وسىدان ءۇش جىل بۇرىن بەلگىلى كاسىپكەر، ۇلتتىق قۇندىلىقتار جاناشىرى مارعۇلان سەيسەمباي «Nomad Explorer» دەگەن ەرەكشە جوبانى باستاعان بولاتىن. اتاۋلى جوبا قازاقستاننىڭ تابيعاتى تۇمسا جەرلەرى مەن تاريحي ورىندارىن ناسيحاتتاۋعا باعىتتالعان. بۇل جوبا قازاقتىڭ ءوز تامىرىن تانىپ، رۋحىن كوتەرىپ قانا قويماي، سىرتقى جانە ىشكى تۋريزم سەكتورىن دامىتۋعا دا وراسان زور پايدا اكەلەرى انىق.
تابيعي كوركەم جانە تاريحي جەرلەرگە ناسيحات
ەڭ العاش قاراعاندى وبلىسىنا قاراستى ۇلىتاۋ اۋدانى بويىنشا ەكسپەديتسيا «ۇلىتاۋ مۇراسى» دەگەن اتاۋمەن باستالدى. بۇل ەكسپەديتسياعا وسى جولداردىڭ اۆتورى دا قاتىسىپ، ەرەكشە اسەرگە بولەنگەن ەدى. كەلەسى جىلى ەكسپەديتسيا «ءۇستىرت قۇپياسى» دەگەن اتاۋمەن بىلتىر ماڭعىستاۋ وبلىسىندا جالعاسىن تاپتى. بۇل تاريحي ءارى تۋريستىك جوبانىڭ جىلدان جىلعا اۋقىمى ارتىپ كەلە جاتقانىن ەكسپەديتسياعا قاتىسۋشىلاردىڭ سانىنان دا اڭعارۋعا بولادى. ال الەۋمەتتىك جەلىلەردە، ينتەرنەت سايتتارداعى ەكسپەديتسيانىڭ كاسىبي فوتوتىلشىلەردىڭ سۋرەتتەرى كوپشىلىكتىڭ كوزىنىڭ جاۋىن الىپ قىزىقتىرىپ، ىنتىقتىرىپ قالىڭ بۇقارا قاۋىمنىڭ نازارىن وزىنە اۋدارا تۇسۋدە. وسى جىلى كۇزگە قاراي شىعىس قازاقستان وبلىسىنا «التاي قازىناسى» اتتى ەكسپەديتسيا جوسپارلانىپ وتىر. بۇل ەكسپەديتسيا التايدىڭ سۇلۋ جاۋھار تابيعاتى مەن التىن كيىمدى ادام مەن التىن ابزەلدى جىلقىلار تابىلعان ايگىلى بەرەل (بەرگىەل) ءتارىزدى ماڭىزدى تاريحي ورىندارىن ارالاۋدى مۇرات تۇتۋدا.
مارعۇلان سەيسەمبايدىڭ باستاعان ءىستى اياقسىز قالدىمايتىن تاباندىلىعى، ۇلكەن جوبالارعا جۇرەكسىنبەي بەل شەشە كىرەسەتىن تاۋەكەلشىلدىگى، جوبانى ىسكە اسىرۋداعى سان سالالى قيىنشىلىقتاردى قينالماستان ەڭسەرەتىن قايسارلىعى تاڭ قالدىرادى.
وسى جىلى كوكتەمدە مارعۇلان سەيسەمباي «Nomad Explorer» جوباسى اياسىندا تاعى ءبىر جاڭا باعىتتى ىسكە اسىرا باستادى. ول – «كوكمايسا» ەتنوفەستۆالى. وسىلايشا ماكەڭ قازاقتىڭ قاسيەتتى جەرلەرىن عانا ەمەس، وزگەلەردەن ۇلتىمىزدى دارالاپ تۇراتىن ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمىزدى دە ناسيحاتتاۋعا ناقتى قادام جاسادى. عاسىرلاردان عاسىرلارعا ۇلتتى ۇيىستىراتىن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ومىرلىك تاجىريبە نەگىزىندەگى حالىقتىق ءبىلىم دەمەسكە لاجىڭىز جوق. ۇلتىمىزدىڭ كوركەم ويۋ-ورنەگىندە قانشاما سىر تۇنىپ جاتىر، دەسەڭىزشى! ونىڭ تۇڭعيىق سىرلارىن تولىق زەردەلەۋدىڭ وزىنە قاۋقارسىزدىق تانىتىپ وتىرعان جوقپىز با؟ ءساندى ات-ابزەلدەرى، زەرگەردىڭ قولىندا سوعىلاتىن زەرلى اشەكەيلەر ج.ت.ب. قولونەر تۋىندىلارى قۇددى ەستەتيكالىق سۇلۋلىقتىڭ شىڭى دەرسىز. ات سپورتتارى جىگىتتەردى اسكەري ونەرگە، ەر مىنەزدىلىككە، كۇرەسكەرلىككە تاربيەلەسە، اقىندار ايتىسى، ءان مەن كۇي – رۋحاني تىنىسىن كەڭىتىپ، جان-جاقتى كەمەلدەنگەن اتپال ازاماتتاردىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتتى. وسىدان كەيىن قازاقتىڭ دانىشپاندىعىنا نانباي كورىڭىز.
«كوكمايسادا» وسىنداي تاماشا ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى مەن ونەر سايىستارى بولادى دەگەندى ەستىپ، «قالاي دا بارىپ كوزبەن كورۋ كەرەك» دەگەن شەشىمگە كەلگەن ەدىك. فەستيۆالگە تۋرا ءبىر اي قالعاندا مارعۇلان سەيسەمبايدىڭ ءوزى شاراعا ارنايى شاقىرعاندا قۋانىشىمىزدا شەك بولعان جوق. ونىڭ ۇستىنە، تۋرا سول مامىر ايىندا ءوتۋى ءتيىس جەزقازعان تاريحي-ارحەولوگيالىق مۋزەيىنىڭ قىرىق جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان شارالارعا دا ارنايى شاقىرتۋ العانبىز. وسىلايشا ءبىر ايدىڭ ىشىندە قوس بىردەي ارقانىڭ توسىندەگى ءدۇبىرلى مەرەكەلەردىڭ كۋاسى بولعان جايىمىز بار.
قىزىققا تولى ۇلىتاۋعا ساپار
دىنمۇحامەد قوناەۆتىڭ ءوزى بيلىك باسىندا جۇرگەندە ەل ارالاعان ۆاگوندارمەن مارعۇلان سەيسەمباي «كوكمايسا» ەتنوفەستيۆالىنىڭ قوناقتارىن اتاۋلى شاراعا الىپ باردى. ىشىندە ءبىز دە بارمىز. ەرەكشە كوركەم ءارى تاريحي قۇنى وتە باعالى ۆاگونمەن قاسيەتتى ۇلىتاۋعا بارا جاتقانىمىز ءبارىمىزدىڭ كوڭىلىمىزگە ەرەكشە قۋانىش سىيلادى. تاماقتاناتىن رەستوراندا قوناقتار ءبىر-بىرىمەن كەزدەسىپ، امانداسىپ-قاۋىشىپ جاتتى. سەبەبى، «Nomad Explorer» جوباسىنا تۇراقتى قاتىسۋشىلار ءبىر-ءبىرىن جىلدان جىلعا جاقسى تانىپ، ءوزارا ارالاس-قۇرالاس بولىپ كەتكەن دە جايى بار. وسى كۇنى ولار ءوزارا ءارتۇرلى ساپارلار ۇيىمداستىرىپ، ءتىپتى ەڭ اقىرى كەزدەسىپ بىرگە تاماقتانىپ، ءبىر-ءبىرىنىڭ ۇيىنە قوناققا دا باراتىن بولعان.
كەشكىسىن جەزقازعان قالاسىنا جەتكەنىمىزدە ءبىزدى اۆتوبۋستار كۇتىپ تۇردى. مارعۇلان سەيسەمباي كوپپەن بىرگە اۆتوبۋسقا ءمىنىپ، ۇلىتاۋعا قاراي جولعا شىقتى. جول بويى اندەر مەن اڭگىمەلەر ايتىلىپ، قىزىقتى ويىندار ويناتىلىپ وتە كوڭىلدى ۋاقىت وتكىزدىك.
قاراڭعى قويۋلانا باستاعان ۋاقىت بولسا دا «كوكمايسا» ەتنوفەستيۆالىنە تىگىلگەن اقشاڭقان كيىز ۇيلەر جارقىراپ كورىنىپ تۇردى. فەستيۆالگە تىگىلگەن ءبىر ۇيگە جىگىتتەر توبى بولىپ جايعاستىق.
الاش يدەياسى جانە «كوكمايسا» ەتنوفەستيۆالى
ەرتەڭگىلىك فەستيۆالدىڭ رەسمي اشىلۋ سالتاناتى باستالدى. العاشقىلاردىڭ قاتارىندا كاسىپكەر مارعۇلان سەيسەمباي جانە ۇلىتاۋ اۋدانى اكىمى ءانۋار سەرىكبايۇلى ءسوز سويلەدى. «كوكمايسا» ەتنوفەستيۆالىنە مۇرات ابەنوۆ، مۇحتار تايجان، جانيا اۋباكىروۆا، اسىلبەك قوجاحمەتوۆ، ساكەن ورىنبەكۇلى جانە تاعى باسقا بەلگىلى تۇلعالار مەن كاسىپكەرلەر مىنبەر تورىنە شىعىپ، ۇيىمداستىرۋشىلارعا العىستارىن ايتتى.
ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاۋدا ءسىڭىرىپ جۇرگەن ەڭبەگى ءۇشىن "كوكمايسا" فەستيۆالىنىڭ يدەيا اۆتورى مارعۇلان سەيسەمبايعا، شارانى بىرلەسىپ ۇيىمداستىرعان ۇلىتاۋ اۋدانى اكىمى ومار ءانۋار سەرىكبايۇلىنا "ادىرنا" ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگىنىڭ ديرەكتورى ارمان اۋباكىر، ياعني وسى جولداردىڭ اۆتورى ارنايى العىس حاتتار تابىستادى.
وسى جولداردىڭ اۆتورى مىنبەرگە شىعىپ ۇلىتاۋدىڭ قازاق تاريحىندا عانا، ەۋرازيا دالاسىنداعى قىپشاقتاردىڭ ۇرپاعى الاش جۇرتى ءۇشىن وتە ماڭىزدى ولكە، قاسيەتتى ورتالىق ەكەنى تۋرالى از-كەم دەرەكتەر ايتىپ ءوتتى. ساقتار مەن عۇندار، سوسىن كونە تۇرىكتەردەن كەيىن ايگىلى كوشپەلىلەردىڭ يمپەرياسى ۇلى موڭعولدار قاعاندىعىنىڭ مۇراگەرى جوشى حاننىڭ ۇلىتاۋ جەرىندە كەسەنەسىنىڭ بولۋى – قازاقتىڭ قارا شاڭىراق ەكەنىن ايعاقتايتىن ءبىر جايت. سوناۋ كونە تۇرىكتەردەن كەيىن كوپكە دەيىن كوشپەلىلەردىڭ تۇرمىسى مەن تانىمى، ءداستۇرىنىڭ قايماعىن بۇزباي ساقتاعان قىپشاقتاردىڭ ءبىر اتاۋى الاش ەدى. قازىرگى قازاق شەجىرەلەر ارقىلى وزدەرىن ءبىر قازاقتىڭ بالاسى رەتىندە تۋىستىرۋ، تۇتاستاندىرۋ، اتالاس ەتىپ جاقىنداستىرۋ يدەولوگياسىن تۋدىرسا، ول كەزدە ءبارىمىز ءبىر الاشتىڭ (نەمەسە الاشانىڭ) بالاسىمىز دەگەن ۇعىم-تۇسىنىك بولدى. اڭىزدار مەن اۋىزشا دەرەكتەردە كەيدە الاش، كەيدە الاشا حان اتالىپ، ەكى ءتۇرلى كەزدەسە بەرەدى. تۋىستىق جاعىنان بىزگە ەڭ جاقىن ەلدەرمەن كونفەدەراتسيا بولعان التى الاش اتاۋى وسىلاي تۋىنداپ تۇر. بۇل تۋىستىق بىرلەستىككە التى الاشقا قازاق، قىرعىز، قاراقالپاق، نوعاي، باشقۇرت، تاتار حالىقتارى كىرگەن دەپ بولجانادى. ءتىلى (قىپشاق ءتىلى توبى) مەن ءداستۇرى، قانى جاعىنان دا ەڭ جاقىنى – سولار. بۇلارمەن ءبىز ءبىر كەزدە ءبىر حالىق بولدق دەپ ايتساق تا ارتىق ەمەس. سونىمەن بىرگە، قىپشاقتاردىڭ يمپەرياسى بولعان التىن وردا زامانىنداعى ايگىلى تۇلعالار توقتامىس، ەدىگە، اقساق تەمىرگە قاتىستى تاريحي ەسكەرتىشتەر مەن گەوگرافيالىق اتاۋلارى (جەر-سۋ، تاۋ) ۇلىتاۋدا ءجيى ۇشىراسادى (ەدىگە تاۋى، ەدىگە مەن توقتامىستىڭ تاۋداعى جەرلەۋ ورنى، اقاساق تەمىر جازدىرعان التىن شوقى جازبا ەسكەرتكىشى ج.ت.ب.). قانىش ساتباەۆ، الكەي مارعۇلان، اقسەلەۋ سەيدىمبەكتەي عالىمدار ەڭبەكتەرىندە ارنايى توقتالعان ۇلىتاۋداعى ايگىلى تاڭبالى تاستا ءۇش ءجۇزدىڭ رۋلارىنىڭ تاڭبالارى بەدەرلەنگەنىن كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. «ۇلىتاۋ تاريحىنىڭ نەبىر قالىڭ قاتپارلارى ارعى زامانالار ەنشىسىندە جاتىر. سونىڭ ەڭ ءبىر كونە، ەرەكشە ءماندى ايعاعى سارىسۋ وزەنىنىڭ تومەنگى ساعاسىنداعى «تاڭبالى تاس». بۇل تاس جەتىقوڭىر قۇمىن بەتكە الىپ جۇرگەندە كەزىگەتىن قاراقويىن اتتى تۇزدى كولدىڭ ىرگەسىندە تۇر. مىڭ سان رۋ تاڭباسى باسىلعان جارتاستىڭ تۇبىنەن بۇلاعىپ اعىپ جاتىر. تاڭبالى تاسقا زەر سالىپ قاراعان جان ارعىننىڭ كوز تاڭباسىن، نايماننىڭ باقان تاڭباسىن، جالايىر مەن تاراقتىنىڭ تاراق تاڭباسىن، شاپىراشتىنىڭ اي تاڭباسىن، ىستىنىڭ كوسەۋ تاڭباسىن، قوڭىراتتىڭ بوساعا تاڭباسىن، ادايدىڭ وق تاڭباسىن، جاعالبايلىنىڭ بالعا تاڭباسىن كورەر ەدى. ارينە، ءبارىن اتاۋ مۇمكىن ەمەس... وسى مىسالدىڭ ءوزى-اق مىنا تاڭبالى تاس كوشپەلى دالا رۋلارىنىڭ بىرلىك-ءپاتۋاسىنا ايعاق، تۇتاستىعىنا بەلگى، انت بەرىپ اۋىز بىرىكتىرگەن ورىنى ەكەنىن اڭعارتادى. جاي اڭعارتىپ قويمايدى، دالالىق كوشپەلى رۋلاردىڭ ەرتە ازامندا-اق توپتاسىپ بىرىگە باستاعانى، ەل بولىپ باس قۇراعانى كورىنەدى. ارينە، بۇل سياقتى ءپاتۋا-بىرلىككە تۇعىر بولعان مەكەندى، سول وڭىردەگى كوزگە تۇسەر بيىكتى ۇلىتاۋ دەمەسكە بولمايتىن سياقتى» دەپ جازادى بىلگىر ەتنگراف اقسەلەۋ سەيدىمبەك. سوندىقتان، كەيىنگى زاماندا ۇلىتاۋ – قازاقتىڭ باس قوساتىن، حانزادانىڭ اق كيىزگە كوتەرىلىپ حان سايلاناتىن ورتالىعى بولدى دەپ ەسەپتەيمىز. ۇلىتاۋ تەك قازاقتىڭ ەمەس، التى الاشتىڭ، تۇرىك حالىقتارىنىڭ، ءتىپتى كۇللى كوشپەلى قاۋىمنىڭ ات بايلايتىن التىن قازىعى بولعانى اڭعارىلادى.
«...ۇلىتاۋ گەوگرافيالىق ورنالاسۋىمەن عانا كىندىك مەكەن ەمەس، كوشپەلىلەر تاريحىنىڭ باستاۋ العان وردالى ورداسى دا ەكەنى اڭعارىلادى. ۇلىتاۋ ءسوزىنىڭ ءمان-ماعىناسىن بۇل جاعداي دا ايقىنداي تۇسەدى» دەيدى اقسەلەۋ سەيدىمبەك. بۇل كىسىدەن اسىرىپ ايتۋ مۇمكىن ەمەس.
ءجۇز جىل بۇرىنعى ءاليحان بوكەيحان باستاعان قازاق ازاماتتارى پارتيا اتاۋىن «الاش وردا» دەپ، ال اۆتونوميانى «الاش» دەپ ات قويىپ، ايدارلاۋى ءبىراز جايتتى اڭعارتادى. ءبىز ءۇشىن قۇربان بولعان ۇلتتىڭ ۇلى پەرزەنتتەرى «كەرەگەمىز – اعاش، ۇرانىمىز – الاش» دەيتىن تۋىستاس حالىقتاردى «الاش» اتاۋى ارقىلى بىرىكتىرۋدى كوزدەدى. ويتكەنى، سول كەزدىڭ وزىندە تۋىستاس حالىقتار «الاش» ۇرانىن ەستىگەندە ارقاسى قوزىپ جاۋعا باتىلدانىپ اتتانادى ەكەن. بۇل تۋرالى ولار «قازاق» گازەتىنىڭ 1913 جىلى تاريح تۋرالى سەريالى ماقالالارىندا جازادى. ولار الاشا حان، الاش حان دەگەننىڭ ءبىر ەكەنىن جازا كەلىپ، ءسوزدىڭ ەتيمولوگياسىنا بايلانىستى ءتۇرلى بولجامدار ۇسىنادى.
ەرتەدە بابالاردىڭ ەسىمىن ۇرانعا قوسىپ جاۋعا اتتاندايتىن بولعان. حانزادا ءابىلمانسۇردىڭ ابىلاي دەپ ءوز اتاسىن ۇران ەتىپ جاۋعا شاباتىنى ەسىڭىزدە بولار. سودان ول اتاسىنىڭ اتىمەن ابىلاي اتانىپ كەتە بارادى. الاش نەمەسە الاشا حاننىڭ ۇرپاعىمىز دەپ سانايتىن قىپشاقتاردىڭ «الاش» دەپ ۇراندايتىن سىرى وسى جەردەن انىقتالا تۇسەدى.
وسىعان وراي، ۇلىتاۋداعى «كوكمايسا» فەستيۆالىنىڭ ءتۇبى ءبىر تۋىستارعا دا ورتاق حالىقارالىق فەستيۆالگە اينالۋعا تولىق قۇقى بار.
ۇلتتىق تۋريزم - تابىس بەرەر كاسىپ
"بالىق بەرمە، اۋەلى سول بالىقتى ۇستايتىن قارماق بەر، سوسىن قالاي قارماق تاستاۋدى ۇيرەت" دەيتىن حالىق ءتامسىلى بار. وڭاي كەلگەن ولجانىڭ قادىرىن ەشكىم دە بىلە بەرمەيدى. ال تازا ەڭبەكپەن جەتكەن كەز كەلگەن تابىستا بەرەكە بار. بەلگىلى كاسىپكەر مارعۇلان سەيسەمباي «كوكمايسا» ەتنوفەستيۆالىن ۇيىمداستىرىپ، ىشكى ءتۋريزمدى دامىتۋعا ناقتى قادام جاساپ وتىر. وندا قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جەتكەن تۋريستەرگە كيىز ۇيلەر جالعا بەرىلىپ، اۋىلدىڭ ءتۇرلى تابيعي ونىمدەرى، اس ءمازىرى ۇسىنىلدى. ارينە، تەگىن ەمەس. قالا جۇرتى اقىلى تۇردە اتقا ءمىنىپ سەرۋەندەپ، وزدەرىن ءبىر ءسات بولسا دا كوشپەلى بابالارىنىڭ رۋحىن سەزىنگەندەي بولدى. ۇلىتاۋ حالقى وسىلايشا تۋريستەردى قابىلداۋ بويىنشا دا از-كەم تاجىريبە جينادى.
فەستيۆال اياسىندا ۇلىتاۋعا جان-جاقتان 2 مىڭعا جۋىق تۋريستەر كەلدى دەپ بولجانىپ وتىر. ولار تەك دجيپ كولىكتەرىنە -جانارماي-جاعارماي قويعاننىڭ وزىندە وسى اۋدانعا اجەپتاۋىر قاراجات تاستاپ كەتىپ وتىر. ءۇيدىڭ تابيعي ونىمدەرىن كوپتەپ ساتىپ الىپ كەتىپ جاتقانداردىڭ قاراسى دا مولشىلىق بولدى.
بىزدە جىلىنا كوپتەگەن فەستيۆالدەر وتكىزىلىپ تۇرادى. وكىنىشكە وراي، ايماقتىق اكىمدىكتەر دەڭگەيىندە ءبىر رەت وتكىزىلىپ، سول كۇيى قالىپ قويادى. «كوكمايسا» فەستيۆالى ءبىر مەزگىلدە، ءبىر ۋاقىتتا، ءبىر اتاۋمەن جىل سايىن وتكىزىلىپ تۇرماقشى. بۇل – شەتەلدىك تۋريستەردىڭ الدىن الا جىلدىق دەمالىستارىن جوسپارلاۋدا ۇلكەن ماڭىزعا يە. ول اقىرىنداپ قازاقستاندىق قانا ەمەس، شەتەلدىك جۇرت تا شاراعا قاتىسۋدى ارتتىرادى دەگەن ءسوز.
مارعۇلان سەيسەمبايدىڭ ءبىر رەتتىك الەۋمەتتىك ماسەلەلەرگە ەمەس، ەل الەۋەتىن ارتتىراتىن ۇزاق مەرزىمدى جوباعا قارجى سالۋىن كاسىبي بىلىكتىلىك دەر ەدىك. ويتكەنى، الەۋەتى مەن بيزنەستىك بىلىكتىلىگى ارتقان ەل كەز كەلگەن الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى وزدىگىنەن ەڭسەرۋگە قابىلەتتى بولادى. ءوز تاريحى مەن مادەنيەتىن تەرەڭ بىلگەن، سەزىنگەن، جالپى ءوز-ءوزىن قادىرلەگەن، جوعارى باعالاعان حالىقتىڭ الار اسۋلارى دا بيىك بولماقشى. فەستيۆالدىڭ بىزگە ەڭ باستى بەرەر ارتىقشىلىعى – جاستارىمىزدىڭ بويىنا پاتريوتتىق قۇندىلىلىقتاردىڭ ءنارىن ەگۋى. 
ۇلتتىق سپورت پەن ونەردىڭ الامانى
اينالا تىزبەكتەلگەن كيىز ۇيلەردىڭ ارتىندا قازان كوتەرىلىپ، بۋى بۇرقىراپ ءتۇرلى اس ازىرلەنىپ جاتسا، ەل-جۇرت اۋىلدىڭ ءارتۇرلى ءسۇت ونىمدەرىن جايىپ تاستاپ ساتۋعا كىرىسىپ كەتتى. سول كەزدە جەزدى مۋزەيىنىڭ ۇستالارى ساقتار زامانىنداعى اڭ ستيلىندەگى زەرگەرلىك بۇيىمداردى جاساپ كورسەتتى.
مەشكەيلەر جارىسى اۋەلى ەت جەۋدەن باستالدى. بۇرىن باتىرلاردىڭ مىقتىلىعى تاماق جەۋىنەن دە بايقالاتىن بولعان.
https://www.youtube.com/watch?time_continue=10&v=6ZAYj5NsEJc
ماشكەيلەر سايىسىنىڭ ەكىنشى ءبولىمى – قىمىز ءىشۋ. ۇلىتاۋدىڭ بالداي قىمىزىن ىشكىسى كەلەتىن كوپتەگەن جۇرت سايىستا باق سىنادى. سول سەبەپتى، بۇل ءبولىم دە وتە تارتىستى ءوتتى. جەڭىمپاز جىگىت 3 مينۋتتا 4.5 ليتر قىمىز ءىشىپ رەكورد جاسادى.
قاتىن كۇرەس سايىسى دا قىزىقتى ءوتتى. مەشكەيلەر سايىسى سياقتى بۇل دا قازاقتىڭ كوڭىل كوتەرۋگە باعىتتالعان ءازىل-قالجىڭدىق ويىندارىنىڭ ءبىر ءتۇرى.
فەستيۆالگە كەلگەن جۇرت اساۋ ۇيرەتۋ ونەرىن دە تاماشالادى. بۇل – جىگىتتىڭ تاقىمعا بەرىكتىگىن، جالپى مىقتىلىعىن سىنايتىن تاماشا ونەر. جايىلىپ جۇرگەن اساۋ تايدى شالمامەن قۋىپ ءجۇرىپ ۇستاپ الىپ، ەشقانداي جۇگەن سالماستان ۇيرەتۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەيدى.
جىگىتتىڭ جىگىتتىگى، بىلەك كۇشى سىنالار تاعى ءبىر ويىن – اۋدارىسپاق. اۋدارىسپاق سايىسىندا قازاقتىڭ بىلەكتى جىگىتتەرىنىڭ ەپتىلىگىنە، باتىلدىعىنا قايران قالعان جۇرت ات ۇستىندەگى ونەردى قۇمارى قانعانشا تاماشالادى.
ۇلى بابالار ۇرپاعى ەكەنىمىزدى ۇمىتتىرمايتىن جوبا
ەكىنشى كۇنى «كوكمايسا» ەتنوفەستيۆالىنە قاتىسۋشىلار ەدىگە تاۋىنا شىقتى. قازاق ەلىندە ەر ەدىگە مەن توقتامىس حاننىڭ وسىندا جەرلەنگەنى جايىندا كوپتەگەن اڭىزدار ساقتالعان. كونە تۇرىكتەردە تاۋدىڭ قاسيەتتى سانالعانى، قاعانداردىڭ سوندا جەرلەنەتىنى جايىندا اڭىزدار دا بار. بۇل سول ەجەلگى دۇنيەتانىمنىڭ قازاقتا ساقتالعان سارقىنشاعى بولسا كەرەك.
ۇلىتاۋداعى ەدىگە تاۋىنىڭ جوتالارى مەن سىلەمدەرى، جاقپار تاستارى عاجاپ-اق ەكەن. كوڭىلىمىز كوركەيىپ قايتتى. بيىكتەن قاراعاندا مۇنارتىپ جاتقان كەڭ دالانىڭ كورىنىسى دە ءبىر عانيبەت!
تاۋ باسىنا كوتەرىلگەنىمىزدە ولكەتانۋشى، ارحەولوگ ايدار ىسقاقوۆ ءبىر توپ قاۋىمعا توقتامىس حان مەن ەدىگە بي جايىنداعى اڭىزداردى مايىن تامىزىپ اڭگىمەلەپ بەردى.
«كوكمايسا» فەستيۆالىنە اقش-تان ارنايى كەلگەن ازاماتتار دا بار ەكەن. ەدىگە تاۋىنىڭ باسىندا تانىسىپ، ىلديعا قاراي بىرگە اڭگىمەلەسىپ تۇستىك. ءبىر قايران قالارلىعى، ۇشەۋى دە قازاقشا بىلەدى. ىشىندە تەك بىرەۋى عانا ورىسشا سويلەيدى ەكەن.
"بىزگە كەلەتىندەر ورىسشا ۇيرەنىپ كەلۋشى ەدى، سىزدەر نەگە قازاق ءتىلىن تاڭدادىڭىزدار؟" دەيمىن عوي اڭ-تاڭ بولىپ. "قازاق ءتىلى ارقىلى قازاقتىڭ ءتول مادەنيەتىمەن تانىسۋعا بولادى. سول ءۇشىن قازاقشا ۇيرەندىك. «كوكمايساعا» كەلگەن سەبەبىمىز دە – سول، قازاقتىڭ داستۇرلەرىن بىلگىمىز كەلەدى" دەيدى مايكل. مەن اعىلشىن تىلىندە سۇراق قويسام، ولار قازاقشا جاۋاپ بەرەدى. ءبىر قازاقتار امەريكالىقتارعا ورىسشا سويلەسە، تاعى دا قازاقشا ءتىل قاتادى...
«كوكمايسا» فەستيۆالىنە بارامىز دەپ بىرنەشە كۇن كيىز ۇيدە تۇرىپ، بابالارىمىزدىڭ تۇرمىسىن، تابيعاتقا ەتەنە جاقىن ءومىرىن شىنايى سەزىندىك. جاس جازۋشى ارمان المەنبەتتىڭ شاڭىراعىندا (كيىز ۇيىندە) قوناق بولامىن دەپ اقىن ۇلاربەك نۇرعالىمۇلىمەن جاقىنىراق تانىسۋدىڭ رەتى كەلدى. ارماننىڭ كيىز ءۇيى قانداي جىلى دا جايلى بولسا، ۇلەكەڭنىڭ ەتنوگرافيالىق اڭگىمەلەرى دە سونداي قۇندى دا قىزىقتى بولدى. شارانىڭ ەكىنشى كۇنى ءتۇس اۋا ۇلاربەك ەكەۋمىز استاناعا جولعا شىقتىق. جول بويى ۇلەكەڭنىڭ تاراپىنان نەبىر تاماشا اڭگىمە تىڭداپ، رۋحىمىز ءبىر كوتەرىلىپ قالدى.
جالپى فەستيۆالگە كەلگەن قوناقتار ەكىنشى، ءۇشىنشى كۇنى ۇلىتاۋدىڭ اينالاسىنداعى ءتۇرلى كوپتەگەن تاريحي ورىنداردى ارالاپ، ات جارىس تاماشالاپ، ايرىقشا اسەرگە بولەنىپ قايتتى. فەستيۆال وتەتىن ورىندى ۇيىمداستىرۋشىلار تۋريستەردىڭ بارلىق تاريحي ورىندارعا بارىپ قايتۋىنا قولايلى ەتىپ تاڭداعان ەكەن.
ءوز ۇلتىنىڭ تابيعي ەرەكشەلىكتەرىن ۇمىتپاعان حالىق قانا ماڭگى جاسايدى. ءوز ۇلتىنىڭ دالا بولمىسىن مەنسىنبەگەن حالىق وپ-وڭاي وزگە ەلگە اينالىپ كەتە باراتىندىعىنا كارى تاريح كۋا. وسىنداي ۇلى بابالارىمىزدىڭ ۇرپاعى ەكەنىمىزدى ۇمىتتىرمايتىن شارالاردىڭ قاتارى كوپ بولا بەرسىن!
ۇلتىمىزدىڭ ولگەنى ءتىرىلىپ، وشكەنى جانعانداي، ۇلى دالانىڭ داستۇرلەرى قايتا جاڭعىرعانداي بويىمىزعا ايرىقشا رۋح سىيلاعان فەستيۆالگە ۇزاااق عۇمىر تىلەيمىز.
ارمان اۋباكىر،
«ادىرنا» ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگىڭ ديرەكتورى
سۋرەتتەردىڭ اۆتورى: ەۆگەني ۆولكوۆ
