Qorǵanys salasy kez kelgen memleket úshin asa mańyzdy. Áskeri álsiz eldiń bolashaǵy bulyńǵyr. Qazaqstan álemdik qorǵanys salasy boıynsha reıtıngte 62 orynda tur. Al Ortalyq Azııa elderiniń ishinde ekinshi orynda. OA elderi ishinde ekonomıkasy qýatty sanalatyn Qazaqstannyń áskeri Ózbekstannan keıingi pozıııaǵa jaıǵasqan. Áskerdiń negizin áýe, qurlyq, teńiz kúshteri qurasa, áskerdi bastaıtyn qolbasshynyń harızmasy qashanda mańyzdy. Ǵasyrlar boıy qazaq halqy bas qolbasshyǵa erekshe mán bergen. Burynǵynyń Qabanbaı, Bógenbaı, Naýryzbaılary, búgingi kúnniń qorǵanys mınıstrleri desek bolady. Alaıda «qazirgi Qazaqstannyń qorǵanys mınıstrleri batyr babalarymyzdyń dańqty jolyn jalǵastyrýshy» degen atqa laıyq pa?
Qorǵanys mınıstri qyzmetin atqarý úshin ár elde túrli krıterııler bar. Keı elder tek qana áskerı salada qyzmet atqarǵan tulǵalar qorǵanys mınıstri bolýy tıis dese, endi bir elder tek tıtýldy ult (memleket quraýshy ult) qorǵanys mınıstri bolýy tıis deıdi. Sonymen qatar saıası kózqarasy, dini, ultyna da basa nazar aýdaratyn jaıttar kóp kezdesedi.
Túrkııadaǵy Stambul ýnıversıtetiniń PhD doktoranty Nurat Ilııas bylaı deıdi: «Túrkııa memleketinde 700 jyl boıy ıdeologııa din bolyp keldi. Dindi basshylyqqa alyp, jaýlaýshylyq saıasatyn júzege asyrdy. Al sońǵy 100 jyldyqta Túrkııanyń ıdeologııasy ultshyldyq sıpatqa aýysty. Iaǵnı qazir olarda ultshyldyq ıdeologııa basym. Ulttyq qoǵamdy qurdy. Ásker degenimiz kim? Atatúriktiń kózqarasy boıynsha ol eń bilimdi azamattar, Túrkııanyń tynyshtyǵyn kúzetetin elıta, janqııarlyq tanytatyn, túrik halqyn ishki jáne syrtqy jaýdan qorǵaıtyn tulǵalar. Mine, Túrkııa áskeri dál osyndaı prınıppen quryldy. Olar halyqtyń rýhyn oıatatyn tarıhı oqıǵalardy keńinen oqytyp, mektep baǵdarlamasynda keńinen talqylap keledi.
Olarda ulttyq sana sezim joǵary tur. Ol til arqyly júzege asýda. Mysaly sońǵy jyly Grýzııa sol jolǵa túsýdi bastady, al Ýkraına bir belesten asty. Baltyq elderi ony 90-jyldary bastap ketti. Al bizde ókinishke oraı tilge kelgende búginde kópshilik aıtatyn quldyq sana basym. Ony moıyndaý kerek. Túrkııa tildi ulttyq ıdeologııanyń bir negizi etti. Sondyqtan da Túrkııaǵa kim barsa da, ol túrikshe sóılep ketedi. Meıli ol kúrd, meıli ol orys, meıli ol aǵylshyn, meıli ol qytaı bolsa da. Túrkııada túrik tilin bilmeseń, sen ash qalasyń. Túrik áskeri osyǵan da barynsha den qoıǵan.
Túrkııa NATO-ǵa kirgen sátte, «endi biz qorǵalǵan kúıdemiz» dep jatpaı, qarý jasaý salasyn damytty. Bul da tikeleı ıdeologııaǵa baılanysty. Olardyń áskeriniń basty mıssııasy eldi, jerdi qorǵap qalamyz degen oıdan quralady. Mine, osy prınıpterge saı tek qana ásker emes, sonymen birge qorǵanys mınıstri de tańdalandy.Túrkııada qorǵanys mınıstri eń ultshyl adamnyń biri sanalady».
Nurǵalı Júsipbaı, túriktanýshy: «Túrkııa Respýblıkasy bolyp qurylǵan sátte de, Osman dáýirinen bertin de áskerıler erekshe kasta bolyp sanalady. Sondyqtan áskerılerdi basqaratyn qorǵanys mınıstriniń róli de asa joǵary. Ol ishki jáne syrtqy saıasatqa yqpal ete alatyn tulǵa esepteledi. Osy ýaqytqa deıin áskerıler qolymen birneshe márte áskerı tóńkeris bolýy da sony dáleldeıdi. Osman ımperııasynda da, Túrkııa Respýblıkasy qurylǵan sátten bastap ta qorǵanys salasyna jaýapty tulǵalar eń aldymen sultanǵa, keıinnen prezıdentke eń senimdi tulǵalardan tańdalatyn. Árıne, olardyń áskerı tájirıbesi men urys alańyndaǵy mashyqtyǵy da mańyzdy ról oınaıtyn. Túrkııanyń qazirgi qorǵanys mınıstri Hýlısı Akar 2018 jyly óz laýazymyn aldy. Ol sol ýaqyttan bastap Irak pen Sırııada Túrkııaǵa qaýip tóndiretin kúshterdi joıyp, birneshe sátti operaııany júzege asyra bildi. Terrorlyq toptarmen soǵysýda óziniń biliktiligin kórsete bildi dep Túrkııa qoǵamy joǵamy baǵalap otyr».
Bul Túrkııanyń qorǵanys salasyna kadr tańdaý júıesi. NATO quramyndaǵy Túrkııa búginde NATO elderi ishinde AQSh-tan keıingi adýyndy el sanalady. Óıtkeni ulttyq ıdeologııa, áskerı ónerkásip alǵa qoıylǵan. Al UQShU quramyndaǵy Qazaqstan she? Ulttyq ıdeologııany aıtpaǵan kúnniń ózinde memlekettiń tilge qatysty pozıııasyn aıqyn bildirip, "ókpeleseń kóship ket" dep otyrǵan qolbasshysy bar eldiń áskeri aıbyndy bolýy ekitalaı shyǵar?... Sońǵy eki jylda eki áskerı qoımasy jarylyp, soǵyssyz qarýynan, maıdansyz sarbazynan (áskerdegi álimjettik) aıyrylyp jatqan Qazaqstan áskeriniń aıbyny men rýhy, urysqa daıyndyǵy búginde kópti alańdatyp otyrǵany anyq.
Túrkııa men Japonııada qorǵanys mınıstri bolýy úshin beıresmı sharttyń biri ultshyldyq kózqarasty ustaný bolsa, AQSh-ta qandaı da bir soǵysqa qatysqan tájirıbeli generaldardy mnıstr qyzmetine taǵaıyndaý ejelden bar. Al Qazaqstanda qandaı krıterıımen qorǵanys mınıstri qyzmetine taǵaıyndaıtyny belgisiz. Keshe basqa mınıstrlikti basqarǵan tulǵa, búgin qorǵanys mınıstrliginiń tizginin ustap otyrýy ǵajap emes. Kadrge osyndaı kózqaras bolǵan sátte, myǵym qorǵanys pen aıbyndy ásker jaıly aıtý artyq bolar...
"Adyrna" ulttyq portaly
