دەر كەزىندە مەديتسينالىق كومەك كورسەتىلمەگەننىڭ كەسىرىنەن 61 جاستاعى اناسىنان ايىرىلعان الماتى قالاسىنىڭ تۋماسى اسەت سەيتماعامبەت قازىر العاشقى مەديتسينالىق كومەك، ينسۋلت تاقىرىبىنا بايلانىستى زەرتتەۋ جۇرگىزۋدە. “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالىنىڭ ءتىلشىسى ءىنجۋ ومىرزاق اسەت مىرزامەن تىلدەسىپ، كەڭىرەك اڭگىمە ءوربىتتى.
-اناڭىزدىڭ قازاسى قايىرلى بولسىن. جالپى، ءوزىڭىز كۋا بولعان جايتتى تاعى ءبىر رەت كەڭىرەك بايانداپ بەرسەڭىز؟
-حرونولوگيا بويىنشا تاعى ايتىپ كەتەر بولسام، انام جەزقازعان قالاسىندا تۇرعان. جاسى - 61-دە.
زەينەتكە شىققان، الايدا دەنساۋلىعىنان ەشقاشان كىنارات تۋىنداعان ەمەس. ءوزىم الماتىدا تۇرامىن. جەلتوقساننىڭ 20-سى شاماسىندا انامنىڭ دەنساۋلىعى كۇرت سىر بەرىپ، ءوزىن جايسىز سەزىنەدى. باسى اينالىپ، دەرەۋ جەدەل-جاردەم قىزمەتىن شاقىرادى، بىراق ولار الىپ كەتپەدى. تەك قاجەتتى دارىلەر ءتىزىمىن جازىپ بەردى. كەيىن 21-ءشى جەلتوقساندا انام ءوزى جەزقازعان قالاسىنا اۋرۋحاناعا باردى. ونىڭ باسىن تەكسەرۋدەن وتكىزىپ، دەرەۋ اۋرۋحاناعا جاتقىزادى.
ونىڭ ميىنان كان اعىپ، ينسۋلت العانى بەلگىلى بولدى. ءدال سول ۋاقىتتا اۋا-رايىنىڭ قولايسىزدىعىنا بايلانىستى پوەز دا، ۇشاق تا بولمايدى.
كەيىن دارىگەرلەر ەمدەي المايتىندارىن ايتىپ، قاراعاندى قالاسىنا بارۋ كەرەكتىگىن ايتادى. باعانا ايتىپ وتكەندەي اۋا-رايىنىڭ قولايسىزدىعىنان جانە دەنساۋلىعىنىڭ اۋىر دەڭگەيىنە بايلانىستى 4 كۇن ۇشاق كۇتۋىنە تۋرا كەلدى.
تەك جۇما كۇنى عانا ساناۆياتسيا قاراعاندى قالاسىنا دەرەۋ جەتكىزەدى. ۇشاقتا اناممەن بىرگە ءدال سول دياگنوزعا شالدىققان قاتارلاس ناۋقاس تا بىرگە جەتكىزىلەدى.
ولار اۋرۋحاناعا جەدەل جەتكىزىلگەنىمەن بەيمالىم سەبەپتەرگە بايلانىستى وپەراتسيانى بىردەن باستامايدى.
نەگە ەكەنى بەلگىسىز، بىراق تۋرا ەكى كۇننەن كەيىن عانا اپتانىڭ ءبىرىنشى كۇنى 27-ءشى جەلتوقساندا جانساقتاۋ بولىمىندە 7 ساعاتقا دەيىن وپەراتسيا جالعاسادى.
وپەراتسيادان كەيىنگى جاعدايى وتە اۋىر بولادى. ارادا ۇزاماي ەكى كۇن وتكەن سوڭ 30-شى جەلتوقساندا انام كوز جۇمدى.
بۇل حاباردى ايتقان كەزدە توبەمنەن جاي تۇسكەندەي بولدى. ال جەزقازعان قالاسى نەگە ەمدەمەگەنىن ءتۇسىندىرىپ وتەيىن.
نەگىزى ق.ر. بويىنشا "ينسۋلتتىك قىزمەت" بويىنشا ءتۇرلى ورتالىقتار جۇمىس جاسايدى. ولار ءۇش دەڭگەيگە بولىنەدى. ەڭ قيىن 3-ءشى دەڭگەيلەردە كۇردەلى وپەراتسيالاردى جاسايدى.
ال جەزقازعان قالاسى تەك 2-ءشى دەڭگەيدەگى وپەراتسيانى عانا جاساي الادى. ولاردىڭ تۇسىندىرگەنى سولاي بولدى. مەن ءوزىم دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە ساۋال جولداعان ەدىم. ولار ىشكى تەكسەرىس ۇستىندە.
ماعان بارلىعىن بۇگەي-شۇگەسىنە دەيىن قاراستىرىپ، 15-20 كۇن ىشىندە ساۋالىما جاۋاپ بەرەتىندەرىن ايتىپ، ۋادە بەردى.
-ءار اۋدان، اۋىلدا العاشقى مەديتسينالىق كومەك كورسەتىلەتىن اۋرۋحانا بار. الايدا العاشقى كومەك كورسەتۋگە قاۋقارى جەتە مە؟ حالىق قالاعا جەتە الماي دال بولادى...
-ءسىزدىڭ ساۋالىڭىزعا تەك ينسۋلت باعىتى بويىنشا جاۋاپ بەرەيىن.
سەبەبى، ءدال قازىرگى ساتتە وسى باعىتتى زەرتتەۋ ۇستىندەمىن. جالپى تۇسىنگەنىم بويىنشا قازاقستاندا 70 "ينسۋلت ورتالىعى" بار. بىراق تەك وبلىس ورتالىقتارىندا جانە ەرەكشە ماڭىزى بار قالالاردا ماسەلەن الماتى، استانا، شىمكەنت قالالارىندا عانا ەڭ قيىن 3-ءشى دارەجەدەگى وپەراتسيا مەن وتالار جاسالادى.
ال كىشكەنتاي قالالار مەن اۋدانداردا مۇنداي كۇردەلى وپەراتسيانى جاساۋعا قاۋقارسىز ەكەنىن انىقتادىم. ال انامنىڭ جاعدايىنا كەلەر بولسام، جەزقازعان قالاسى تەك دياگنوزىن انىقتاپ بەرە الدى. جەزقازعان مەن قاراعاندى قالاسىنىڭ اراسى - 530 كم.
وسى ارالىققا ناۋقاستار جەتەم دەگەنشە نە مۇگەدەك بوپ تىنادى، نە ومىردەن ەرتە قوش ايتىسادى. وعان ۋاقىت پەن جول اراسىنىڭ الىستىعى العاشقى سەبەپ بولىپ وتىر.
-ددسۇ مالىمەتى بويىنشا الەمدەگى 85% ادام جۇرەك-قان تامىرلارى، ينسۋلتتان دۇنيە سالادى. دەمەك، بۇل ءبىزدىڭ ەلدە دە وتە اكتۋالدى ماسەلە. ءبىزدىڭ ەلىمىز نەگە ءالى بۇل جاعدايعا بەي-جاي قاراۋدا؟
-ءيا، دۇرىس ايتاسىز. قازاقستان وسى احۋال اياسىندا العاشقى ورىنداردان بوي كورسەتىپ تۇر. ينسۋلت بويىنشا كوز جۇمعاندار سانى بويىنشا - 2-ءشى ورىن الادى.
ەلىمىز بۇعان بەي-جاي قاراماۋدا. وعان ءتۇرلى فاكتورلاردى قولدان كەلگەنشە جاساپ كەلەدى. اۋەلى ادامداردىڭ ءوزى دە دەنساۋلىعىنا كوڭىل ءبولىپ، الكوگول، تەمەكى سىندى زياندى تۇتىنۋلاردان باس تارتۋى كەرەك.
ارتىق سالماقپەن كۇرەسىپ پروفيلاكتيكادان ۋاقىتىلى ءوتۋ كەرەك. سوندىقتان ەكى تاراپ تا جاۋاپكەرشىلىكتى قاتاڭ ساقتاۋى كەرەك. مەملەكەت قولداۋىمەن جىل سايىن ورتالىقتار اشىلىپ جاتىر. الايدا ادامدار اراسىندا ينسۋلتكە شالدىققاندار سانى ارتىپ كەلەدى.
ءينسۋلتتىڭ پايدا بولۋى - بۇل ۇلكەن سەبەپ. سول ءۇشىن ونىڭ العاشقى بەلگىلەرى كورىنگەن ساتتە-اق، جەدەل تەكسەرۋدەن ءوتىپ، اۋرۋدىڭ الدىن الۋ كەرەك.
قان قىسىمىن تەكسەرۋدى قولعا الىپ، ەم-شارالارىن جاساۋى ءتيىس. كوپ ادامدار ونى ەلەمەگەنىنىڭ اسەرىنەن الگىندەي جاعدايلارعا دۋشار بولىپ وتىر.
-بىلىكتى ماماندار تەك قالادا. ءار سالا بويىنشا ءبىلىمدى دارىگەرلەردى اۋدان،اۋىلعا تاعايىنداۋ تۋرالى باعدارلامالار كەرەك سەكىلدى؟
-مەن ءوزىم مەديتسينا سالاسىنىڭ قىزمەتكەرى ەمەسپىن. بىراق زەرتتەۋلەرىم بويىنشا راسىمەن دە شالعايداعى اۋدان مەن اۋىلداردا بىلىكتى مامان تاپشى ەكەنىنە كوزىم جەتتى.
بىراق كوپ دارىگەرلەر جالاقاسى مەن بولاشاعىن ويلاپ، جاپپاي ماڭىزدى ورتالىقتارعا كوشۋدە.
ارينە، سانالى تۇردە العاندا ولاردىڭ دا جاعدايىن جاقسى ۇعىنۋعا بولادى. جوعارى جالاقىدان، شەكسىز مۇمكىندىكتەن كىم باس تارتقىسى كەلەدى؟
مىسالى، 11 اقپان كۇنى قاراعاندى قالاسى بويىنشا قالا اكىمى - جەڭىس قاسىمبەك ونلاين كەزدەسۋ وتكىزدى. بارلىق باسقارما توراعالارىنىڭ باسىن قوستى.
سول كەزدە دەنساۋلىق باسقارماسىنىڭ باسشىسى 20 مينۋت ءسوز سويلەدى. ءوز سوزىندە قاراعاندى وبلىسى بويىنشا جاس ماماندارعا پاتەر بەرگىزىلىپ جاتقانىن ايتىپ ءوتتى.
-كوروناۆيرۋس پاندەمياسى جۇرەك اۋرۋلارىنا قالاي اسەر ەتەدى؟ جۇرەك اۋرۋلارى بار تۇلعالار ۆاكتسينا العاندا نەنى ەسكەرگەنى ءجون؟
-بىلۋىمشە، ادامنىڭ كورونوۆيرۋسقا شالدىعۋى ونىڭ سول اۋرۋعا دەيىنگى جاعدايىنا ياعني يممۋنيتەتىنە بايلانىستى.
ال انامنىڭ جۇرەك اۋرۋىن كوروناۆيرۋسپەن بايلانىستىرۋدى اقىلعا قونىمسىز دەپ ويلايمىن.
بىراق مەنىڭ ىزدەگەن دەرەككوزدەرىم بويىنشا، ينسۋلتتەن كوز جۇمۋ پاندەمياعا قاراماستان ورىن الا بەرەتىن اۋىر دا كۇردەلى ۇعىم بولىپ وتىر.
-جىل وتكەن سايىن ينسۋلت جاسارىپ كەلەدى دەگەن دەرەك بار. جاستار اراسىندا جۇرەك اۋرۋىنىڭ تاراۋى نە سەبەپتەن دەپ سانايسىز؟
-مەنىڭ پايىمداۋىمشا، ينسۋلتپەن جاستار دا كۇرەسىپ جاتىر. كەزىندە 50-55 جاستان اسقاندار عانا اتالعان اۋرۋعا شالدىقسا، قازىر بۇل 40-45 جاس ارالىعىنداعى جاستار اراسىندا دا تاراۋى بەلەڭ الىپ كەلەدى.
ونىڭ بارلىعى وزىنە كوڭىل بولمەۋىنىڭ ايقىن كورىنىسى. بۇل اۋەلى جۇيكەگە اكەلىپ سوعادى.
قوعامداعى كوپ دۇنيەلەر جۇيكەگە كەيىن قان قىسىمنا، ال قان قىسىمى گيپەرتونياعا اكەلىپ سوعادى.
وسىلايشا ونىڭ ناتيجەسى ينسۋلت بولۋ دەڭگەيىندە جىل سايىن ارتا بەرەدى. ينسۋلت جىل سايىن تەز وسەدى.
ونى الدىن الا تەكسەرىپ، ەم-شاراسىن وتكىزبەسە، سوڭى جاقسىلىقپەن اياقتالماۋى مۇمكىن.
-الدىن-الا تەكسەرۋ، اۋرۋدى الدىن-الۋ اپپاراتتارىنىڭ دامىتىلۋى جاعىنان قاندايدا ءبىر ناۋقان ۇيىمداستىرىلۋى قاجەت پە؟
-ءار ادام 40 جاستان اسقان سوڭ ءوزىنىڭ قان قىسىمىن تەكسەرتۋى ارتىق ەتپەيدى. قاراپايىم زەرتتەۋلەردەن وتسە، گيپەرتونيانىڭ بار جوعىن دارىگەرلەر انىقتاپ بەرە الار ەدى.
سىزگە بۇنداي ناۋقان تۋرالى مىسال ايتىپ وتەيىن.
وسىدان 5 جىل بۇرىن مەملەكەت تاراپىنان اقپارات جاقسى تاراتىلىپ، ايەل ادامداردىڭ سكرينينگتەن، ماموگرافيادان وتۋىنە جاقسى جاعداي جاسالعان ەدى.
مەملەكەت وسى ارقىلى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋعا، ايەل ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنا كوڭىل ءبولدى.
سول سياقتى ينسۋلتتى دا ءدال وسى باعىتتا تەكسەرۋدى قاراستىرۋى جاقسى بولادى.
بۇل ماسەلە الداعى ۋاقىتتا مەملەكەت تاراپىنان وڭ شەشىم تابادى دەپ ۇمىتتەنەمىز.
ەگەر دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيدارى كۇش بىرىكتىرەر بولسا، ماسەلە شەشىمى جەدەل رەتتەلەدى دەپ ويلايمىن.
سۇحباتتاسقانىڭىزعا العىس!
ءىنجۋ ومىرزاق،
”ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
