كەرى بايلانىس: قارجىلىق الاياقتىقپەن بايلانىستى تاقىرىپ بويىنشا ءجيى قويىلاتىن سۇراقتارعا جاۋاپتار

قر قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى ازاماتتارمەن جەدەل ءوزارا ءىس-قيمىل جاساۋ ءۇشىن كوممۋنيكاتسيانىڭ بارلىق ارنالارىن پايدالانادى. حالىققا قارجىلىق رەتتەۋشىنىڭ، قارجى ۇيىمدارىنىڭ، رەتتەلەتىن سۋبەكتىلەردىڭ قىزمەتى تۋرالى اقپاراتتىڭ قولجەتىمدىلىگى مەن تولىقتىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا اگەنتتىكتە 2021 جىلعى 24 مامىردان باستاپ مىنا ءنومىر بويىنشا call-ورتالىق جۇمىس ىستەيدى: +7 727 237 1000. Call-ورتالىق ارقىلى قارجىلىق قىزمەتتەردى تۇتىنۋشىلار ءوز قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن قورعاۋ، قولدانىستاعى زاڭناما نورمالارىن ءتۇسىندىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا كونسۋلتاتسيالار الا الادى. سونداي-اق شۇعىل سيپاتتاعى ماسەلەلەردى تىكەلەي قارجى، ميكروقارجى ۇيىمدارىمەن جانە كوللەكتورلىق اگەنتتىكتەرمەن جەدەل شەشۋگە، قارجىلىق الاياقتىق جاعدايلارى جانە قارجىلىق پيراميدالاردىڭ قىزمەتى تۋرالى حابارلاۋعا مۇمكىندىك تۋدى. پايدالانۋشىلار ءوز سۇراقتارىن تىكەلەي اگەنتتىككە 2020 جىلعى 25 ماۋسىمنان باستاپ جۇمىس ىستەيتىن «Fingramota Online» ءموبيلدى قوسىمشاسى ارقىلى جىبەرە الادى. وندا 14 تاقىرىپتىق ءبولىم بار، ولاردىڭ ءبىرى «قارجىلىق پيراميدالار جانە قارجىلىق الاياقتىق» دەپ اتالادى، وندا كۇماندى ۇيىمداردىڭ قىزمەتى بويىنشا كونسۋلتاتسيا الۋعا، ءسىز كەزدەسكەن الاياقتىق سحەمالار، كۇدىكتى سىلتەمەلەر، الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى اككاۋنتتار، ونلاين-توپتار جانە ت. ب. تۋرالى حابارلاۋعا بولادى. سۇراق: بۇگىندە الاياقتىقتىڭ قانداي جاڭا تۇرلەرى بار جانە قارجىلىق الاياقتاردى قالاي بىلۋگە بولادى؟ جاۋاپ: ينتەرنەت مۇمكىندىكتەرىنىڭ كەڭەيۋىمەن جانە IT-تەحنولوگيالاردىڭ دامۋىمەن جەكە دەرەكتەردى ۇرلاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ءتۇرلى الاياقتىق سحەمالار جەتىلدىرىلۋدە. قاسكۇنەمدەر ولاردى وزدەرىنىڭ پايداكۇنەمدىك ماقساتتارى ءۇشىن پايدالانادى. الاياقتاردىڭ جاڭا سحەمالارى - الداۋدىڭ جەتىلدىرىلگەن تاسىلدەرى. ەگەر بۇرىن الاياقتىق سحەمالاردا نەگىزىنەن جالعان ينتەرنەت-رەسۋرستار پايدالانىلعان بولسا، قازىر جالعان ءموبيلدى قوسىمشالار بەلسەندى قولدانىلادى. سونىمەن قاتار تەلەفون الاياقتىقتارى الەۋەتتى قۇرباندارمەن بايلانىس ءۇشىن مەسسەندجەرلەردى (مىسالى، Telegram, WhatsApp) كەڭىنەن قولدانۋمەن الماستىرىلدى. الاياقتىقتىڭ بارلىق تۇرلەرى ءبىر نارسەگە باعىتتالعان — پايدالانۋشىلاردىڭ سەنىمىنە كىرىپ كونفيدەنتسيالدى اقپاراتتى الۋ. الاياقتار ازاماتتارعا وتە ءتيىمدى تالاپتارمەن ءتۇرلى اكتسيالارعا قاتىسۋدى ۇسىنۋلارى مۇمكىن، ولار قازىرگى كەزدە تاۋارلار مەن كورسەتىلەتىن قىزمەتتەرگە اقى تولەۋ كەزىندە كەڭىنەن قولدانىلاتىن QR كودتاردى قولدان جاساي الادى. QR-كود ارقىلى ءتىپتى كەيبىر مەملەكەتتىك كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردى دە الۋعا بولادى. الاياقتار ماشينالىق وقىتۋ مەن زاماناۋي سويلەۋ تەحنولوگيالارىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن قولدانا باستادى. ماسەلەن، ەگەر بۇرىن الاياقتار نەگىزىنەن وزدەرى قوڭىراۋ شالسا، قازىر قوڭىراۋلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى داۋىس روبوتتارىنىڭ كومەگىمەن جاسالا باستادى. جانە دە بۇرىنعىداي IP-تەلەفونيا ارقىلى زيانكەستەر كەز كەلگەن ءنومىردى قولدان جاسايدى، بۇل ولارعا وزدەرىن كەز كەلگەن ادام: بانكتەردىڭ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ، ءتۇرلى كومپانيالاردىڭ قىزمەتكەرلەرى رەتىندە تانىستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. تەلەفون الاياقتىقتارىنىڭ داۋىس روبوتتارىن (بوتتاردى) قولداناتىن جاڭا سحەماسى بۇرىننان ءمالىم سحەمالاردان ايىرماشىلىعى از. روبوتتار جانسىز قوڭىراۋ شالۋ فۋنكتسياسىن ورىندايدى. قوڭىراۋ اۆتوماتتى تۇردە وتەدى جانە بوت مەملەكەتتىك تىلدە جانە ورىس تىلىندە دە قانداي دا ءبىر اقپاراتتى راستاۋدى نەمەسە تەرىسكە شىعارۋدى ۇسىنادى. كوپ جاعدايدا اۆتوماتتى تۇردە ەسكەرتۋلەردى حالىق شىنايى بانكتىڭ قوڭىراۋلارى رەتىندە قابىلدايدى -   الاياقتىقتىڭ مۇنداي  ءتۇرىنىڭ باستى قاۋىپتىلىگى وسى. ابونەنت سول نەمەسە باسقا ءبىر اقپاراتتى راستاعاننان كەيىن قوڭىراۋ ادەتتەگى الداۋ سحەمالارىن قولداناتىن وپەراتورعا اۋىستىرىلادى. بوتتاردىڭ كومەگىمەن الاياقتار روبوتتارعا جاپپاي قوڭىراۋ شالۋلاردى بەرىپ،  وپەراتورلاردىڭ جۇمىسىنا ۋاقىت پەن اقشانى ۇنەمدەيدى. كوپ جاعدايدا، الاياقتار ادامداردى ولاردىڭ شوتتارىنا حاكەرلىك شابۋىلدار جاسالعانى، ينتەرنەتتەگى جەكە كابينەتتىڭ نەمەسە ءموبيلدى بانكينگتىڭ بۇزىلعانى  تۋرالى اڭگىمەلەرمەن قورقىتادى. روبوت سىزگە بانكتىڭ قىسقا نومىرىنەن قوڭىراۋ شالۋى مۇمكىن، بۇل ءسىزدى شاتاستىرىپ، ءسىزدىڭ قىراعىلىعىڭىزدى تومەندەتۋى مۇمكىن جانە بوتەن ادامدار ءسىزدىڭ اتىڭىزعا جالعان كرەديت الماقشى بولعانى نەمەسە ونى رەسىمدەپ قويعانى تۋرالى; ءارتۇرلى سانكتسيالارعا بايلانىستى ءسىزدىڭ شوتىڭىز بۇعاتتالدى; بانك SWIFT حالىقارالىق اۋدارىمدار جۇيەسىنەن اجىراتىلدى جانە شۇعىل تۇردە اقشانى «رەزەرۆتىك»، قاۋىپسىز شوتقا اۋدارۋ قاجەت دەپ جانە ت. ب. تۋرالى ايتۋلارى مۇمكىن. الاياقتىق بوتتار پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ اتىنان قوڭىراۋ شالىپ، الدەبىر ايىپپۇلدىڭ بولۋى جونىندە حابارلاپ، تولىق اقپارات الۋ ءۇشىن، مىسالى، «1» سانىن باسۋدى سۇراي الادى. سودان كەيىن باسقا داۋىستىق «كومەكشى» قوسىلادى، ولار جاريا ەتەتىن  اقپاراتتىڭ سۋپەركونفيدەنتسيالدى  ەكەنىن ەسكەرتەدى جانە جەكە باسىن راستاۋ ءۇشىن بىرقاتار سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ قاجەت ەكەنىن ايتادى، ولاردىڭ ىشىندە ءسىزدىڭ تولەم دەرەكتەرىڭىز تۋرالى سۇراقتار دا بولۋى مۇمكىن. تاعى دا كەڭىنەن تارالعان سحەما – تەلەفون الاياقتارى قولداناتىن داۋىستىق اۆتوماتتاندىرۋ. تۇتقانى كوتەرىپ، قوڭىراۋعا جاۋاپ بەرگەننەن كەيىن  بىردەن جازبا قوسىلادى، وندا ءسىز نەمەسە ءسىزدىڭ ءنومىرىڭىز كونكۋرستا، لوتەرەيادا، ۇتىس ويىنىندا ۇتقانىڭىز تۋرالى ايتىلادى. ارينە، ءسىز ناقتىلايتىن سۇراقتار قوياسىز، بىراق بايلانىستىڭ ار جاعىنداعى سوزدەردىڭ اعىمى توقتامايدى. ەگەر مۇقيات قويىپ تىڭداساڭىز، بۇل قاراپايىم اۋديو جازبا ەكەنىن تۇسىنۋگە بولادى، بىراق ءسىزدىڭ سويلەگەنىڭىز  دە جازىلىپ جاتقانىن  بىردەن تۇسىنە المايسىز. ەسىڭىزدە بولسىن، الاياقتار داۋىستى سالاتىن روبوتتاردىڭ كومەگىمەن ماڭىزدى كونفيدەنتسيالدى مالىمەتتەردى الۋعا تىرىسادى: جسن، جەكە باسىن كۋالاندىراتىن قۇجاتتىڭ ءنومىرى، كارتانىڭ تولىق دەرەكتەمەلەرى، SMS-تەن الىنعان كود. سونداي-اق، قاسكويلەردىڭ سىزدەن «ءيا» جانە «مەن راستايمىن» دەگەن ناقتى ءسوز تىركەستەرىن الۋى ماڭىزدى. ول ءۇشىن بوتتار «ءسىز الماتىدا تۇراسىز با؟»، «ءسىز سوڭعى تاۋلىكتە تولەم جاسادىڭىز با؟»، «جۇلدەڭىزدى الىپ كەتكىڭىز كەلە مە؟، «ءسىز مەنى جاقسى ەستىپ تۇرسىز با؟»، «ءسىز بۇل اقپاراتتى راستايسىز با؟» جانە تاعى باسقا. ياعني، بوتتار بيومەتريالىق دەرەكتەردى جينايدى، ولاردى ءوز مۇددەلەرى ءۇشىن دە قولدانا الادى. الاياقتاردى مىناداي بەلگىلەرى بويىنشا تانۋعا بولادى:

1. ولار ءبىرىنشى قوڭىراۋ شالىپ، وزدەرىن كەز كەلگەن ادام بولىپ تانىستىرادى، بىراق ارقاشان اقشا تۋرالى اڭگىمە باستايدى;
2. ولار ءسىزدى شاتاستىرۋ ءۇشىن قارجىعا قاتىستى كەز كەلگەن ءمان-جايلار مەن جاعدايلاردى ويلاپ تابادى ء(ىرى پايدا نەمەسە شوتتاردان اقشانىڭ جوعالۋى) جانە كوبىنەسە ولاردىڭ ويلانۋىنا جول بەرمەيدى;
3. ولار ءسىزدىڭ جەكە دەرەكتەرىڭىزدى جانە كارتانىڭ تولىق دەرەكتەمەلەرىن، سونىڭ ىشىندە ارتقى جاعىنداعى ءۇش تاڭبالى كودتى الۋعا تىرىسىپ، پسيحولوگيالىق ادىستەردى قولدانادى.

سۇراق: ماعان بانك قىزمەتكەرى رەتىندە ءوزىن تانىستىرعان ادام قوڭىراۋ شالدى، مەن بۇل اۋديوجازبا ەكەنىن بىردەن تۇسىنبەدىم. الاياقتاردىڭ قوڭىراۋ شالعانىنا سەنىمدىمىن. ايتىڭىزشى، ولار بۇل اۋديوجازبانى قالاي قولدانا الادى؟ جاۋاپ: الاياقتار جابىرلەنۋشى داۋسىنىڭ اۋديوجازباسىن قولدانا وتىرىپ، كرەديتتىك ۇيىمدا ءتۇرلى قارجىلىق وپەراتسيالاردى جاساي الامىز، مىسالى، كرەديت الا الامىز دەپ ۇمىتتەنەدى. الايدا، بانكتەر مەن ميكروقارجى ۇيىمدارىندا بيومەتريالىق سايكەستەندىرۋ سياقتى جەكە باسىن راستاۋ پروتسەدۋراسىنىڭ قۇراۋىشىنان باسقا تەكسەرۋدىڭ قوسىمشا دەڭگەيلەرى بار. كرەديتتىك ۇيىمدار سكورينگ جۇيەسىن قولدانادى. «سكورينگ» ۇعىمى قارجى سالاسىندا بۇرىننان بار جانە قارىز الۋشىنى، ونىڭ تولەم قابىلەتتىلىگى مەن ادالدىعىن باعالاۋ جۇيەسىن بىلدىرەدى. سونىمەن قاتار، سكورينگ جۇيەسى ونىڭ كىرىسىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار كرەديت بەرۋ ءۇشىن قاجەتتى باسقا ولشەمشارتتاردى دا باعالايدى، مىسالى، قارىز الۋشىنىڭ كرەديتتى ۋاقتىلى جانە ادال وتەۋ قابىلەتى، جۇمىس ءوتىلى، وتباسىلىق جاعدايى، بالالارىنىڭ بولۋى، كرەديتورلاردان قانشا رەت باس تارتقانى، ءتىپتى الەۋمەتتىك جەلىلەردە قانداي توپتارعا قول قويىلعانىن باعالاي الادى جانە تاعى باسقالارى. سوندىقتان ونلاين كرەديت الۋ ءۇشىن تەك «ءيا» دەي سالۋ جەتكىلىكسىز. الايدا، ەگەر ءسىز روبوتقا كارتوچكانىڭ ءنومىرى، ونىڭ قولدانىلۋ مەرزىمى جانە ارتقى جاعىنداعى ءۇش سان، ياعني CVC/CVV-كودى، سونداي-اق SMS-تەن راستاۋ كودى سياقتى ماڭىزدى دەربەس اقپاراتتى حابارلاپ ۇلگەرگەن بولساڭىز، وندا سىزدە بانكتىك شوتتا قاراجاتسىز جانە ءسىزدىڭ اتىڭىزعا راسىمدەلگەن كرەديتتەرمەن قالۋ تاۋەكەلى ەسەلەپ ارتادى. الاياقتار ءسىزدىڭ «داۋسىڭىزدىڭ كوشىرمەسىمەن» تاعى نە ىستەي الادى؟ ءۇشىنشى تۇلعالارعا ساتادى نەمەسە بوپسالاۋ ماقساتىندا پايدالانادى، مىسالى، ءسىزدىڭ بەدەلىڭىزدى تۇسىرەتىن جازبا قۇراستىرىپ، سودان كەيىن ول ءۇشىن اقشا تولەۋىڭىزدى تالاپ ەتەدى. داۋىستىق روبوتتى (سپامەردى) تانۋ قيىن ەمەس. وعان سەنبەي، سويلەسۋدى توقتاتىپ، ءنومىردى بۇعاتتاڭىز. جانە ءوز دەرەكتەرىڭىزدى قورعاڭىز، ولاردى تەلەفون ارقىلى بەيتانىس ادامدارعا حابارلاماڭىز! ەسىڭىزدە بولسىن: بانكتەر جانە باسقا ۇيىمدار، سونداي-اق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ءسىزدىڭ جەكە جانە تولەم دەرەكتەرىڭىزدى ناقتىلاۋ ءۇشىن سىزگە ەشقاشان قوڭىراۋ شالمايدى!           اتا-اناڭىزدى، اتا-اجەڭىزدى، سونداي-اق كارتاسى بار بالالاردى ەشكىمگە، اسىرەسە تەلەفون ارقىلى تولەم دەرەكتەرىن، ونىڭ ىشىندە كارتانىڭ ارعى جاعىنداعى كودتى، ينتەرنەت-بانكينگتىڭ ءپارولىن، SMS-كودتى حابارلاماۋعا جانە قوڭىراۋ شالۋشىلاردىڭ نۇسقاۋلارى بويىنشا كۇماندى قوسىمشالاردى جۇكتەمەۋلەرىن ەسكەرتىڭىز. سۇراق: بانكتىك اۋدارىم ارقىلى جاسالىپ جۇرگەن - بۇل قانداي الداۋ سحەماسى، ايتىڭىزشى؟ ياعني، اقشا قاتەلەسىپ تۇسەدى، سودان كەيىن بۇل الاياقتاردىڭ ايلا-امالدارى ەكەنى بەلگىلى بولادى. جاۋاپ:  يا، الاياقتاردىڭ قاتەلەسىپ اۋدارۋ سياقتى سحەماسى بار. مىسالى،  ءسىزدىڭ شوتىڭىزعا قانداي دا ءبىر سوما تۇسەدى. سودان كەيىن ءبىر ادام قوڭىراۋ شالىپ، «ابايسىزدا» سىزگە سومانى اۋدارعانىن حابارلايدى، ونى ول ايتقان نومىرگە قايتارۋدى سۇرايدى. كەيدە مۇنداي بەيتانىس ادامدار ءتىپتى مازالاعانى ءۇشىن سىياقى رەتىندە بەلگىلى ءبىر سومانى قالدىرۋدى ۇسىنادى. بۇل رەتتە الاياقتار وتە سەنىمدى بولادى جانە كوبىنەسە پسيحولوگيالىق ادىستەردى قولدانادى: اياۋشىلىق سەزىمىڭىزدى وياتادى، اسىقتىرادى. كوبىسى الاياقتاردىڭ اڭگىمەلەرىنە سەنەدى جانە كەرى اۋدارىمدار جاسايدى. الايدا، كەيىنىرەك ءسىزدىڭ اتىڭىزعا كرەديت رەسىمدەلگەنى جانە ءسىز بۇل اقشانى العانىڭىز جانە ءوزىڭىز اۋدارعانىڭىز بەلگىلى بولادى. ەسىڭىزدە بولسىن: ەگەر ءسىزدىڭ شوتىڭىزعا بەيتانىس جىبەرۋشىدەن اقشا تۇسسە جانە ءسىز ولار تۋرالى بىلمەسەڭىز، ءوز بانكىڭىزگە قوڭىراۋ شالىپ، اۋدارىمدى بولدىرماۋدى جانە ولاردى جىبەرگەن ادامعا قايتارۋدى سۇراڭىز. الاياقتىقتىڭ بۇل تۇرىنە قارت ادامدار، سونداي-اق مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدار تۇسەدى. الدىن الۋ شاراسى رەتىندە قر قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى قارجى ۇيىمدارىنىڭ قاشىقتان باسقارىلاتىن پلاتفورمالارىنا قارت ادامدارعا جانە ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ادامدارعا وزىنە سەنىمدى كومەكشىنى تاعايىنداۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن «ەكىنشى قول» سەرۆيسىن ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇل ادام كليەنتتىڭ وپەراتسيالارى تۋرالى حابارلاما الادى جانە وعان بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ىشىندە وپەراتسيالاردى راستاۋ نەمەسە قابىلداماۋ قۇقىعى بەرىلەدى. سۇراق: مەن تەلەفون ارقىلى الاياقتارعا ءوزىم جانە كارتام تۋرالى ماڭىزدى اقپاراتتى بەردىم، ەندى نە ىستەۋىم كەرەك؟ جاۋاپ: وكىنىشكە وراي، ماڭىزدى اقپاراتتى ءجيى الاياقتاردىڭ قولىنا بەرەتىن ادامداردىڭ وزدەرى، ويتكەنى ولار قىراعىلىقتارىنان ايىرىلىپ ءارتۇرلى ءمان-جايلارعا بايلانىستى دۇرىس ويلاۋ جانە ءبارىن تالداۋ قابىلەتىن جوعالتادى. ەگەر ءسىز دەربەس دەرەكتەرىڭىزدى، كارتاڭىز تۋرالى اقپاراتتى ءۇشىنشى تۇلعالارعا ابايسىزدا بەرىپ قويساڭىز، بانكىڭىزگە دەرەۋ حابارلاسىپ، ورىن العان جاعداي تۋرالى حابارلاڭىز جانە شوتىڭىزدى جانە بارلىق ترانزاكتسيالاردى بۇعاتتاۋدى سۇراڭىز. مىندەتتى تۇردە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ارىز جازىپ، ءنومىرى مەن تىركەلگەن كۇنى كورسەتىلگەن ارىزدىڭ كوشىرمەسىن وزىڭىزگە ساقتاپ قويىڭىز. سىزدە قارىز بولماسا دا، كرەديتتىك تاريحىڭىزدى ۇنەمى تەكسەرىپ وتىرىڭىز. ويتكەنى الاياقتاردىڭ «ۇرلانعان» قۇجاتتار بويىنشا كرەديت رەسىمدەيتىن كەزدەرى بولادى. سونىمەن قاتار، دەربەس كرەديتتىك ەسەپتەن ءسىزدىڭ رۇقساتىڭىزسىز قانداي قارجى ينستيتۋتتارى نەمەسە مقۇ كرەديت تاريحىڭىزدى سۇراعانىن باقىلاي الاسىز. زاڭ بويىنشا قازاقستاننىڭ ءاربىر ازاماتى كۇنتىزبەلىك جىلىنا ءبىر رەت دەربەس كرەديتتىك ەسەبىن تەگىن الا الادى. ول ءۇشىن كرەديتتىك بيۋروعا جۇگىنۋ قاجەت، قازاقستاندا ولار ەكەۋ: مەملەكەتتىك كرەديتتىك بيۋرو جانە ءبىرىنشى كرەديتتىك بيۋرو، سونداي-اق حقكو-عا نەمەسە كرەديتتىك ەسەپتى ەلەكتروندىق ۇكىمەت ۆەب-پورتالى ارقىلى الۋعا بولادى. كرەديتتىك تاريحتا قاتەلىك ورىن الاتىن جاعدايلار بولادى. مىسالى، كرەديتور قانداي دا ءبىر اقپاراتتى قاتە كورسەتۋى. قارجىلىق قىزمەتتەردى تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جانە قارىز الۋشىلاردىڭ كرەديتتىك تاريحىن جاقسارتۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى ءبىرىنشى كرەديتتىك بيۋرومەن بىرلەسىپ، www.fingramota.kz سايتىندا كرەديتتىك تاريحتاعى اقپاراتتى قاشىقتىقتان داۋلاۋ پروتسەسىن ەنگىزدى. سونداي-اق كرەديتتىك تاريحتاعى اقپاراتتى مكب سايتىندا «اقپاراتتى قالاي داۋلايمىز» بولىمىندە جانە بكب سايتىندا «اقپاراتتى داۋلاۋ» بولىمىندە داۋلاۋعا بولادى.  بۇل قىزمەت ازاماتتارعا تەگىن كورسەتىلەدى. سۇراق: ادال كرەديتتىك ۇيىمداردى الاياقتاردان قالاي اجىراتۋعا بولادى؟ جاۋاپ: ەگەر سىزگە اقشا شۇعىل قاجەت بولسا جانە قىسقا مەرزىمدى قارىز العىڭىز كەلسە، بانكتەرگە نەمەسە ميكروقارجىلىق قىزمەتتى جۇزەگە اسىراتىن ۇيىمدارعا جۇگىنۋگە بولادى. ولاردىڭ بارلىعىنىڭ قىزمەتى قازاقستان زاڭناماسىنىڭ شەڭبەرىندە رەتتەلەدى جانە ولار قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ ليتسەنزياسىنا يە. كەز كەلگەن كرەديت - ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ەكەنىن ەستە ساقتاڭىز! ءسىز بارلىق تاۋەكەلدەردى ولشەپ، ءوزىڭىزدىڭ كىرىستەرىڭىز بەن شىعىندارىڭىزدى باعالاۋىڭىز كەرەك. الايدا نارىقتا «قارا كرەديتور» دەپ اتالاتىن زاڭسىز كومپانيالار بار. سوندىقتان ساق بولىڭىز! بۇل سىزگە قانداي قاۋىپ توندىرەدى؟ جوعارى پايىزدىق مولشەرلەمەلەردەن، كوميسسيالاردان جانە ءارتۇرلى قوسىمشا تولەمدەردەن باسقا، ولار كرەديت ءۇشىن باستاپقى جارنانى سۇراۋى مۇمكىن. ەگەر سىزگە وتە ءتيىمدى تالاپتارلا كرەديت ۇسىنىلسا، وندا مەنەدجەر بەرگەن نەمەسە كومپانيانىڭ جارناماسىندا كورسەتىلگەن بارلىق ۋادەلەر كەلىسىمشارتتا ناقتى كورسەتىلگەنىنە كوز جەتكىزىڭىز. قازاقستاندا شارتتى رەسىمدەۋ مەن مازمۇنىنا قويىلاتىن تالاپتار زاڭ جۇزىندە جازىلعان. الايدا ليتسەنزيا الماعان كومپانيالار شارتتى زاڭ نورماسىنا سايكەس سيرەك جاسايدى. ءوز شارتتارىندا ولار تالاپتاردى ۇساق قارىپپەن نەمەسە ولاردى ەكى ۇشتى جازاۋى مۇمكىن، ياعني تالاپتاردىڭ تۇجىرىمداماسى ناقتى ەمەس جانە جالتارمالى بولۋى مۇمكىن. مۇنداي كومپانيالار تاعى نەسىمەن قاۋىپتى؟ ەگەر ءسىزدىڭ قۇجاتتارىڭىز الاياقتاردىڭ قولىنا تۇسسە، وندا ولار،  ءسىزدىڭ اتىڭىزعا كرەديت راسىمدەي الادى، ءتىپتى بىرەۋ عانا ەمەس، بۇل تۋرالى ءسىز جاقىن ارادا بىلمەيسىز، نەمەسە سىزدەن CVC/CVV-كودتاردى قوسا العاندا، بانك كارتالارىنىڭ دەرەكتەرىن سۇراپ الىپ ءسىزدىڭ بارلىق شوتتارىڭىزدى نولگە تەڭ ەتۋى مۇمكىن. كرەديتوردى تاڭداۋ كەزىندە قاراپايىم ەرەجەلەردى ەستە ساقتاڭىز:

1. ۇيىمدا قر قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ ليتسەنزياسى بار-جوعىن جانە ونىڭ اگەنتتىكتە ەسەپتىك تىركەۋدەن وتكەنىن تەكسەرىڭىز. ليتسەنزيانىڭ بولۋىن قارجىلىق رەتتەۋشىسىنىڭ www.gov.kz سايتىندا «قىزمەتى» بولىمىندە تەكسەرۋگە بولادى;
2. شارتقا قول قويماس بۇرىن ونى مۇقيات وقىپ شىعىڭىز. شارتقا قول قويۋ ارقىلى ءسىز كرەديت ۇيىمى سىزگە ۇسىناتىن تالاپتارمەن تولىق كەلىسەتىندىگىڭىزدى راستايتىنىڭىزدى ەستە ساقتاڭىز. ەگەر سىزگە تۇسىنىكسىز جەرى بولسا، مەنەدجەردەن سۇراپ ناقتىلاڭىز. شارتقا بىردەن قول قويۋعا اسىقپاڭىز، ونى ۇيگە اكەلىپ، ءبارىن مۇقيات وقىپ شىعىڭىز.

بارلىق قارجى ۇيىمدارى تىركەۋدەن ءوتۋى ءتيىس جانە ءوز قىزمەتىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن اگەنتتىكتىڭ ليتسەنزياسىنا يە بولۋى ءتيىس ەكەنىن ەسكە سالامىز. اگەنتتىكتىڭ سايتىندا تىركەۋدەن (قايتا تىركەۋدەن) وتكەن جانە ليتسەنزياسى بار قارجى ۇيىمدارىنىڭ تىزىلىمدەرى، سونداي-اق كۇماندى كومپانيالاردىڭ ءتىزىمى ورنالاستىرىلعان. سۇراق: الاياقتاردىڭ ايلاسىنا تۇسپەس ءۇشىن قانداي قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاۋ كەرەك؟ جاۋاپ: ءبىز ساقتاۋدى ۇسىناتىن مىناداي  قاراپايىم قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى  بار:  كارتوچكالار بويىنشا:

• پين-كودتى كارتاعا جازباڭىز جانە ونى باسقا ادامدارعا ايتپاڭىز، ونى بانكوماتتار مەن POS-تەرمينالداردان باسقا ەش جەرگە ەنگىزبەڭىز;
• كارتاڭىزدىڭ تولىق دەرەكتەمەلەرىن ەشكىمگە ايتپاڭىز جانە ونىڭ سۋرەتىن جەلى نەمەسە مەسسەندجەرلەرگە سالماڭىز. ەگەر بىرەۋ سىزگە اقشا اۋدارعىسى كەلسە، وعان كارتانىڭ ءنومىرى نەمەسە تەلەفون ءنومىرى عانا قاجەت;
• كارتالارىڭىز بويىنشا ترانزاكتسيالاردىڭ دەرەكتەرىن جەدەل الىپ وتىرۋ ءۇشىن SMS/Push حابارلامالار سەرۆيسىن ىسكە قوسىڭىز جانە ونىڭ ءماتىنىن مۇقيات وقىڭىز، ءسىز جۇرگىزبەگەن وپەراتسيا تۋرالى حابار كەلگەن جاعدايدا، قۇپياسوزدى ەنگىزبەڭىز جانە بانككە قوڭىراۋ سوعىڭىز;
• بانكتەن ءبىلىڭىز جانە مۇمكىندىك بولاتىن جاعدايدا، ءوزىڭىزدىڭ تولەم كارتوچكاڭىز ءۇشىن 3D-Secure (VISA) نەمەسە SecureCode (MasterCard) فۋنكتسياسىن قوسىپ بەرۋدى سۇراڭىز.

ونلاين-تولەم جاساۋ جاعدايىندا:

• ەگەر ءسىز جەلىدە ونلاين ساۋدا جاسايىن دەپ جاتساڭىز، سايتتىڭ شىنىمەن ينتەرنەت-دۇكەنگە تيەسىلى ەكەنىنە كوز جەتكىزىڭىز جانە مەكەنجاي جولاعىندا سايتتىڭ جازىلۋىن مۇقيات تەكسەرىڭىز، ول HTTPS-دەن جانە جابىق قۇلىپ سيمۆولىنان باستالۋعا ءتيىس;
• ينتەرنەت ارقىلى ساتىپ الۋعا عانا ارنالعان جەكە كارتا اشىڭىز;
• كارتانىڭ دەرەكتەرىن كۇماندى سايتتاردا ەنگىزگەن بولساڭىز نەمەسە ولاردى ابايلاماي الاياقتارعا حابارلاپ قويساڭىز، كارتانى دەرەۋ بۇعاتتاۋ ءۇشىن بانككە حابارلاسىڭىز.

دەربەس دەرەكتەر:

• جەكە باستى كۋالاندىراتىن قۇجاتتاردىڭ كوشىرمەلەرىن قوسا العاندا، بەيتانىس ادامدارعا ەشقاشان ءوزىڭىزدىڭ دەربەس دەرەكتەرىڭىزدى ايتپاڭىز جانە جىبەرمەڭىز;
• دەربەس اقپاراتتى بەرۋ تالاپ ەتىلەتىن كۇماندى ينتەرنەت-بايقاۋلار مەن لوتەرەيالارعا قاتىسۋدان اۋلاق بولىڭىز;
• ءوزىڭىزدىڭ ەلەكتروندىق پوشتاڭىز جانە سايتتارداعى جەكە كابينەتتەرىڭىز ءۇشىن كۇردەلى قۇپياسوزدەردى قولدانىڭىز. قۇپياسوزدەر ءارتۇرلى، 10 سيمۆولدان جوعارى، قۇرامىندا باس جانە كىشى ارىپتەر، تسيفرلار جانە ارنايى سيمۆولدار بولۋعا ءتيىس. قۇپياسوزدىڭ ءسىز ءۇشىن ماڭىزىنىڭ بولعانى دۇرىس جانە ەسىڭىزدە وڭاي ساقتاي الاتىنداي قۇپياسوز ويلاپ تابۋعا تىرىسىڭىز. جانە، ارينە، ونى قۇپيا ساقتاڭىز.

موبيلدىك قوسىمشالار:

• وزدەرىڭىزدىڭ ەلەكتروندىق قۇرىلعىلارىڭىزعا كۇماندى باعدارلامالار ورناتپاڭىز;
• گادجەتتەرىڭىزگە قوسىمشالاردى تەك رەسمي دۇكەندەردەن جۇكتەڭىز;
• ولاردان ينتەرنەت-بانكينگ سەرۆيستەرىن ىسكە قوساتىن قۇرىلعىلاردا ليتسەنزيالىق انتيۆيرۋستىق باعدارلامالىق قامتىلىمدى قولدانىڭىز.