قاراعاندى قوعامدىق كەڭەسىن «جاۋلاپ العان» ءماسليحات حاتشىسىنىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرى ەش توقتار ەمەس. بۇل جايتقا قاتىستى قاراعاندى وبلىسىنىڭ بەلسەندىلەرى ءوز نارازىلىقتارىن ءبىلدىرىپ، ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆقا ۇندەۋ تاستادى، دەپ حابارلايدى Adyrna.kz ۇلتتىق پورتالىنىڭ ءتىلشىسى.
ءبارى نەدەن باستالدى؟
2022 جىلعى 2 ناۋرىزدا قاراعاندى قالالىق قوعامدىق كەڭەسىنىڭ ءۇشىنشى قۇرامى بەكىتىلىپ، كەڭەس مۇشەلىگىنە 30 ادام وتەدى. قالعان 5 ادام رەزەرۆتە قالادى. الايدا قوعامدىق كەڭەس ءوز جۇمىسىن باستاماي جاتىپ، دەموكراتيا جانە تاڭداۋ ەركىندىگى تۇرعىسىنان بىرقاتار زاڭبۇزۋشىلىققا جول بەرەدى.
قاراعاندى قالالىق ءماسليحات حاتشىسى جانە اپپارات باسشىسىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن وتىرىستا 3-ءشى شاقىرىلىم مۇشەلەرىنە ەشقانداي سايلاۋ جانە داۋىس بەرۋ ءراسىمىنسىز الدىن-الا بەكىتىلگەن قوعامدىق كەڭەس توراعاسى مەن ونىڭ ورىنباسارىنىڭ، سونداي-اق تۇراقتى كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ، ونىڭ توراعاسى مەن ورىنباسارىنىڭ (مۇنداي لاۋازىم زاڭنامادا كوزدەلمەگەن) اتى-جوندەرى جازىلعان وتىرىس ماتەريالىن تاراتادى. قالالىق ءماسليحات قوعامدىق كەڭەستىڭ جەكەلەگەن الەۋەتتى مۇشەلەرىمەن الدىن الا اڭگىمە جۇرگىزگەندىكتەن، كەڭەستىڭ كوپتەگەن مۇشەلەرى بۇل ادىلەتسىزدىكتەن «حاباردار» بولىپ شىعادى.
قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ مالىمدەۋىنشە، ءبىرىنشى وتىرىستا "قوعامدىق كەڭەستەر تۋرالى" قر زاڭىنىڭ 13-بابىنىڭ 1-تارماعى بۇزىلدى. جوعارىدا جازىلعانداردىڭ دالەلى رەتىندە بۇكىل وتىرىس بارىسىندا اۋديو-بەينە-فيكساتسيا جۇرگىزىلدى.
ءماسليحات حاتشىسىنىڭ «ارام ويى» ىسكە اسپادى
جاڭادان قۇرىلعان قوعامدىق كەڭەس توراعالىعىنا ءوز ادامىن دايىنداعان قاراعاندى قالالىق ءماسليحات حاتشىسى قۇدايبەرگەن بەكسۇلتانۇلىنىڭ ارام ويى ىسكە اسپاي قالادى.
كەڭەس مۇشەسى نايليا كايربەكوۆا الدىن-الا بەكىتىلىپ قويعان بوچاروۆ پەن بىرگە قوعامدىق كەڭەس توراعالىعىنا تاعى ءبىر كانديدات رەتىندە سۇلتان مەدەۋباەۆتى ۇسىنادى. ەكى رەت داۋىسقا سالىنسادا سۇلتان مەدەۋباەۆ قوعامدىق كەڭەستىڭ قولداۋىن تابادى. وسىلايشا حالىق ىشىنەن شىققان جاناشىر ازامات سايلاۋدا جەڭىسكە جەتىپ، قاراعاندى قالالىق قوعامدىق كەڭەس توراعاسى بولىپ سايلانادى.
قوعام بەلسەندىسى امانجول ورازالينوۆتىڭ ايتۋىنشا، ءماسليحاتتان مۇنداي شەشىمدى كۇتپەگەن قاراعاندى قالاسىنىڭ اكىمى بۇل «ءجايسىز» جاڭالىقتى ەستي سالا ورنىنان تۇرىپ، كەتىپ قالادى. بۇل الدىن-الا جوسپارلاعان ماقساتىنىڭ كۇل-تالقانى شىققان قۇدايبەرگەن بەكسۇلتانۇلىنىڭ نامىسىنا تيەدى. وسىلايشا جاسى 66-دان اسقان گەرونتوكرات ومىرىندە ءبىرىنشى رەت جەكە ءوزىنىڭ ايتقان ادامىن قويا الماي قالىپ، سايلاۋدا ءادىل جەڭگەن سۇلتاننان ءوش الۋعا كىرىسەدى.
«30 جىل شەشىلمەگەن ماسەلەلەردى 3 ايدا شەشكەن كەڭەس توراعاسىن قۋىپ تىڭادى»
قاراعاندىدا 30 جىل بويى قوردالانعان ماسەلەلەردى شەشۋگە بەل بۋعان سۇلتان مەدەۋباەۆ قوعامدىق كەڭەس توراعالىعىنا بەل شەشىپ كىرىسىپ، قاسىنا جالىنداپ تۇرعان جاستاردى جيناپ، از ۋاقىت ىشىندە اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي ناتيجە كورسەتە باستايدى. قالا بويىنشا بىرقاتار كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋىنە ىقپال ەتىپ، حالىقتىڭ العىس باتاسىنا بولەنەدى. دەپۋتاتتاردىڭ ءتىسى باتپاعان ادىلەتسىزدىكپەن كۇرەسىپ، ءماسليحات حاتشىسى بەكسۇلتانوۆقا ودان ءارى ۇنامايدى. ول قالاي دا بولسىن «ءادىل توراعادان» تەز قۇتىلۋدىڭ امالدارىن قاراستىرادى.
«پرەزيديۋم مۇشەلەرەنىڭ ءبارى ءوز ادامدارى بولعاندىقتان بەكسۇلتانوۆ «پوستانوۆا» جاسايدى دا، الدىن-الا دايىندالىپ قويعان حاتپەن قوعامدىق كەڭەستىڭ ءبىر مۇشەسى شىعىپ «مەدەۋباەۆ ءوز جۇمىسىن ورىنداي الماي جاتىر، ماعان ونىڭ ىستەپ جاتقانى ۇنامايدى» دەپ قۇدايبەرگەن بەكسۇلتانۇلىنىڭ ازىرلەپ بەرگەن پروگرامماسىمەن بۇلار مەدەۋباەۆقا قارسى داۋىس بەرەدى دە، سۇلتان مەدەۋباەۆتى 3 ايدان كەيىن توراعالىقتان العىزىپ تاستايدى. قوعامدىق كەڭەس توراعاسىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى رەتىندە ونىڭ ورنىنا ءوزى 66-دان اسقان اقساقال جاسى 70-كە كەلگەن اقساقال، بۇرىنعى دەپۋتات ءجاندىل مۇحتاروۆتى قويادى»، - دەيدى مارات قاناتۇلى.
وسىلايشا، توراعا تىزگىنىن ۇستاعانىنا تۋرا 3 اي تولعاندا مەدەۋباەۆ كەزەكتى وتىرىستا كەڭەستىڭ جەكەلەگەن مۇشەلەرىنىڭ اۋىزشا ارىزى بويىنشا قاراپايىم داۋىس بەرۋ ارقىلى ەش دالەلدى سەبەپتەرسىز قىزمەتىنەن «الىنىپ تاستالدى».
قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ حابارلاۋىنشا، سول وتىرىستا ونى جابىق دەپ جاريالاۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى ("قوعامدىق كەڭەستەر تۋرالى" قر زاڭىنىڭ 13-بابىنىڭ 3-تارماعى) جانە سول كەزدە رەزەرۆ تىزىمىندە تۇرعان ادامداردى ("قوعامدىق كەڭەستەر تۋرالى" قر زاڭىنىڭ 9-بابىنىڭ 9-تارماعىن جانە 15 بابىنىڭ 3-تارماعىن بۇزا وتىرىپ، قوعامدىق كەڭەستەگى بوس ورىندارعا ۇمىتكەر رەتىندە جىبەرمەۋ تۋرالى شەشىم شىعاردى. بۇل شەشىم دە ەشقانداي دا تالقىلاۋسىز، ەش ءتۇسىندىرۋسىز، نەگىزسىز قابىلداندى.
«وزدەرىنە كەرەك ادامداردى كىرگىزە باستايدى»
«داۋىس بەرۋ ارقىلى رەزەرۆتە تۇرعان ازاماتتاردىڭ ءبارىن الىپ تاستايدى دا، كانديداتتاردان قايتادان قۇجات جينايدى. ونىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ ازاماتتىق پوزيتسياسى، جەكە كوزقاراسى قالىپتاسقان باق وكىلدەرى، حالىققا شىن قىزمەت ەتۋگە لايىق بلوگەرلەر مەن جۋرناليستەر قوعامدىق كەڭەسكە وتپەي قالادى. ياعني ولار وزدەرىنە كەرەك ەمەس ادامداردى كىرگىزبەي، وزدەرىنە ۇنايتىن «لويالنىي» ادامداردى كىرگىزەدى. سول كەزدە نايليا كامالوۆنا باستاعان بىرقاتار كەڭەس مۇشەلەرى ادىلەتسىزدىككە شىداماي قوعامدىق كەڭەستەن شىعىپ كەتەدى»، - دەيدى مارات قاناتۇلى.
قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ حابارلاۋىنشا، كەڭەستەگى بوس ورىندارعا قوسىمشا سايلاۋ تاعايىندالىپ، ونىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قوعامدىق كەڭەسكە بەس جاڭا مۇشە كىرەدى. ايتا كەتۋ كەرەك، كەڭەستە بىردە-ءبىر باق وكىلى جوق، ءوتىنىش بەرگەن جۋرناليست، بلوگەرلەردىڭ كانديداتۋراسى قابىلدانبادى. كەڭەس توراعاسىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشىنى "تاعايىنداۋ" دا تەز جانە پرەزيديۋم قۇرامىنان تىس جۇرگىزىلدى.
وسىلايشا امانجول ورازالينوۆ، مارات قاناتۇلى باستاعان بىرقاتار قاراعاندى وبلىسىنىڭ بەلسەندىلەرى جەرگىلىكتى ءماسليحات تاراپىنان «قوعامدىق كەڭەستەر تۋرالى» قر زاڭىنىڭ بىرقاتار نورمالارى بۇزىلعانىنا كوز جەتكىزىپ، قالالىق ءماسليحات حاتشىسى قۇدايبەرگەن بەكسۇلتانۇلىنىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرىن اشكەرەلەپ، ءوز نارازىلىقتارىن قالا اكىمى – ەرماعانبەت بولەكپاەۆقا، وبلىس اكىمى – جەڭىس قاسىمبەككە، تىپتى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى – ەرلان قوشانوۆقا جەتكىزگەن. الايدا ەش ناتيجە جوق. ولار «ءتۇبى ادىلەتتىلىك ورناتامىز» دەپ قر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆقا ۇندەۋ تاستاپ، بۇل ءىستى سوڭىنا دەيىن جەتكىزۋگە نيەتتى.
امانجول ورازالينوۆ، قاراعاندى وبلىستىق قوعامدىق كەڭەس مۇشەسى:
«وسىعان دەيىن مينيسترلىككە دە، جەرگىلىكتى ايماقتىق اكىمشىلىككە دە بۇل نارازىلىعىمىزدى بىلدىردىك. بىراق تا ەشقانداي ناتيجە بولعان جوق. قۇرمەتتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى! ءسىزدىڭ وزىڭىزگە تىكەلەي شىعۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىرمىز. وسى قاڭتار وقيعاسىنان كەيىنگى باستاۋ العان رەفورمالاردى حالىق 30 جىل توستى دەپ ايتساق ارتىق بولماس. سول رەفورمالاردىڭ ەڭ باستى، ەڭ وزەكتى ماسەلەسى - جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى بيلەۋ ورگاندارىن دامىتۋ جانە سوعان جان-جاقتى حالىق اراسىنان كانديداتتاردىڭ شىعۋىن حالىق تالاپ ەتەدى. قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن جاڭا «قوعامدىق كەڭەستەر» قۇرىلدى. سونىڭ قاتارىنا كوزىندە وتى، جۇرەگىندە جالىنى بار بىرقاتار جاس بۋىن، بەلسەندىلەر كىردى. 3 ايدىڭ ىشىندە ءبىراز جۇمىستاردى ىستەپ ۇلگەردى. بۇل جەردە ەڭ ءبىر قيىن ماسەلە بولىپ تۇرعانى... باسىندا قاعازدا سايلانعان وزدەرىنىڭ باسشىلارىن سايلاماي، سول جاستاردىڭ ىشىنەن شىققان باۋىرىمىزدى سايلاۋعا كونبەگەن. سول 30 جىل ءوزىنىڭ ايتقانىن ىستەپ «قوعامدىق كەڭەستەردى» بولسىن، ء"ماسليحاتتاردى" بولسىن وسىلاي ءوزىنىڭ ادامدارىمەن تولىقتىرعان «اعالارىمىز» كەدەرگى جاساپ، تۇبىندە ەشقانداي زاڭعا سايكەس كەلمەيتىن داۋىس بەرىپ، سول باۋىرىمىزدى «قوعامدىق كەڭەس» باسشىلىعىنان الدى. بۇل جەردە ءبىزدىڭ نارازىلىعىمىز ءبىر ادامنىڭ باسشىلىقتان كەتكەنىندە ەمەس...
ولار جالپى قازاقستان حالقىنىڭ جاڭا رەفورمالارعا دەگەن تالپىنىسىنا بالتا شاۋىپ وتىر...
30 جىل دەگەن ۇلكەن ۋاقىت. سول 30 جىلدا قانشاما وزگەرىستەر جاساۋعا بولاتىن ورگانداردىڭ جۇمىس ىستەمەۋىن 3 ايدا سول جاستارىمىزدىڭ كورسەتكەنى ارينە ولارعا جاقپادى. قۇرمەتتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى! ءسىزدىڭ باستاپ جاتقان رەفورمالارىڭىز وسى استانانىڭ تورىنەن اسپاي جاتىر. ناقتىراق ايتساق، مىنا جەرگىلىكتى ايماقتاردا «كنيازداردان» اسپاي جاتىر. قوعامدىق كەڭەستەردى حالىقتان شىققان كانديداتتارمەن تولىقتىرۋ قاجەت. بۇل جاسالىپ جاتقان ءىس قوعامدا نارازىلىق تۋدىرادى دەپ سانايمىز. سەبەبى ناقتى قوعامنىڭ ويىن بىلمەي، اشىقتىققا بالتا شاۋىپ، ءوز ويىنا كەلگەن وزىنە ۇناعان كانديداتتاردى كىرگىزىپ جاتقانىن ءبىز كورىپ وتىرمىز. وسى سەبەپتەن ءبىز ءوزىمىزدىڭ نارازىلىعىمىزدى بىلدىرەمىز. بۇل تولىعىمەن زاڭعا قايشى! وسىنداي ماسەلەلەر شەشىلمەسە، باستالعان رەفورمالار ەشقانداي ناتيجە بەرمەيدى. 30 جىلدا وعان ءبىزدىڭ كوزىمىز جەتتى. قازىر ءبىز وسى جەردەن توقتاپ قالساق، كەيىن بۇل ۇلكەن ماسەلەگە اينالادى. قاراعاندى قالاسىنىڭ، قاراعاندى وبلىسىنىڭ بارشا قوعام بەلسەندىلەرى ءوزىنىڭ نارازىلىعىن ايتقىسى كەلىپ وتىر. ءبىزدىڭ تالاپتارىمىزدىڭ شەشىلۋىن سۇرايمىز جانە وسىعان جاۋاپ رەتىندە وسى ارەكەتكە بارعان سول كىسىلەر ءوز ورىندارىن بوساتىپ، شىن مانىندە حالىقتىڭ اراسىنان شىققان ازاماتتاردىڭ قوعامدىق كەڭەستەرگە كىرۋىن تالاپ ەتەمىز!
مارات قاناتۇلى، قاراعاندى وبلىستىق قوعامدىق كەڭەس مۇشەسى:
قۇرمەتتى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەلۇلى! «جاڭا قازاقستان» دەگەننەن كەيىن جاڭا وزگەرىستەر بولۋى كەرەك! وزگەرىستەر بولىپ جاتىر. بىراق جوعارى جاقتا ەلوردادا عانا بولىپ جاتىر. بەرگى جاقتا بىزدەردە وزگەرىس جوق. زەينەت جاسىنان اسىپ كەتسە دە بيلىككە جابىسىپ جاستارعا كەدەرگى جاساۋدا. جاستارى 65-تەن اسادى. وتكەن جولى پارلامەنت سپيكەرى ەرلان جاقانۇلى كەلگەن كەزدە ءبىز تولىقتاي وبلىس اكىمىنىڭ الدىندا وسى جاعدايدى كوتەرگەنبىز. دەپۋتاتتىققا دا ءبىر ەمەس ەكى رەت سايلاۋعا تۇستىك. ءبىز ەكى سايلاۋدىڭ دا ىشىنە كىرە المادىق. بۇكىل دەپۋتاتتاردىڭ ارتىنان ءبىر عانا «ءماسليحات حاتشىسى» جۇگىرىپ ءجۇر. قالعانى كورىنبەيدى، تاسادا قالىپ قويىپ جاتىر. ءوز ويلارىن اشىق ايتا المايدى، جەتكىزە المايدى. مىنا «قوعامدىق كەڭەستەدە» تۋرا سولاي. تازا اشىق سايلاۋ جولىمەن سايلانعان جاس ازاماتتى 3 ايدان كەيىن ەشقانداي دالەلسىز ورنىنان الىپ تاستاعانى بارىمىزگە اۋىر ءتيدى. راسىن ايتساق، ءسىزدىڭ جوعارىدان ىستەپ جاتقان ىستەرىڭىزدى كەمشىلىك قىلىپ كورسەتتى. وسىنداي ىستەر زيان جاساپ وتىر. ول جىگىتتى الىپ تاستاپ، ورنىنا مىندەت اتقارۋعا 4-5 رەت سايلاۋعا تۇسكەن، بىرنەشە رەت دەپۋتات بولعان 70-كە جاسى كەلىپ قالعان ادامدى قويدى. ءبىز سىزدەن وسىنداي جاسى كەلگەن ازاماتتاردى بيلىككە جانە مۇنداي سايلاۋ ىستەرىنە ارالاستىرماۋىڭىزدى ءوتىنىپ سۇرايمىز!
قوعام بەلسەندىلەرى وسى كۇنگە دەيىن كوزبوياۋمەن اينالىسقان قوعامدىق كەڭەستەردىڭ "حالىققا" وتكەنىن قالايدى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، قاڭتار وقيعاسىنىڭ ناتيجەسى رەتىندە قوعامدىق كەڭەستەرگە تەك "حالىقتىڭ وكىلدەرى" كىرۋى كەرەك.
"ويتكەنى، قوعامدىق كەڭەستە قالانىڭ ارى قاراي دامۋ ستراتەگياسى، بيۋدجەت جوباسى، ىشكى گرانتتار، اكىمنىڭ گرانتتارى تالقىلانادى. "نەگە اناعان بەرىپ جاتىر، نەگە مىناعان بەرىلىپ جاتىر" دەگەن سياقتى سۇراقتار قويىلادى. سوندىقتان ولار تەك ءوز ادامدارىن جينايدى. 30 جىل بويى وزىنە كەرەك ادامداردى ۇستادى. "زەينەتكەرلەردى نەگە زەينەتكە جىبەرمەيسىزدەر؟ جاستارعا قيانات جاساپ جاتىر، كەشە سۇلتان باۋىرىمىزدى الىپ تاستادى" دەپ قاراعاندىعا كەزدەسۋگە كەلگەن قوشانوۆقا دا بۇل ماسەلەنى ايتتىق. ەش وزگەرىس جوق. نەگە قوعامدىق كەڭەس حالىقتىڭ مۇددەسى ءۇشىن ەمەس شەنەۋنىكتەردىڭ مۇددەلەرى ءۇشىن تاڭدالۋى ءتيىس؟ ءبىرىنشى جانە ەكىنشى رەت وتكىزىلگەن سايلاۋ دا ءبىراز ازاماتتاردىڭ نارازىلىعىن تۋدىرعان بولاتىن. بىراق، قالانىڭ اتقارۋشى بيلىك وكىلدەرى تاراپىنان دا، قوعامدىق كەڭەستىڭ وزىنەن دە ەش وزگەرىستى بايقاپ وتىرعانىمىز جوق.
"قك بۇرىنعى توراعاسى قالىپتاسقان جاعداي بويىنشا قر اقدم ازاماتتىق قوعام ىستەرى كوميتەتىنىڭ توراعاسىنان جازباشا جاۋاپ الدى. بۇل حاتتا قك كەڭەسى مەن پرەزيديۋم مۇشەلەرىنىڭ زاڭسىزدىعىن راستايتىن بارلىق ءىس-ارەكەتتەرى بويىنشا ناقتى تۇسىندىرمەلەر بەرىلگەن. زاڭنامانى بۇزا وتىرىپ قالىپتاسقان جانە اشىقتىق پەن ادىلدىك قاعيداتتارىنا سۇيەنبەيتىن قاراعاندى قوعامدىق كەڭەسى تاراتىلىپ، باق وكىلدەرى مەن تاۋەلسىز ساراپشىلاردى، سونداي-اق قوعام قايراتكەرلەرىن تارتا وتىرىپ، جاڭا قوعامدىق كەڭەس قۇرىلۋى ءتيىس دەپ سانايمىز. قاراعاندى قالاسىنىڭ بەلسەندى ازاماتتارى سىزدەن جوعارىدا باياندالعان زاڭنامانىڭ بۇزىلۋىنا جانە ولاردىڭ سالدارىن جويۋعا بايلانىستى مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ ءتيىستى جەرگىلىكتى ورگاندارىنىڭ تۇلعالارىنا قاتىستى شارالار قابىلداۋدى سۇرايدى", - دەپ قوعام بەلسەندىلەرى كۇرمەۋى قيىن، شەشۋىن تاپپاي تۇرعان ماسەلەنى تەك پرەزيدەنت شەشە الادى دەپ توقاەۆتان قولداۋ كۇتۋدە...
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
