قورعانىس سالاسى كەز كەلگەن مەملەكەت ءۇشىن اسا ماڭىزدى. اسكەرى ءالسىز ەلدىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر. قازاقستان الەمدىك قورعانىس سالاسى بويىنشا رەيتينگتە 62 ورىندا تۇر. ال ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ىشىندە ەكىنشى ورىندا. وا ەلدەرى ىشىندە ەكونوميكاسى قۋاتتى سانالاتىن قازاقستاننىڭ اسكەرى وزبەكستاننان كەيىنگى پوزيتسياعا جايعاسقان. اسكەردىڭ نەگىزىن اۋە، قۇرلىق، تەڭىز كۇشتەرى قۇراسا، اسكەردى باستايتىن قولباسشىنىڭ حاريزماسى قاشاندا ماڭىزدى. عاسىرلار بويى قازاق حالقى باس قولباسشىعا ەرەكشە ءمان بەرگەن. بۇرىنعىنىڭ قابانباي، بوگەنباي، ناۋرىزبايلارى، بۇگىنگى كۇننىڭ قورعانىس مينيسترلەرى دەسەك بولادى. الايدا «قازىرگى قازاقستاننىڭ قورعانىس مينيسترلەرى باتىر بابالارىمىزدىڭ داڭقتى جولىن جالعاستىرۋشى» دەگەن اتقا لايىق پا؟
قورعانىس ءمينيسترى قىزمەتىن اتقارۋ ءۇشىن ءار ەلدە ءتۇرلى كريتەريلەر بار. كەي ەلدەر تەك قانا اسكەري سالادا قىزمەت اتقارعان تۇلعالار قورعانىس ءمينيسترى بولۋى ءتيىس دەسە، ەندى ءبىر ەلدەر تەك تيتۋلدى ۇلت (مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت) قورعانىس ءمينيسترى بولۋى ءتيىس دەيدى. سونىمەن قاتار ساياسي كوزقاراسى، ءدىنى، ۇلتىنا دا باسا نازار اۋداراتىن جايتتار كوپ كەزدەسەدى.
تۇركياداعى ستامبۇل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ PhD دوكتورانتى نۇرات ءىلياس بىلاي دەيدى: «تۇركيا مەملەكەتىندە 700 جىل بويى يدەولوگيا ءدىن بولىپ كەلدى. ءدىندى باسشىلىققا الىپ، جاۋلاۋشىلىق ساياساتىن جۇزەگە اسىردى. ال سوڭعى 100 جىلدىقتا تۇركيانىڭ يدەولوگياسى ۇلتشىلدىق سيپاتقا اۋىستى. ياعني قازىر ولاردا ۇلتشىلدىق يدەولوگيا باسىم. ۇلتتىق قوعامدى قۇردى. اسكەر دەگەنىمىز كىم؟ اتاتۇرىكتىڭ كوزقاراسى بويىنشا ول ەڭ ءبىلىمدى ازاماتتار، تۇركيانىڭ تىنىشتىعىن كۇزەتەتىن ەليتا، جانقيارلىق تانىتاتىن، تۇرىك حالقىن ىشكى جانە سىرتقى جاۋدان قورعايتىن تۇلعالار. مىنە، تۇركيا اسكەرى ءدال وسىنداي پرينتسيپپەن قۇرىلدى. ولار حالىقتىڭ رۋحىن وياتاتىن تاريحي وقيعالاردى كەڭىنەن وقىتىپ، مەكتەپ باعدارلاماسىندا كەڭىنەن تالقىلاپ كەلەدى.
ولاردا ۇلتتىق سانا سەزىم جوعارى تۇر. ول ءتىل ارقىلى جۇزەگە اسۋدا. مىسالى سوڭعى جىلى گرۋزيا سول جولعا ءتۇسۋدى باستادى، ال ۋكراينا ءبىر بەلەستەن استى. بالتىق ەلدەرى ونى 90-جىلدارى باستاپ كەتتى. ال بىزدە وكىنىشكە وراي تىلگە كەلگەندە بۇگىندە كوپشىلىك ايتاتىن قۇلدىق سانا باسىم. ونى مويىنداۋ كەرەك. تۇركيا ءتىلدى ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ ءبىر نەگىزى ەتتى. سوندىقتان دا تۇركياعا كىم بارسا دا، ول تۇرىكشە سويلەپ كەتەدى. مەيلى ول كۇرد، مەيلى ول ورىس، مەيلى ول اعىلشىن، مەيلى ول قىتاي بولسا دا. تۇركيادا تۇرىك ءتىلىن بىلمەسەڭ، سەن اش قالاسىڭ. تۇرىك اسكەرى وسىعان دا بارىنشا دەن قويعان.
تۇركيا ناتو-عا كىرگەن ساتتە، «ەندى ءبىز قورعالعان كۇيدەمىز» دەپ جاتپاي، قارۋ جاساۋ سالاسىن دامىتتى. بۇل دا تىكەلەي يدەولوگياعا بايلانىستى. ولاردىڭ اسكەرىنىڭ باستى ميسسياسى ەلدى، جەردى قورعاپ قالامىز دەگەن ويدان قۇرالادى. مىنە، وسى پرينتسيپتەرگە ساي تەك قانا اسكەر ەمەس، سونىمەن بىرگە قورعانىس ءمينيسترى دە تاڭدالاندى.تۇركيادا قورعانىس ءمينيسترى ەڭ ۇلتشىل ادامنىڭ ءبىرى سانالادى».
نۇرعالي ءجۇسىپباي، تۇرىكتانۋشى: «تۇركيا رەسپۋبليكاسى بولىپ قۇرىلعان ساتتە دە، وسمان داۋىرىنەن بەرتىن دە اسكەريلەر ەرەكشە كاستا بولىپ سانالادى. سوندىقتان اسكەريلەردى باسقاراتىن قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ءرولى دە اسا جوعارى. ول ىشكى جانە سىرتقى ساياساتقا ىقپال ەتە الاتىن تۇلعا ەسەپتەلەدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن اسكەريلەر قولىمەن بىرنەشە مارتە اسكەري توڭكەرىس بولۋى دا سونى دالەلدەيدى. وسمان يمپەرياسىندا دا، تۇركيا رەسپۋبليكاسى قۇرىلعان ساتتەن باستاپ تا قورعانىس سالاسىنا جاۋاپتى تۇلعالار ەڭ الدىمەن سۇلتانعا، كەيىننەن پرەزيدەنتكە ەڭ سەنىمدى تۇلعالاردان تاڭدالاتىن. ارينە، ولاردىڭ اسكەري تاجىريبەسى مەن ۇرىس الاڭىنداعى ماشىقتىعى دا ماڭىزدى ءرول وينايتىن. تۇركيانىڭ قازىرگى قورعانىس ءمينيسترى حۋليسي اكار 2018 جىلى ءوز لاۋازىمىن الدى. ول سول ۋاقىتتان باستاپ يراك پەن سيريادا تۇركياعا قاۋىپ توندىرەتىن كۇشتەردى جويىپ، بىرنەشە ءساتتى وپەراتسيانى جۇزەگە اسىرا ءبىلدى. تەررورلىق توپتارمەن سوعىسۋدا ءوزىنىڭ بىلىكتىلىگىن كورسەتە ءبىلدى دەپ تۇركيا قوعامى جوعامى باعالاپ وتىر».
بۇل تۇركيانىڭ قورعانىس سالاسىنا كادر تاڭداۋ جۇيەسى. ناتو قۇرامىنداعى تۇركيا بۇگىندە ناتو ەلدەرى ىشىندە اقش-تان كەيىنگى ادۋىندى ەل سانالادى. ويتكەنى ۇلتتىق يدەولوگيا، اسكەري ونەركاسىپ العا قويىلعان. ال ۇقشۇ قۇرامىنداعى قازاقستان شە؟ ۇلتتىق يدەولوگيانى ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە مەملەكەتتىڭ تىلگە قاتىستى پوزيتسياسىن ايقىن ءبىلدىرىپ، "وكپەلەسەڭ كوشىپ كەت" دەپ وتىرعان قولباسشىسى بار ەلدىڭ اسكەرى ايبىندى بولۋى ەكىتالاي شىعار؟... سوڭعى ەكى جىلدا ەكى اسكەري قويماسى جارىلىپ، سوعىسسىز قارۋىنان، مايدانسىز ساربازىنان (اسكەردەگى الىمجەتتىك) ايىرىلىپ جاتقان قازاقستان اسكەرىنىڭ ايبىنى مەن رۋحى، ۇرىسقا دايىندىعى بۇگىندە كوپتى الاڭداتىپ وتىرعانى انىق.
تۇركيا مەن جاپونيادا قورعانىس ءمينيسترى بولۋى ءۇشىن بەيرەسمي شارتتىڭ ءبىرى ۇلتشىلدىق كوزقاراستى ۇستانۋ بولسا، اقش-تا قانداي دا ءبىر سوعىسقا قاتىسقان تاجىريبەلى گەنەرالداردى منيستر قىزمەتىنە تاعايىنداۋ ەجەلدەن بار. ال قازاقستاندا قانداي كريتەريمەن قورعانىس ءمينيسترى قىزمەتىنە تاعايىندايتىنى بەلگىسىز. كەشە باسقا مينيسترلىكتى باسقارعان تۇلعا، بۇگىن قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ تىزگىنىن ۇستاپ وتىرۋى عاجاپ ەمەس. كادرگە وسىنداي كوزقاراس بولعان ساتتە، مىعىم قورعانىس پەن ايبىندى اسكەر جايلى ايتۋ ارتىق بولار...
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
