2022 جىلى 20 ناۋرىزدا قارا تەڭىزدە الاپات داۋىل بولىپ، رەسەيدىڭ نوۆوروسسيسك پورتىندا كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمىنىڭ (كقك) ايماقتىق قۇرىلعىلارى ىستەن شىققان بولاتىن. سول كۇنگى رەسەي باق-ىنىڭ مالىمەتىنشە، كۇشى بەس بالعا دەيىن جەتەتىن داۋىل تۇرعان.
كقك باس ديرەكتورى نيكولاي گوربان وقيعا جايىندا ايلاقتان مۇناي تاسيتىن قوندىرعىنىڭ ەكەۋى ىستەن شىققانىن راستاپ، 24 ناۋرىز كۇنى «ازاتتىق راديوسىنا» مالىمدەدى.
بۇل تۋرالى رەسەيدىڭ قازاقستاننان مۇناي وندىرەتىن شەتەل كومپانيالارىنا قارسى ديۆەرسياسى بولۋ مۇمكىن دەگەن بولجام دا بولدى. بۇل قانشالىقتى راس؟ قۇبىردىڭ قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا اسەرى قانداي?
فوتو: cpc-online.ru
تاريحقا شولۋ: كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمى قاشان قۇرىلدى؟
العاش تەڭىز مۇناي كەن ورنىن بىرىگىپ يگەرۋ ءۇشىن كسرو مەن اقش اراسىندا كەلىسسوز جۇرگىزىلدى. كوپ كەشىكپەي كەڭەس وداعى ىدىراپ ورنىنا تاۋەءلسىز 15 رەسپۋبليكا پايدا بولعاننان كەيىن، اقش-نىڭ كومپانياسىمەن باستالعان كەلىسسوزدى تاۋەلسىز قازاقستان ءوزى جۇرگىزۋگە ءتيىس بولدى.
1993 جىلى «تەڭىزشەۆرويل» جشس قۇرىلادى. بىرلەسكەن كاسىپورىننىڭ مىندەتى تەڭىز مۇنايىن ءوندىرىپ ونى شەتەلگە شىعاراتىندىقتان، قازاقستان ەشبىر مۇحيتپەن شەكتەسپەيتىن قۇرىلىق ىشىندەگى مەملەكەت بولعاندىقتان، وندىرىلگەن مۇنايىن سىرتقى نارىققا شىعارۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە كورشىلەس جاتقان ءبىر ەلدىڭ جەرىنەن وتكىزۋگە تۋرا كەلەتىن. ال قازاقستان ءۇشىن سول جىلدارى جالعىز عانا ءتيىمدى جول رەسەي فەدەراتسياسى ەدى.
العاشقىدا تەڭىز مۇنايىن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ جەرىمەن قارا تەڭىز جانە بالتىق تەڭىزى جاعالاۋلارىنا تەمىر جول ترانسپورتى ارقىلى تاسىپ ءجۇردى. بىراق بۇل تاسۋ ءادىسى ءتيىمسىز بولاتىن. ءارى شىعارىلاتىن ءونىم كولەمى وتە از ەدى. سوندىقتان تەڭىز مۇنايىن تاسيتىن مۇناي قۇبىرىن سالۋ كەرەك بولدى. سول ءۇشىن كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمىن (كقك) قۇرۋعا كىرىستى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن ومان سۇلتاندىعى بىرىگىپ قۇرعان كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمىنا كوپ كەشىكپەي رەسەي فەدەراتسياسى قوسىلدى. كەيىن بۇل بىرلەستىككە بىرنەشە مۇناي وندىرۋشىلەر كومپانياسى كىردى. ءسويتىپ، 1999 جىلى تەڭىز-نوۆوروسسيسك حالىقارالىق مۇناي قۇبىرىن سالۋعا كىرىسەدى.
- 1992 جىلى 17 ماۋسىمدا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن ومان سۇلتاندىعى كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمىن (كقك) قۇردى.
- 1992 جىلى 23 شىلدە دە وعان رەسەي فەدەراتسياسى قوسىلدى. جوباعا قاتىسۋ جونىندە ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنا دا ۇسىنىس جاسالعان بولاتىن. بىراق باكۋ-تبيليسي-دجەيحان مۇناي قۇبىرىن سالۋ جونىندە كەلىسىم-شارت جاساپ قويعانىن ايتىپ, ءازىربايجان ۇكىمەتى بۇل جوبادان باس تارتتى.
- 1994 جىلى كونسورتسيۋم قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلعاننان سوڭ، كقك ديرەكتورلار كەڭەسى قۇرىلدى.
بۇل كەڭەستىڭ توراعاسى بولىپ قادىر بايكەنوۆ سايلاندى. ديرەكتورلار كەڭەسىنە قر ەنەگەتيكا جانە وتىندىق رەسۋرستار ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بولعان اناتولي لوباچەۆ پەن «قازاقمۇنايگاز» كورپوراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى بولات ەلامانوۆ، رەسەي فەدەراتسياسى تاراپىنان وتىن جانە ەنەرگەتيكا ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ۆيكتور وتت مۇشە بولىپ كىردى. كوپ كەشىكپەي وعان رف وتىن جانە ەنەرگەتيكا ءمينيسترى يۋري شافرانيك تەقوسىلدى. ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ العاشقى وتىرىسىندا كقك-نىڭ اتىراۋ كوميتەتى قۇرىلدى. اتىراۋ كوميتەتىنە «ماگيسترالدىق مۇناي قۇبىرلارى» ءوب باس ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى قايىرگەلدى قابىلدين مەن «قازاقمۇنايگاز» كومپانياسى مۇناي تاسىمالداۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى زينون ءابدىراحمانوۆ مۇشە بولدى. سونىمەن قوسا اتىراۋ كوميتەتىنە رەسەي فەدەراتسياسى تاراپىنان «ترانسنەفت» اق پرەزيدەنتى سەرگەي ۆيننيچەنكو وكىلدىك ەتتى.
فوتو: kuban.mk.ru
قۇبىر سالۋ جۇمىسىن كىم قارجىلاندىردى?
قۇبىردى قۇرۋ باستالعان كەزدە جوبانى ۇيىمداستىرۋ مەن قارجىلاندىرۋ مىندەتىن ومان سۇلتاندىعى الدى. ولار كقك-نىڭ قۇرىلۋىنا، مۇناي قۇبىرىنىڭ جاساقتالۋىنا، ينۆەستيتسيالار نەگىزدەمەسىن دايىنداۋعا ت.ب. جۇمىستارعا كوپتەگەن قارجى بولگەن ەدى. دەگەنمەن، جوبانى ىسكە قوسۋ ءۇشىن ءالى دە تاعى كوپتەگەن قارجى كەرەك بولدى. ومان سۇلتاندىعى مۇنداي قارجىنى تاۋىپ بەرە المايتىن ايتتى. سول سەبەپتى جوباعا جاڭا ينۆەستورلەر تارتۋ كەرەك دەپ شەشتى. ول كەزدە رەسەي فەدەراتسياسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكونوميكالىق جاعدايى ءالى تۇراقسىز ەدى.
1996 جىلى ءساۋىر ايىندا الماتى قالاسىندا كقك قايتا قاراۋ تۋرالى حاتتاماعا قول قويىلدى. قۇجاتتا، كقك جوباسىنا شەتەلدىك مۇناي ءوندىرۋشى كومپانيالاردىڭ كىرۋى مەن تۇسكەن تابىستان ولارعا ءتيىستى ۇلەسىن الىپ وتىرۋ ماسەلەسى قاراستىرىلدى. 1996 جىلدىڭ مامىرىنان جەلتوقسان ايىنا دەيىن ماسكەۋدىڭ «مەتروپول» قوناق ۇيىندە كقك اكتسيونەرلەرىنىڭ جاڭا كەلىسسوزدەرى ءوتتى.
كەلىسسوز شەشىمىمەن قۇبىر جۇيەسى قۇرىلىسىن قارجىلاندىرۋدى موينىنا العان جەكە مۇناي كومپانيالارىنا كقك-ى اكتسياسىنىڭ جارتىسىن ساتۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراتسياسى ءوز كەزەگىندە قايتا قۇرىلعان كونسورتسيۋمعا نارىقتىق قۇن بويىنشا باعالانعان قۇبىر اكتيۆتەرىن بەرەتىن بولدى. ولاردىڭ باعاسى رەسەي فەدەراتسياسى ءۇشىن-$300 ملن, قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءۇشىن-$230 ملندەپ باعالاندى.
- رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ۇلەسى-24 %;
- قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلەسى-19 %;
- ومان سۇلتاندىعىنىڭ ۇلەسى-7 %;
قالعان 50 % اكتسيا «شەۆرون كاسپيانپايپلاين كومپانياسىنا» (اقش)-15%، «لۋكاكو» (رەسەي-اقش)-12,5%، «موبيل كاسپيانپايپلاين كومپانيا» (اقش)-7,5%، «روسنەفت»-شەلل كاسپيانۆەنچۋرز ليميتەد» (رەسەي-نيدەرلاند)-7,6%، «ادجيپينتەرنەيشنل ن.ۆ.» (يتاليا)-2%، «بريتيش گەس» وۆەرسيز حولدينگ ليميتەد» (ۇلىبريتانيا)-2%، «كازاحستان پايپلاينۆەنچەرز للس» (قازاقستان-اقش)-1,75% ي «وريكسكاسپيانپايپلاين للپس» (اقش)-1,75% كومپانيالارىنا ساتىلدى. (الەكساندروۆ ۆ.، «نەفت يز تەنگيزا: پروەكت 21 ۆەكا»). ولار مۇناي قۇبىرى قۇرلىسىن قارجىلاندىراتىن بولدى. كەيىن، ومان سۇلتاندىعى ءوزىنىڭ ۇلەسىن ساتىپ بۇل جوبادان شىعىپ كەتتى.
فوتو: cpc-online.ru
قۇبىرداعى اقاۋ: ەكونوميكاعا اسەرى
20 ناۋرىزدا بولعان وقيعا مامانداردىڭ ايتۋىنشا، مۇناي تاسىمالداۋ كولەمىن ەداۋىر ازايتۋعا اكەلىپ سوعۋى مۇمكىن. قازاقستان وسى قۇبىر ارقىلى تاۋلىگىنە 1,2 ميلليون باررەل مۇناي تاسىمالدايدى. ياعني، قازاقستان مۇنايىنىڭ 80 پايىزعا جۋىعىن تاسىمالداۋشى كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمى. بۇل جىلىنا 53 ملن توننا مۇنايدى قۇرايدى. ال كومپانيا مەملەكەت تابىسىنىڭ 20 پايىزىن قامتاماسىز ەتىپ تۇر.
ەنەرگەتيكا ءمينيسترىنىڭ ءبىر قوندىرعىنىڭ جۇمىس ىستەي باستاعانى تۋرالى اقپارتتى كقك ارادا بىرنەشە كۇن وتكەن سوڭ راستادى.
"28 ناۋرىزدا كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمىنىڭ ايلاقتان مۇناي تاسىمالدايتىن قوندىرعىلارىنىڭ ءبىرى (ۆپۋ-1) ىسكە جارامدى ەكەنى انىقتالىپ، مۇناي تاسىمالداي باستادى”، – دەپ حابارلادى كقك ءباسپاسوز قىزمەتى..
ەكونوميست ماقسات حالىقتىڭ ايتۋىنشا، ەكونوميكا مينيسترلىگى قۇبىردى ۋاقىتىندا جوندەمەي، ەكونوميكاعا شىعىن اكەلىپ وتىر.
«نەگىزىندە وتكەن جولى زارداپ شەككەن كەزدە قۇبىردىڭ ءبىراز بولىگىن قالىپقا كەلتىرەمىز دەگەن. ياعني، 3-اق اپتا كەتەدى دەگەن. الايدا ودان بەرى قاراي، ايتىلعان ۋاقىت ءوتىپ كەتتى. ول جەردە ەشقانداي جۇمىستار باستالماعان. ەگەر ءساۋىر ايىندا قالىپقا كەلتىرىلمەسە، بۇل قازاقستان ەكونوميكاسىنا قىرۋار زالال كەلتىرەدى. ونىڭ قزىندە وسى ورىن العان اپات جاعدايى، جالپى مۇناي ءوندىرۋدىڭ قىسقارۋ جاعدايىمەن ەسكەرگەن كۇننىڭ وزىندە قازاقستاننىڭ ءىجو 2 پايىزعا قىسقارايىن دەپ تۇر. ەگەر دە بۇل سوزىلىپ كەتسە، ۇلكەن شىعىن.بءىر اي رەمونتتان ءبىز شامامەن كقك قۇبىرى 3 ميلليارد دوللار جوعالتىپ الامىز. ماسەلەنىڭ بىلاي ءوربۋى حالىقارالىق كومپانيالاردىڭ كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمىنان شىعىپ كەتۋىنە اكەپ سوقتىرادى. ونداي جاعدايدا ءبىزدىڭ مۇنايدى ەۋروپاعا ساتۋ مۇمكىندىگىمىز شەكتەلۋى ابدەن مۇمكىن»، - دەيدى ەكونوميست.
ايتا كەتەتىن جايت، قازاقستان بيۋدجەتىنىڭ 40 پايىزى مەن ەكسپورت كىرىسىنىڭ 60 پايىزى مۇناي تابىسىنان قۇرالعان.
«كقك ارۇىلى قازاقستان ءمۇنايىىنىڭ 80 پايىزىن ەكسپورتقا شىعارادى. وتكەن جىلى ءبىز ەكسپورتقا 68,5ملن توننا كولەمىندە مۇناي شىعارعانبىز. ونىڭ جالپى سومماسى 27,7 ملر دوللارعا باعالانادى. ونىڭ 80 پايىزى 22 ملرد دوللاردى قۇرايدى. سونداي-اق، ءوتكەن جىلى ءبىز وسى كقك ارقىلى 53 ملن توننا مۇنايدى ەۋروپاعا جونەلتكەنبىز. مىنەكەي، وسى سانداردىڭ ءوزى كقك قازاقستاننىڭ مۇناي ەكسپورتىنداعى ەڭ نەگىزگى ترانزيتتىك جول بولىپ تابىلاتىنىن ايعاقتاتادى.ال بۇل ماسەلە تەز شەشىلمەسە، مەملەكەت ەل الدىنداعى الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگىن ورىنداي الماي قالۋى مۇمكىن جانە 100-دەن استام مۇنايشى جۇمىسسىز قالادى.»، - دەيدى ەكونوميست ماقسات حالىق.
كۇنى كەشە عانا قر ەنەرگەتيكا ءمينيسترى بولات اقشولاقوۆ ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىندا كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمىن قالپىنا كەلتىرۋ قارقىنى تۋرالى ايتتى. جوندەۋ جۇمىستارى اياقتالىپ، اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعىنا بايلانىستى ۇزىلىسپەن جۇرگىزىلگەنىن حابارلادى.
«قۇبىرلاردى اۋىستىرۋ اياقتالدى، كەشە سۋ توگىلمەۋى ءۇشىن پروبلەمالىق جەرلەردى انىقتاۋ ءۇشىن قىسىمدى تەكسەرىپ، سۋ تولتىرىلدى. بۇگىن سۋدى اعىزىپ، تسيستەرنانى جۇرگىزىپ، كقك جۇمىس ىستەي باستايدى دەپ كۇتكەن ەدىك. بۇگىننەن باستاپ ۆپۋ-3 (تاسىمالداۋشى شۆارتەر قوندىرعىسى) تولىقتاي جۇمىس ىستەي باستايدى، سودان كەيىن مۇناي قۇبىرى ءوزىنىڭ وتكىزۋ قابىلەتىن 100% قالپىنا كەلتىرەدى»، - دەدى مينيستر.
سونىمەن قاتار، نوۆوروسسيسكىگە بارلىعىنىڭ قالپىنا كەلگەنىنە كوز جەتكىزۋ ءۇشىن قوسىمشا ماماندار جىبەرىلدى. تولىق كقك وسى اپتانىڭ سوڭىنا قاراي جۇمىس ىستەي باستايدى.
VPU-3 جانە VPU-2 دە جوندەۋدەن وتەدى. ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، ۆپۋ-2 قازىردىڭ وزىندە كۇردەلى جوندەۋدى كۇتىپ تۇرعان، بولجام بويىنشا، الداعى مامىردا اياقتالادى.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، جوندەپ بولعانعا دەيىن قازاقستان ەكونوميكاسىنا تيگىزەر زالالى مەن شىعىنى كوپ بولماق.
الدىن الا مالىمەتتەر بويىنشا، كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمىنداعى اپاتتان قازاقستانعا كەلەتىن شىعىن شامامەن, 100-150 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايدى. وتكەن اپتادا ەنەرگەتيكا ءمينيسترى بولات اقشولاقوۆ كتك قازىر 60 پايىزدىق قۋاتتىلىقپەن جۇمىس ىستەپ جاتقانىن جانە شىعىن ونشا اۋىر ەمەس ەكەنىن حابارلادى. بىراق جوندەۋ جۇمىستارى مامىردان كەيىن جالعاساتىن بولسا، شىعىن ايىنا 1 ميلليون توننانى قۇراۋى مۇمكىن.
دانا نۇرمۇحانبەت
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
