اقىن اتىنداعى قور باسشىسى ابايتانۋداعى ماسەلەلەردى ايقىنداۋدا اباي ورتالىعىن قۇرۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. ول ءبىر كەزدە بەلسەندى جۇمىس اتقارعان قوردىڭ جۇمىسى نەگە باسەڭدەگەنىن دە ءتۇسىندىردى.
1993 جىلى قۇرىلعان اباي اتىنداعى مادەنيەت پەن ونەردى قولداۋ حالىقارالىق قورى كوپتەگەن ىرگەلى ىستەردىڭ باستاماشىسى بولدى. الايدا سوڭعى جىلدارى قور قىزمەتىنىڭ باسەڭدەۋىنە نە سەبەپ؟ اباي مۇراسىن ناسيحاتتاۋ ءىسى قالاي جالعاسىپ جاتىر؟ وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ ءۇشىن ءبىز حالىقارالىق «اباي» قورىنىڭ توراعاسى جۇمابەك اشۋۇلىمەن سۇحباتتاستىق.
– جۇمابەك اشۋۇلى، ەڭ الدىمەن حالىقارالىق “اباي” قورىنىڭ قۇرىلۋ تاريحىنا قىسقاشا توقتالىپ وتسەڭىز. قور تۋرالى ءبىرى بىلسە، ءبىرى بىلە بەرمەيدى.
– 1995 جىلى ۇلى اقىن، ويشىل اباي قۇنانبايۇلىنىڭ 150 جىلدىق مەرەيتويى يۋنەسكو كولەمىندە اتالىپ وتەتىن بولعاندىقتان، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ باستاماسىمەن 1993 جىلى حالىقارالىق اباي قورى قۇرىلعان ەدى. قوردىڭ باستى ماقساتى – اباي شىعارمالارىن تەك قازاقستاندا عانا ەمەس، شەت ەلدەردە دە ناسيحاتتاۋ، شىعارمالارىن ءتۇرلى تىلدەرگە اۋدارىپ، الەمگە تانىتۋ بولدى.
– قور وسى جىلدار ىشىندە قانداي ناقتى جۇمىستار اتقاردى؟
– قور ءوز ماقساتىنا ساي بىرقاتار ماڭىزدى جۇمىستار اتقاردى. سول جىلداردان باستاپ قازاقستاندا اباي وقۋلارىن وتكىزۋ داستۇرگە اينالدى. سونىمەن قاتار، ابايدىڭ شىعارمالارى شەت تىلدەرگە اۋدارىلا باستادى. اتاپ ايتقاندا، بەلگىلى قازاق اۋدارماشى-عالىمى، مارقۇم عالىمجان مۇقانوۆ پەن فرانتسۋز اقىنى كريستيان ۆيسانتي ەكەۋى بىرىگىپ ابايدىڭ تاڭدامالى ولەڭدەرىن قازاقشا-فرانتسۋز تىلىندە اۋدارىپ شىعاردى. وعان دەيىن عالىمجان مۇقانوۆ ابايدىڭ قارا سوزدەرىن فرانتسۋز تىلىنە جەكە ءوزى اۋدارعان ەدى.
اباي شىعارمالارىن ناسيحاتتاۋدا بۇل جۇمىستار ەرەكشە ماڭىزعا يە بولدى. اسىرەسە جاس ۇرپاق تاربيەسىنە باسا نازار اۋدارىلىپ، مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا ابايتانۋشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن كەزدەسۋلەر، دارىستەر مەن ارنايى ساباقتار ۇيىمداستىرىلدى.
– حالىقارالىق دەڭگەيدەگى بايلانىستار تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟ قور شەتەلدەرمەن قالاي جۇمىس ىستەدى؟
– حالىقارالىق «اباي» قورى شەتەلدىك ەلشىلەرمەن دە تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتتى. مىسالى، ليۆان ەلىنىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى اسەف ناسەر مىرزانىڭ قولداۋىمەن ادامزاتتىڭ ەكىنشى ۇستازى اتانعان ءال-ءفارابيدىڭ تولىق شىعارمالار جيناعى قازاقستانعا جەتكىزىلدى. قور پرەزيدەنتى، جازۋشى تولەن ابىلبەكوۆ بۇل وقيعانى ليۆان مەن قازاقستان حالقى اراسىنداعى "التىن كوپىر" دەپ باعالادى.
1990 جىلداردان باستالعان بۇل قوعامدىق جۇمىس جىل سايىن جالعاسىن تاپتى. ابايدىڭ تۋعان كۇنى – 10 تامىزدا اقىن-جازۋشىلار، ابايتانۋشى عالىمدار قاتىساتىن مەرەكەلىك شارالار داستۇرگە اينالدى. بۇل جيىنداردا اباي شىعارمالارى كەڭىنەن ناسيحاتتالىپ، حالىقتىڭ رۋحاني ومىرىنە سەرپىن بەرىپ وتىردى.
– قازىر قوردىڭ جۇمىسى قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟ قانداي قيىندىقتار بار؟
– وكىنىشكە قاراي، 2019 جىلدان بەرى قور جۇمىسى باسەڭدەپ قالدى. سەبەبى – تۇراقتى عيماراتتىڭ بولماۋى، قارجىلىق قيىندىقتار. قازىرگى تاڭدا تەك اباي وقۋلارىن وتكىزۋ باعىتىنداعى جۇمىستار عانا جالعاسىپ وتىر.
ابايدىڭ 150 جىلدىعىنان باستالعان ۇلكەن سەرپىلىس ونىڭ شىعارمالارىنا دەگەن الەمدىك قىزىعۋشىلىقتىڭ ارتۋىنا سەبەپ بولدى. قازاقستاندىق دەلەگاتسيالار شەت ەلدەردە وتكىزگەن كەزدەسۋلەردە اباي شىعارمالارىن ناسيحاتتاۋ ارقىلى ەلىمىزدىڭ مادەنيەتىن تانىتىپ ءجۇر. جاپونيا، فرانتسيا، قىتاي، موڭعوليا ەلدەرىنەن كەلگەن زەرتتەۋشىلەر اباي ەڭبەكتەرىنە ەرەكشە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، حالىقارالىق اباي قورىمەن بايلانىس ورناتتى.
بۇگىندە اباي شىعارمالارى الەمنىڭ نەگىزگى تىلدەرىنە اۋدارىلىپ، الەمدىك ادەبي كەڭىستىكتە ءوز ورنىن الا باستادى دەۋگە تولىق نەگىز بار.
– ابايدىڭ شىعارمالارىن جاستارعا جەتكىزۋدىڭ جولى قانداي بولۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيسىز؟
– اباي شىعارمالارىن، اسىرەسە ونىڭ فيلوسوفيالىق ەڭبەكتەرىن جاستارعا تەرەڭ ءتۇسىنىپ، ساناسىنا سىڭىرە وتىرىپ جەتكىزۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ باستى رۋحاني مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. ابايدى قانشا وقىساڭ دا، قايتا-قايتا وقىعىڭ كەلە بەرەدى. ءار وقىعان سايىن ونىڭ جاڭا ءبىر قىرىن اشىپ، تەرەڭىنە بويلاي تۇسەسىڭ. سوندىقتان دا اباي – ەشقاشان ەسكىرمەيتىن، ءار ۇرپاققا جاڭاشا وي تاستايتىن دارا تۇلعا.
اباي مۇراسىن حالىققا كەڭىنەن تانىتۋدا ابايتانۋشى عالىمداردىڭ ەڭبەگى وراسان زور. ولاردىڭ ىشىندە اكادەميك قايىم مۇحامەدحانوۆ، مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلى، زاكي احمەتوۆ سياقتى عالىمدار ابايدىڭ شىعارماشىلىق ءمانىن اشىپ، حالىققا جەتكىزۋ جولىندا ۇلكەن جۇمىس اتقاردى. بۇل ابايتانۋ عىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاپ، ابايدى دۇرىس تۇسىنۋگە جول اشقان ماڭىزدى عىلىمي ەڭبەكتەر بولدى.
اباي مۇراسىن تانىتۋ – بۇل تەك عىلىمي زەرتتەۋ اياسىندا عانا شەكتەلىپ قالماي، قوعاممەن، جاستارمەن، وقۋ ورىندارىمەن تىكەلەي بايلانىس ارقىلى جۇرگىزىلەتىن جان-جاقتى ناسيحات جۇمىسى. بۇل باعىتتاعى جۇمىس قازىرگى تاڭدا بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە جۇزەگە اسىپ كەلەدى. مىسالى، مەن ءوزىم استانا قالاسىنداعى 5-6 مەكتەپتە اباي شىعارماشىلىعىنا ارنالعان كەزدەسۋلەر وتكىزىپ، وقۋشىلارمەن ەركىن پىكىر الماسۋعا مۇمكىندىك جاسادىم. مۇنداي ءىس-شارالار جاستاردى اباي الەمىنە تارتۋدا ۇلكەن ءرول اتقارادى دەپ ەسەپتەيمىن.
– الداعى جوسپارلارىڭىز قانداي؟
– ابايدىڭ شىعارماشىلىق مۇراسى مەن حالىقارالىق «اباي» قورىنىڭ قىزمەتى ءوزارا تىعىز بايلانىستى. قوردىڭ نەگىزگى مىندەتى – اباي شىعارمالارىن ناسيحاتتاۋ، ونىڭ رۋحاني مۇراسىن حالىققا، اسىرەسە جاستارعا كەڭىنەن تانىستىرۋ. وسى باعىتتا قوردىڭ العا قويعان ماقساتتارى كوپ بولدى. سونىڭ ءبىرى – ابايدىڭ مادەني-اعارتۋ ورتالىعىن اشۋ ەدى. الايدا، ءبىز بۇل باستامانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قانشا جەرگە حات جازساق تا، وكىنىشكە قاراي، قولداۋ تاپپادىق. قارجىلىق قيىندىقتار مەن عيمارات ماسەلەسى بۇل جوبانىڭ جۇزەگە اسۋىنا مۇمكىندىك بەرمەي وتىر.
اباي ورتالىعىن اشۋ – كەشىكتىرىلمەۋى ءتيىس مىندەت. ەگەر ابايدىڭ مادەني-اعارتۋ ورتالىعى اشىلاتىن بولسا، بۇل ابايتانۋدى جۇيەلى تۇردە جۇرگىزەتىن، شىعارمالاردى شەتەلگە ناسيحاتتايتىن جانە ءبىر ورتالىقتان باسقارىلاتىن ۇلكەن مەكەمە بولار ەدى. وكىنىشكە قاراي، بۇل ارمان ازىرگە ورىندالماي تۇر. دەگەنمەن، اباي شىعارمالارىن تانىتۋ ءىسى توقتاعان ەمەس، وعان كوپتەگەن اقىن-جازۋشىلار مەن عالىمدار اتسالىسىپ كەلەدى.
ابايدى تانۋ، ونىڭ شىعارمالارىن ناسيحاتتاۋ – ەشقاشان توقتامايتىن، ۇلت رۋحانياتىنىڭ نەگىزگى ارقاۋى بولىپ قالا بەرەتىن ۇلى مىندەت. ابايدىڭ شىعارمالارىندا ايتىلاتىن ويلار، يدەيالار – ادام بالاسىنىڭ رۋحاني، مورالدىق قالىپتاسۋىنا باعىت بەرەتىن ومىرلىك ۇستانىمدار. كەڭەس وداعى كەزىندە «كوممۋنيزم قۇرىلىسشىلارىنىڭ مورالدىق كودەكسى» دەگەن ۇعىم بولسا، مەنىڭشە، ابايدىڭ مۇراسى – ۇلتقا، ۇلىسقا قاراماي، جالپى ادام بالاسىن ادامگەرشىلىك جولىنا باستاۋشى ناعىز مورالدىق كودەكس دەپ تانيمىن.
– ۋاقىتىڭىزدى ءبولىپ، سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت!
– راقمەت. ابايدى تانىعان ۇلت ءوزىنىڭ بولاشاعىن تانيدى.
دانا نۇرمۇحانبەت
«ادىرنا»
