سوڭعى ۋاقىتتا رەسەيگە قارسى سالىنعان سانكتسيالار نەگىزىندە وتاندىق كينوتەاترلار ءوز جۇمىستارىن توقتاتا ما دەگەن ماسەلە كوتەرىلگەن بولاتىن.
ەسكە سالا كەتسەك، باتىس كومپانيالارىنىڭ رەسەي نارىعىنان باس تارتۋى، وسى ەلدىڭ كينو سالاسىن ۇلكەن داعدارىسقا ۇشىراتتى.
رەسەي ساراپشىلارى گولليۆۋدتىق شىعارىلىمدارسىز كينوپروكات سالاسى 5 ميلليارد رۋبلگە دەيىن قۇلدىراۋى مۇمكىن دەپ بولجاعان بولاتىن.
دەسەك تە، تاياقتىڭ ءبىر ۇشى قازاقستانعا دا تيگەنى جاسىرىن ەمەس. سوعان قاراماستان، مينيسترلىك شەتەل فيلمدەرىن ەلگە تىكەلەي اكەلىپ، قازاق تىلىندە دۋبلياج جاسامايىز دەپ مالىمدەدى.
راسۋل بەرەكەتۇلى جۇمالى، قازاقستاندىق ساياساتتانۋشى، ديپلومات، قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى:
- جالپى بۇل تاقىرىپتا رەسەيگە سالىنعان سانكتسيا ماسەلەسىنە دە توقتالىپ، ايتا كەتۋ ءجون شىعار. وسى كەزەڭدە بەلگىلى بولعانى، حالىقارالىق كينو ونىمدەردى ءبىز كوبىنەسە رەسەي ارقىلى الىپ كەلگەندىگىمىز.
قازىر ەندى الەمدىك برەندتەر ءوز ونىمدەرىن رەسەيگە جەتكىزۋدى توقتاتۋ جايىلى شەشىم قابىلدادى.
ال ونىڭ زاردابىن بۇگىن رەسەي مەن قاتار قازاقستان دا شەكتى. ءبىزدىڭ بارلىق كينوتەاترلار رەسەي ارقىلى جۇمىس جاساپ كەلگەندىگى انىق بولدى. بۇلدا شەشىلمەگەن ماسەلە.
رەسەيگە كىرىپتار بولىپ قالعانىمىزدان ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىز شەتەلدىڭ كونتەنتىن قازىر كورە الماي وتىر. ءبىزدىڭ وسى سالاداعى ازاماتتارىمىز شىعىنعا ۇشىراپ جاتقاندىعى دا بار.
بۇل تۇرعىدا ءبىز رەسەيگە دەگەن تاۋەلدىلىكتەن ايىرىلۋىمىز كەرەك. ال ەندى قازاقشا دۋبلياج ماسەلەسىنە كەلسەك، راسىمەن دە، بۇل باياعىدان ايتىلىپ، قوزعالىپ كەلە جاتقان ماسەلە.
بىرىنشىدەن، تەك قانا كينولاردا عانا ەمەس، جالپى اقپارتتىق ونىمدە، تەلەديدار، كابەلدىك تەلەديدار جانە ت.ب. رەسەيدىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ شەشىمى ءجۇرىپ تۇر.
ەكىنشىدەن، حالىقارالىق ونىمدەردىڭ بارلىعىن ءبىز، اسىرەسە تەلەديدار جايلى ءسوز ەتەتىن بولساق، سول ورىس تىلىندە قابىلداپ كەلە جاتقاندىعىمىز دا بار.
جارايدى جەكە ارنالار بولسا مەيلى، ءوز ونىمدەرى. بىراق، حالىقارالىق ارنالار نەلىكتەن ورىسشا سويلەۋى كەرەك؟ مەن وسى نارسەنى تۇسىنبەي-اق قويدىم.
بۇرىننان بەرى ايتىلىپ كەلە جاتقان ماسەلە، نەلىكتەن ولار قازاقشا دۋبلياجداردى شىعارمايدى. مەنىڭ ايتىپ وتىرعانىم “Animal Planet”، “Discovery”، بالالارعا ارنلعان “Cartoon network” بارلىعى.
نەلىكتەن ولار ايدالاداعى ەلدىڭ تىلىندە، ورىس تىلىندە سويلەۋى كەرەك. مەنىڭشە، بۇل جەردە قازاقستاندا ۇلكەن كاسىبي دۋبلياج ورتالىعىن اشۋ كەرەك. مەن وسى ماسەلەنى ۇلتتىق كەڭەستە دە تالاي مارتە كوتەرگەن بولاتىنمىن.
ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ وتاندىق ءباسپاسوزدى دە ارينە، دامىتۋ كەرەك. ءسوز جوق، اتالعان دۇنيەلەر قازاقي كونتەنتتى قامتاماسىز ەتەدى، بىراق بۇل بۇكىل الەمدىك تاجىريبە.
تۇركياداعى “Discovery” تۇرىك تىلىندە سويلەيدى، ۇلىبريتانياداعى “Discovery” اعىلىشىنشا سويلەيدى، قىتايداعى“Discovery” قىتايشا سويلەيدى. سوندا نەگە قازاقستاندا ول ورىسشا سويلەۋى كەرەك؟
يا بولماسا، قازىر باستاپقىدا ونداي مۇمكىندىگىمىز بولمايتىن بولسا، جۇزدەگەن كانالداردى تىكەلەي قازاقشاعا اۋدارا الماسا، وزدەرىنىڭ ءتول تىلىندە سويلەسىن.
“Discovery” اعىلىشىن تىلىندە سويلەسىن، تۇرىكشە ارنالار تۇرىكشە سويلەسىن. بىراق، نەگە ورىسشا سويلەۋى كەرەك.
قايتا سول “Cartoon network” اعىلشىنشا بولاتىن بولسا، بالالارىمىزدا اقىرىنداپ اعىلىشنشا ۇيرەنە بەرەدى. بۇل تەك ماسەلەنىڭ ءبىر جاعى عانا. ال ەكىنشى جاعى، ۋكراينا ۇلكەن تالاپتار قويىپ وتىر.
پريبالتيكا ەلدەرى دە وسى شەشىمدەردى قابىلداپ قويعان.
ياعني، كەز كەلگەن جاڭا تۋىندىعا مىندەتتى تۇردە باسىمدىق بەرىلۋ كەرەك جانە مەملەكەتتىك تىلدە ءجۇرۋى قاجەت. العاشقى كينو پروكاتتاردا ءبىر نەمەسە ەكى اپتادا، سۇرانىستىڭ كوپ كەزىندە فيلمدەر مىندەتتى تۇردە، تەك قانا سول ەلدىڭ تىلىندە جۇرگىزىلەدى.
جاڭا فيلمدەردى العاشقى اپتالاردا زامان تالابىنا ساي، گولليۆۋدتىڭ تالاپتارىنا ساي، ساپالى تۇردە اۋدارىپ شىعۋ تاجىريبەسى بىزدە دە بار. دەگەنمەن، مۇنى ناقتى تۇردە ءبىزدىڭ كينوتەاترلارعا مىندەتتەۋ قاجەت.
سەبەبى، بۇل بۇكىل الەمدە بار تاجىريبە. مەملەكتتىك تىلدە شىعاتىن فيلمدەردى، كادىمگىدەي پرايم تايمعا قويۋ ازىرگە جولعا قويىلماعان.
قازاقشا مۇلدە جوق، ءتىپتى جاقسى دۋبلياج بولعان كۇننىڭ وزىندە ونى نە ازاندا قويادى، نە تۇندە قويادى. جۇرت كوپ كەلەتىن ۋاقىتتا، ساۋدا ورتالىقتارىندا كوبىنە ورىس ءتىلدى كينولاردى بەرەدى. بۇل ماسەلەنى دە مەنىڭشە، تۇزەتۋ قاجەت.
دەگەنمەن، بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا، قازىر سۇرانىس اجەپتاۋىر بار. قوعام قازاقيلانىپ كەلە جاتىر. مىسالى، “چەلوۆەك-پاۋك” بولسىن، باسقالارىن بولسىن قازاقشا كورگىسى كەلەدى.
بىراق، ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىز ونداي مۇمكىندىكتەن شەكتەلگەن. مەنىڭشە، بۇل دا مەملەكەتتىك تۇرعىدان قابىلداناتىن شەشىم. ال نەگىزى اينالىپ كەلگەندە، باستاپقى وي بىزدە ءىرى دۋبلياجدىق ورتالىق بولۋى قاجەت.
ول فيلمدەر بولا ما، تەلەارنالار بولا ما، عىلىمي تەلەارنالار بولا ما، ەڭ باستىسى ساپالى قازاق تىلىندەگى اۋدارۋ، دىبىستاۋ ورتالىعى بولسا. بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ءوتىپ كەتكەننەن كەيىن عانا ەمەس، ءدال، ناقتى ۋاقىتتا اۋدارۋ دۇرىس.
ءبىر جىل، ەكى جىل ءوتىپ، بارلىعى كورىپ بولعاننان سوڭ ەمەس، ۋاقىتىندا، دەر كەزىندە شىعارۋ الەمدىك تاجىريبەگە نەگىزدەلگەن.
قازاق ءتىلىن دامىتامىز، قازاق تىلىنە مۇمكىندىك بەرەمىز دەپ كەلەمىز، دەگەنمەن، اراسىندا ورىسشا سوزدەر قىلتيىپ شىعىپ قالاتىنى دا بار. كوبىنەسە ينتەرنەت، الەۋمەتتىك جەلىلەردە.
تەلەديدار مەن ينتەرنتتى قوسا قالساڭ، توقسان توعىز پايىزى ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندەگى كونتەنت. بۇكىل الەمنىڭ كونتەنتىن رەسەي قۇراپ وتىرعان جوق قوي، ول تەك ەكى نەمەسە ءۇش پايىزىن الادى.
ال قالعان باسىم كوپشىلىگى اعىلىشىن تىلىنە تيەسىلى. ياعني، ءبىزدىڭ ەلىمىزگە اكەلىنگەن اعىلىشىن تىلىندەگى ونىمدەر نەگە وسىشا سايراۋى قاجەت.
مەنىڭ ايتىپ وتىرعانىم وسى. سوندىقتان وسى دۇنيەگە قاراجات ءبولىنۋى قاجەت. ەگەر ولار قازاقشا سويلەمەس، ءبىزدىڭ بالالارىمىز دا قازاق تىلىنەن ماقرۇم بولادى. ءتىپتى قاراپايىم، “National geographic” سەكىلدى تانىمدىق دۇنيەلەردى قارايدى. ەگەر ولاردى اۋدارسا، ءتىلىمىز اۋىز ەكى تىلدەن، عىلىمي، زاماناۋي تىلگە اينالادى.
سوندا عانا كوپ نارسە تۇزەلەدى. ادامدار گولليۆۋدتا سوڭعى شىققان فيلمدەردى كورگىلەرى كەلەدى. مىسالى، سوڭعى شىققان “بەتمان” كينوسىنىڭ رەسەيدە كورسەتىلىمى بولماعاننان كەيىن، كەي ادامدار وسىنى كورۋ ءۇشىن عانا قازاقستانعا كەلدى دەگەن دە اقپاراتتار شىقتى.
بۇل تەك ءبىر عانا مىسال. ەگەر وسى سەكىلدى كينولاردا قازاق تىلىندە ساپالى شىعاتىن بولسا، قازاقترادى بىلاي قويعاندا، ورىس تىلدىلەر ءۇشىن دە اجەپتاۋىر ءبىر تۇرتكى، ماجبۇرلەۋ.
سول ءفيلمدى ۇناسا دا، ۇناماسا دا ءماجبۇرلى تۇردە قازاقشا كورسە قۇلاعى اقىرىنداپ وسى تىلگە ۇيرەنەدى. بۇل مەنىڭشە، تەك قانا فيلولوگيالىق قانا ەمەس، ساياسي الەۋمەتتىك ماڭىزى بار شارۋا.
دوسماحامبەت قالماحانۇلى كوشىم، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى:
- بۇل تاقىرىپپەن، بۇل ماسەلەمەن كەزىندە تالاي ادامدار شۇعىلداندى. نەگىزىنەن قويىلعان ماسەلە، كينونىڭ ساپاسىنا جانە ت.س.س. قاتىسى جوق، ونى كينو ماماندارى بىلەدى.
ال بىزگە، ۇلتتىق باعىتتاعى ازاماتتارعا كينونىڭ قازاق تىلىندە شىعۋى، قازاق تىلىندە كورسەتىلۋى، كينوتەاترلاردا دۋبلياجدالعان، قازاقتىڭ كوشىرمە كينولارىن عانا كورسەتۋ ماسەلەسى بولدى.
ول ماسەلە كەزىندە دە قويىلعان. 2012 جىلى پارلامەنتتە ارنايى زاڭ قابىلداندى. وعان كينونىڭ ءديستريبيۋتورى، كينوزالدىڭ باسشىلارى، قازاق ءفيلمنىڭ ماماندارى تارتىلدى. سولاردىڭ ءبارى جينالىپ كەلىپ، كينولار قازاقشاعا اۋدارىلعاننان كەيىن عانا كينوتەاترلاردا كورسەتىلۋ كەرەك دەگەن زاڭ قابىلداندى.
بىراق ۇمىتپاسام 2016 جىلدىڭ كۇزىندە مادەنيەت زاڭىنا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزەتىن جۇمىسشىلار توبىنىڭ قاۋىمداستىعى قۇرىلىپ، مەنى كىرگىزدى.
سول جەردە وسى ماسەلە قايتا كوتەرىلدى. بۇل جەردە ديستريبيۋتورلار، كينونىڭ ماماندارى ءبارى جىلاپ-سىقتاپ، دۋبلياج جاساۋ وتە قيىن ەكەنىن، ۋاقىت پەن اقشا كەتەتىنىن ايتتى. سول سەبەپتى، دۋبلياج جاساماي-اق، تەك ونى تيترلارمەن، نە بولماسا كادر سىرتىنداعى اۋدارمامەن جىبەرەيىك دەگەندى ايتتى.
سول جەردە ءبىز وتىردىق جانە نۇرتاي سابيليانوۆ بولدى. وسى ايتىلعاندارعا نۇرتاي سابيليانوۆ ەكەۋمىز وتە قارسى شىعىپ، ءوز ايتارىمىزدى، ءوز ويىمىزدى ايتتىق.
مەن، وسىنشاما جىلدىڭ ىشىندە قازق ءتىلىنىڭ دامۋىنا اسەر ەتەتىن جالعىز زاڭ قابىلدانعانىن، ەندى سونىڭ ءوزىن قايتا الىپ تاستاۋلارىنا قارسى بولىپ، ايقايعا دەيىن باردىق. سونىمەن بۇل ماسەلە ۋاقىتشا كەيىنگە قالدىرىلدى.
كەيىنگە قالدىرىلعان ۋاقىتتى مەن بىلمەيمىن، سەبەبى مەن ودان كەيىن جۇمىس توبىنا بارا المادىم، مۇمكىندىگىم بولمادى. بىراق، بالكىم ءبىر اپتادان كەيىن نەمەسە ءبىر ايدان كەيىن جۇمىس توبىنىڭ كەلەسى وتىرىسىندا بۇل ماسەلە قارالىپ، ءوتىپ كەتكەنگە ۇقسايدى.
سەبەبى، وسىدان كەيىن قازاقشا دۋبلياجداماي-اق، كادر سىرتىنداعى داۋىسپەن، بولماسا استىنداعى تيترمەن بەرۋگە كوشتى.
بۇل ادام توزۋگە بولمايتىن ماسەلە. كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ كينوتەاترىنداعى فيلمدەردىڭ بارى سول مەملەكەتتىڭ تىلىندە بولۋى بارلىق الەمدەگى بار تاجىريبە.
ال بىزدەگى فيلمدەرىمىزدى استىنداعى تيترمەن كورگەن ۋاقىتتاردا ادامنىڭ جىلاعىسى كەلەدى. قورلاۋ سەكىلدى سەزىلەدى، سەبەبى بۇل قازاق ءتىلىن قورلاۋ، مەملەكەتتىك ءتىلدى قورلاعان بولىپ ەسەپتەلەدى.
مەنىڭ ويىمشا، دۋبلياج ەشقانداي قيىندىق تۋدىرمايدى. سول كەزدە ديستريبيۋتورلار كينونى دۋبلياجداۋ ءۇشىن كوپ قاراجات كەتەدى دەگەن. ال مەنىڭشە، ولاي ەمەس. سەبەبى، مەن باسقا ەلدەردىڭ دۋبلياج جاساعاندارىنىڭ بارلىعىن سول ۋاقىتتا قىزىق رەتىندە قاراپ شىقتىم.
كەز كەلگەن ءفيلمدى ءارى كەتسە ءبىر ايعا تولمايتىن ۋاقىت ىشىندە تاماشا ەتپى دۋبلياجداپ شىعۋعا بولادى، ءتىپتى ودان دا ەرتە ۋاقىتتا اياقتاۋعا بولادى. سول ۋاقىتتا وسىلاي وزگەرتۋدى ۇسىنعان كينو ماماندارىنىڭ ايتۋى بويىنشا، ءبىر جىلدا نەبارى ءۇش ءفيلمدى دۋبلياجداپ ۇلگەردىك دەيدى.
بۇعان سەنۋگە بولمايدى. قىسقاسى، بۇلار قازاق تىلىندە كينونى كينوزالدا كورسەتۋ كەرەك دەگەن تۇجىرىمعا قارسى شىقتى.
ياعني، وزدەرى قابىلداعان زاڭعا وزدەرى قارسى شىقتى. جانە مەملەكەت جاعىنان، پارلامەنت جاعىناندا توسقاۋىل قويىلعان. مىنە، قازىر وسىنداي جاعدايدامىز.
مىسالى، تۇركيادا شەتەلدىڭ فيلمدەرى مەن مۋلتفيلمدەرىن بەرەدى. بىراق ولار تۇرىك تىلىنە اۋدارىلماعان نارسەنى شىعارمايدى. ءبىزدىڭ جاسى كىشكەنتاي، ءۇش-ءتورت جاسار بالالارىمىزدىڭ قازاق ءتىلىن تۇسىنبەي، ورىس تىلىندە سويلەپ كەتۋىنىڭ سەبەبى دە مىنە وسىندا.
ويتكەنى، بىزدەگى كورسەتىلىمدەردىڭ بارلىعى دا ورىس نەمەسە شەت تىلىندە عانا بولادى. جانە ونى دۋبلياجسىز كەڭ اۋديتورياعا، رەسپۋبليكا كولەمىندە كورستەۋگە بولمايدى دەگەن زاڭدى الىپ تاستادى.
بۇل ۇلكەن ءبىر سوققى بولدى. مىنە قازىر قازاق كينوسىنىڭ جاعدايى وسىنداي. ءيا، قازاق تىلىندە شىعارىلعان كينولار بار. بىراق، ەڭ قىزىعى، قازاق تىلىندە ءتۇسىرىلدى دەگەن كينونىڭ ءبارىن نەگىزىنەن ورىسشا تۇسىرەدى دە، سول جەردەن دۋبلياجدايدى.
مەنىڭ ەستۋىمشە “توميريستا” سولاي بولعان. سەبەبى، ارتىستەردىڭ، اكتەرلاردىڭ كوبىسى ورىس تىلىندە سويلەيدى. بۇرىن ولجاس سۇلەيمەنوۆ ورىسشا جازىپ، ونى قايتادان قازاق تىلىنە اۋداراتىن ەدىك قوي. ءدال سول سياقتى ماسەلەگە ءبىز قايتا كەلدىك وتىز جىلدىڭ ىشىندە.
ال بۇل ماسەلە ون جىلدىڭ ىشىندە جوعالىپ كەتۋى كەرەك ەدى. مۇنداي قۇبىلىس بولماۋ كەرەكتۇعىن. بۇل بيلىكتىڭ، مەملەكەتتىڭ، ۇكىمەتتىڭ مەملەكتتىك تىلگە دەگەن كوزقاراسى.
گۇلدانا ەرمەكقىزى
