جاگدالىن لحاگۆا 1942 جىلى
مونعوليانىڭ دورنوگوۆ ايماعىنىڭ حوۆسگول ەلدى مەكەنىندە تۋعان. 1966 جىلى كيەۆتە پوليتەحنيكا ينستيتۋتىن، 1987 جىلى ماسكەۋدە ادەبيەت ينستيتۋتىن بىتىرگەن. 1960 جىلدان ادەبيەتپەن اينالىستى. 1991 جىلى مونعوليا جازۋشىلار وداعىنىڭ سىيلىعىن الدى. ورتالىق گازەتتەردە ادەبيەت، ونەر بولىمدەرىن جاۋاپتاندى. ورىس جانە يسپان تىلدەرىنەن اۋدارعان بىرنەشە كىتابى جارىققا شىققان. ونىڭ ىشىندە قازاق اقىنى ولجاس سۇيلەيمەنوۆتىڭ ولەڭدەرى بولدى. كوپتەگەن كينو تۋىندىلاردىڭ، تەلەكينو جانە تەلەپەسالاردىڭ اۆتورى.
وقۋعا باراتىن جول
ماسكەۋدەگى م. گوركي اتىنداعى ادەبيەت ينستيتۋتىنىڭ ەكىنشى اتاۋى – جازۋشىلار مەكتەبى. ايتسا، ايتقانداي-اق. ستۋدەنتتەر جاتاقحاناسى دوبروليۋبوۆ كوشەسىندە. ساباققا بارۋ ءۇشىن رۋستاۆەل كوشەسىنەن كولىككە مىنەسىڭ، چەحوۆ كوشەسىمەن ورلەپ، پۋشكين الاڭىنان تۇسەسىڭ. ودان گوركي كوشەسىن قيىپ، نەكراسوۆ كىتپاحاناسىنىڭ الدىنان وتەسىڭ. سونىمەن گەرتسەننىڭ بويىنداعى ينستيتۋتقا جەتەسىڭ. وسىنداي جولدارمەن بەس جىل بويى جۇرگەن ادام جازۋشى بولىپ شىقپاسا، ءوز وبالى وزىنە.
بۇلاقتىڭ ميى
ياسنايا پولياناداعى تولستويدىڭ كابىرىنە باراتىن بولدىق. بيىك وسكەن ەمەن اعاشتارىنىڭ اراسىنداعى بۇرالاڭ جولمەن ورلەپ كەلەمىز، ورلەپ كەلەمىز. جول سوزىلعان سايىن وي دا تەرەڭدەي تۇسەتىن سياقتى. ۆاگانكوۆ، لەچيكوۆتەردىڭ قابىرىنىڭ باسىنداعى ەڭسەلى ەسكىرتكىشتەر مەن مۇسىندەر ەسكە تۇسكەندە مەن تولستويدىكىن ءىرى قامال مەن تولىقتاي ءبىر كەشەن بولاتىن شىعار دەپ ەلەستەتۋمەن بولدىم. جەتىپ بارعان ساتتە ءوز كوزىمە زورعا سەندىم. بار
بولعانى، بىزدە بۇلاقتىڭ ميى اتالاتىن ءبىر شوكىم قۇمدى ەلەستەتىن ۇيىلگەن توپىراق قانا بولىپ شىقتى. ەندى مي بولسا بولعانداي-اق كورىندى. وتكەنى، ۇلكەن ءبىر سايدىڭ تاس توبەسىندە ورنالاسقان. تومەندە تاۋ بۇلاعى سارقىراپ اعىپ، ەڭسەسىن تىكتەگەن تاكاپار ەمەن اعاشتارىنىڭ ءوزى قابىردى ۇلكەن باستارىمەن سۇزە ورنالاسقان.
قابىردىڭ سىرتقى كورىنىسىنىڭ ءوزى قاتپارلانعان ميدىڭ بەينەسىندەي اجىمدەلگەنى – شىنىمەن دە تاپقىر ويدىڭ تۋىندىسىنداي. نوبەل سىيلىعىنىڭ وزىنەن ىزالانا باس تارتقانىن ويلاعاندا تولستوي دەگەننىڭ ءوزى-اق، ەسكەرتكىش، ءمۇسىن، اتاق-داڭق اتاۋلىنىڭ بارىنەن دە بيىك ۇلى تۇلعا ەكەن عوي.
تولستويدان ۇيالۋ
ۆوروۆسكي كوشەسىندەگى كەڭەستىك جازۋشىلار وداعىنىڭ اۋلاسىندا لەۆ تولستويدىڭ وتىرعان كەيپىن بەينەلەگەن تاس ءمۇسىنى بار. مۇستاي كارىم ەكەۋىمىز اڭگىمەلەسىپ تۇرمىز. مۇستاي اعا اڭگىمە تاقىرىبىن وزگە ارناعا بۇردى:
- سەندەر وسى شىڭعىس حاندارىڭ تۋرالى نەگە جازبايسىڭدار؟
كۇتپەگەن سۇراققا نە دەرىمدى بىلمەي باسىندا ساسىپ قالدىم دا اناۋ-مىناۋ دەۋدەن تاعى ۇيالىپ، اقىرى قالجىڭعا بۇرعىم كەلدى دە:
جازعان قالامگەرلەردىڭ ءبارى ءولىپ قالا بەرەدى. كالاشنيكوۆ، ەسەنبەرلين، چيۆيليحين، اباشيزە، يان... ءبارى جوق قوي، بۇگىندە – دەپ ەدىم، مۇستاي كارىم ماعان كوز الارتا ءبىر قارادى دا، اۋىر كۇرسىنىپ:
نەگىزى، جازباي ءجۇرىپ ولگەنشە، جازىپ بارىپ و دۇنيەلىك بولعانعا نە جەتسىن! – دەدى.
ايتارعا ءۋاج تاپپاعان مەن دە تەرەڭ دەم الىپ، تومەن قارادىم.
تۇندە دە باتپايتىن كۇن
دارحان قالاسىندا وتكەن مونعول-سوۆەت جازۋشىلارىنىڭ كەزدەسۋىندە ەگور يساەۆ كەلىپ قاتىسقان. ول كىسى دا ۇستازعا (اكادەميك، ۇلى جازۋشى تس.دامدينسۇرەن) مىنانداي باعا بەرگەن ەدى:
بۇل كىسى تۇندە جانعان وت. ءوزى ورتەنىپ، جانىپ تاۋسىلادى، ال، وزگەگە جارىق سىيلاپ كەتەدى. ادەبيەتتە ءتۇن بولسا دا باتپايتىن وسىنداي جارىق ساۋلەلى كۇن بولادى. ءدال سونىڭ ءوزى ەكەن.
نامداگ اعانىڭ تەورياسى
جەتپىسىنشى جىلدارى جازۋشى د.نامداگتىڭ باستاماسىمەن اشىلعان دراماتۋرگتەر دايارلايتىن كۋرسىندە وقيتىنبىز. نامداگ-عۋاي ارنايى تەوريالىق ساباقتار وتكىزبەيدى، كوبىنەسە ءوزى جازعان پەسالاردىڭ اياسىندا اڭگىمە وربىتەدى. جاستىق شاقتىڭ جەلىگى مە ەكەن، الدە، ازىن-اۋلاق بىردەمەلەر وقىعانىما ءمازبىن بە، كەيدە «جارىتىپ ايتارى شامالى ەكەن» دەگەندەي ويدىڭ جەتەگىندە كەتىپ تە ءجۇردىم.
بىردە جىگىتتەر ول كىسىدەن ستانيسلاۆسكي مەن مەيەرحولد ەكەۋىنىڭ دراماتۋرگيادا ۇستاناتىن قاعيدالارىنىڭ ايىرماشىلىعىن ايتىپ بەرۋدى سۇرادى. نامداگ-عۋاي قار باسقان تاۋ شىڭىنداي اق باسىن كوتەرىپ:
ءيا، ساعان قالاي تۇسىندىرسەم ەكەن؟ – دەپ، ءسال ويلاندى دا بۇركىتتىكىندەي قوس جانارىن قاداپ تۇرىپ بىلاي دەدى:
سوقىر قىزدى ءبىر اسكەر زورلاپ كەتىپتى. ستانيسلاۆسكي مۇنى قالاي كورسەتەر ەدى دەسەك، بارلىق ساربازدى ساپقا تۇرعىزادى دا سوقىر قىزدى جىبەرەدى. قىز باسىنان باستاپ سيپالاپ وتىرىپ، ءدال زورلاعان اسكەرگە كەلىپ «مىناۋ!» دەپ ايعاي سالادى. ال، مەيەرحولدقا كەلسەك، سوقىر قىز زورلاعان اسكەردى «تانىماي» ءوتىپ كەتەدى. كورەرمەن قاۋىم «قاپ» دەسىپ، مازاسىزدانا باستاعاندا سوقىر قىز قايتادان سيپالاپ ءجۇرىپ، اقىرى زورلاعان ساربازدى تابادى. ايىرماسى كورىنىپ تۇر ما؟
وسىلاي دەپ قۋلانا جىميعاندا شەكە تامىرى قوبىزدىڭ قوس ىشەگىندەي تارتىلا ايقىن كورىنىپ، ءتىلىنىڭ ۇشىندا قىزىل تەمەكى جاپىراعىنىڭ كىشكەنتاي سىنىعى جىلتىڭداپ تۇراتىن ەدى.
موڭعول تىلىنەن تارجىمالاعان قۋاندىق شاماحايۇلى
