كەشە ماسكەۋدە ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتىنا قول قويىلعانىنا 30 جىل تولۋىنا وراي رەسەي، قازاقستان، قىرعىزستان، ارمەنيا، بەلارۋس ەلدەرىنىڭ باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن جيىن ءوتتى. بۇل ۇيىمنىڭ قازىرگى ۋكرايناداعى سوعىس جاعدايىنداعى ماسەلەسى وتە قيىن. جانە ونىڭ مۇشەلەرى ارقايسىسى ءار جاققا تارتىپ وتىر. ويتكەنى رەسەي الەمدەگى ەڭ كوپ سانكتسياعا ۇرىنعان، وعان جاقىنداۋدىڭ ءوزى قاۋىپ. وعان جاقىنداعان، تاۋەلدى بولعان، ۋكرايناعا اسكەر كىرگىزۋگە ءوزىنىڭ مۇمكىندىگىن بەرگەن بەلورۋستار دا سول رەسەيمەن بىرگە باتىس ەلدەرىنىڭ سانكتسياسىنا ىلىكتى. ياعني، بۇل ەلدەر الداعى ونداعان جىلداردا دامىمايدى، كەرى كەتەدى دەگەن ءسوز.
جالپى ۇقشۇ ەلدەرى — اۆتوريتارلىق رەجيمدەر، ولاردىڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا بولاشاعى ءماز ەمەس. كەشەگى جيىنداعى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ اۋعاننان ورتا ازياعا تونەتىن قاۋىپ تۋرالى كوتەرگەن ماسەلەسى قىرعىزستان پرەزيدەنتى تاراپىنان قولداۋ تاپتى جانە ونى راحمونوۆ تا قولدادى. سەبەبى كەشە تالىبتەر مەن تاجىكتەردىڭ شەكاراسىندا 4 ساعاتتان استام ۋاقىت اتىس بولدى. تالىبتەر بىلتىر ون مىڭداي اسكەر جيناپ، وزبەك پەن تاجىكتىڭ شەكارالارىنىڭ تۇسىنا قويعان ەدى. ەندى 100 مىڭداي اسكەري جيناعان ولار وتكەن اپتاداعى وزدەرىنىڭ ەل باسشىلارىنىڭ جينالىسىندا اسكەر سانىن 150 مىڭعا جەتكىزەتىنىن ايتتى.
تاليبان — اسكەري مەملەكەت. مۇنداي اسكەري مەملەكەت، اسكەري رەجيم ارقاشان دا سوعىستىڭ ارقاسىندا ءومىر سۇرەدى. ولار ءبىلىم-عىلىمدى، تەحنولوگيانى دامىتپايدى. شىندىعىندا دا، تالىبتەر ماسەلەسى قاۋىپتى، ورتا ازيا باسشىلارىنىڭ ايتقان پىكىرلەرى وتە دۇرىس. بىراق سول كەشەگى ۇجىمدىق كەڭەس وتىرىسىندا سىرتتان كۇشتەر ۇجىمعا مۇشە ەلدەرگە شابۋىل جاسايتىن بولسا، ءبىز قورعايمىز دەگەن ءسوز ايتىلعان جوق. ال رەسەيدىڭ سوڭعى 2-3 جىلداعى ساياساتى قازاقستانعا، ورتا ازياعا قارسى بولىپ وتىر. سولوۆەۆتەن باستاپ رەسەيدىڭ رەسمي تەلەارنالارى جانە دۋما مۇشەلەرىنىڭ، بارلىق پارتيالارىنىڭ ورتاق ماقساتى — كەڭەس وداعى قۇرامىندا بولعان ەلدەردى قايتارۋ.
بۇل ورايدا ۋكراينا — ءوز جولىن انىقتاعان ەل. بۇل ەل ەۋرووداققا قوسىلاتىنىن، دامىعان دەموكراتيالىق اشىق قوعامدى ەل بولاتىنىن ايتتى. مىنا سوعىس سونى بولدىرماۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان ارەكەت، ياعني، ۋكراينا حالقىن جويۋعا باعىتتالعان. قازىر رەسەي تەك بىزگە عانا ەمەس، ەۋرووداق مۇشەلەرىنە قوقان-لوقى كورسەتىپ، وزدەرىنىڭ ساياساتىن جۇرگىزۋگە تىرىسۋدا. نەگىزى رەسەي قۇريتىن ەلدىڭ ساياساتىن جۇرگىزىپ وتىر جانە ولار سوعىسقا بارۋعا ەشتەڭەدەن تايىنبايدى.
وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، 1837-1847 جىلدارى ون جىل بويى بۇكىل قازاق دالاسىندا، ءسىبىر ولكەسىندە كەنەسارى كوتەرىلىسى بولدى. بۇل كوتەرىلىستىڭ مىقتىلىعى ورتا ازياعا جۇرگىزگەن پاتشا ۇكىمەتىنىڭ وتارلاۋ ساياساتىن 20 جىلعا شەگىندىردى. ياعني، 1837 جىلدان 1857 جىلعا دەيىن. بىراق 1847 جىلى كەنەسارىعا قارسى پاتشا ۇكىمەتى قازاقتىڭ بي-بولىستارىن، قىرعىزدىڭ ماناپتارىن، وزبەكتىڭ قوقان حاندىعىن، سونداي-اق كازاكتاردى ايداپ سالىپ، ومبى جانە ورىنبور گۋبارناتورىنىڭ اسكەرىن شىعارىپ، ءتورت جاقتان قىسپاققا الىپ، اقىرى كەنەسارى كوتەرىلىسىن تۇنشىقتىردى. سودان كەيىن 1857 جىلى رەسەي، قىتاي جانە اۋعان مەملەكەتى كەلىسىمشارتقا قول قويدى. كەلىسىمشارت نەگىزىندە شىعىس تۇركىستاندى قىتاي، تۇركمەنيانى اۋعانستان، ال قالعان ورتا ازيا ەلدەرىن رەسەي وتارلايتىن بولدى. سول 1857 جىلعى جوسپار بويىنشا ءبىز ءالى ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. سول كەزدەگىدەي جارتىلاي بوداندىقتامىز. ءبىزدىڭ ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العانىنا وتىز جىل تولعانىمەن، ءالى سول جاعدايدامىز. بۇل — شىندىق.
قازىر رەسەي مەن تاليباننىڭ ورتا ازياعا قارسى قۇرعان ساياساتى ءبىر. ولاردىڭ ورتاق ماقساتى — ورتا ازيانى قايتا جاۋلاپ الۋ، بۇل — اشىق ماسەلە. رەسەيدىڭ دۋماسى دەپۋتاتتارىنىڭ قازاقستانعا قايتا-قايتا شۇيلىگۋى دە وسىدان. سوندىقتان رەسەيلىك تەلەارنالاردى قازاقستان تەرريتورياسىندا تۇگەل جابۋ كەرەك. ولاردىڭ ۇگىت-ناسيحاتتارىنا شەكتەۋ قويۋعا ءتيىسپىز. ونسىز ەلىمىزدەگى ورىس ءتىلدى ەلەكتوراتتىڭ بارلىعى سپۋتنيكتىك تەلارنالار ارقىلى رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك تەلەۆيزياسىن قارايدى. ول قازىرگى جاعدايدا اعىلشىدىق ۆۆس-دەن اسىپ كەتتى. ماسەلەن، ولاردىڭ 86 پايىزى رەسەيدىڭ ۋكراينانى جاۋلاپ الۋ ساياساتىن قولداپ وتىر. سوندىقتان ءبىز ءبىر شەشىمگە كەلۋ كەرەكپىز. بۇل ماسەلە رەسەيمەن جاۋلاسۋ دەگەن ءسوز ەمەس، مۇنداعى باستى ماقسات — تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ. كەشەگىدە ەردوعان مالىمدەمە جاسادى، ول ءبارىن سەزىپ وتىر. قازىرگى تاڭدا ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىنىڭ ەشقايسىسىندا 150 مىڭ اسكەر جوق، قارۋ جوقتىڭ قاسى. قازاقستاننىڭ بار قارۋى رەسەيدەن العان 5 دانا "س-25" يسترەبيتەل مەن ءبىر دانا "سىنعان" "س-300" قارۋى، ال تانكتەر سانى ءتىپتى از.
بىزدەن قازىر رەسەي دە، قىتاي دا، اۋعانستان دا مىقتى. ولاردا قارۋ دا، كۇش تە كوپ. سوندىقتان ءبىز تۇركيا، ءازىربايجان، ورتا ازيا ەلدەرى، ودان قالدى گرۋزيا، مولداۆيامەن بىرلەسىپ، اسكەري-ساياسي وداق قۇرۋىمىز كەرەك. سوندا ورتا ازيا مەن كاۆكازدا تىنىشتىق ورنايدى. باسقالاي بىزدە ەشقانداي تىنىشتىق بولمايدى.
ورىستاردىڭ قوقان-لوقىسى توقتامايدى. رەسەي ەشقاشان بۇل ساياساتىن وزگەرتپەيدى. بۇل جۇرگىزىلىپ جاتقان ساياسات — ورىستىڭ ءشوۆينيزمىنىڭ ءۇش عاسىردان بەرى كەلە جاتقان ساياساتى. سول سەبەپتى ءبىز ۇشقۇ-نا كوپ سەنە بەرمەي، الداعى بولاشاعىمىزدى ويلاۋىمىز كەرەك. ەگەر اسكەري-ساياسي وداق قۇرىلسا، ورتا ازيادا بەيبىتشىلىكتى ساقتاپ، ءوز كۇشىمىزبەن داميتىن ەل بولامىز.
جانۇزاق اكىم،
قوعام قايراتكەرى.
