قازاق پوەزياسىنىڭ حح عاسىرداعى الىپ شىڭى - مۇقاعالي ماقاتاەۆ. اقىن تۋرالى ەستەلىكتەردىڭ ءوزى دە بىرقىدىرۋ. سولاردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى - اقىن، جازۋشى ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆتىڭ "مەن كورگەن مۇقاعالي" اتتى ەسسەسى.
«جىندى»
1973 جىلى قىسقا سالىم الماتىدا جاس اقىن-جازۋشىلاردىڭ كەڭەسى ءوتتى. سەمينارلارعا بولە باستاعاندا مەن قادىر مىرزاليەۆتىڭ سەكتسياسىن تاڭدادىم. جازۋشىلار وداعىنىڭ ءبىرىنشى قاباتىنداعى كەڭ كابينەت. قادەكەڭنىڭ كومەكشىسى رەتىندە اقىن ايان نىسانالين شەتىمىزدەن تىزىمدەپ وتىر. Əرقايسىسىمىز ورنىمىزدان تۇرىپ، قاي وبلىستان كەلگەنىمىزدى، قايدا وقىپ، قايدا جۇمىس ىستەيتىنىمىزدى سايراپ جاتىرمىز. ءبىر مەزەتتە تاۋداي دەنەسىمەن مۇقاعالي ماقاتاەۆ كىرىپ كەلىپ، شۇڭىرەك كوزىن جاعالاتا بارلاي قاراپ تۇردى...
- سەن قاي بالاسىڭ؟ – دەدى وعان قادىر اعا. كۇلىپ جىبەردىك. مۇقاڭ جىميىپ، ەزۋىن جيعانشا ايان اعامىز دا əزىلمەن:
- مۇقاعالي ماقاتاەۆ. مəسكەۋ. ستۋدەنت! – دەپ شۇقشيىپ تىزىمگە ەنگىزگەن بولدى. تاعى دا دۋ كۇلدىك. سويتسەك، مۇقاعالي اعا شىنىندا دا مəسكەۋدەن كەلىپتى. م. گوركي اتىنداعى Əدەبيەت ينستيتۋتىنىڭ جوعارى əدەبي كۋرستارىندا وقىپ جۇرگەن كەزى ەكەن. ول:
- مىنا جاس پەرىلەردىڭ ولەڭدەرىن تىڭداۋعا كەلدىم، – دەپ، ۇسىنعان تورگە شىقپاي، ءبىر شەتكە وتىرا سالدى.
رەتىمەن ولەڭ وقيمىز. الما-كەزەك تالقىلاۋ. مۇقاعالي دا بار ىنتى-شىنتىمەن تىڭداپ وتىر. كوكشەتاۋدان كەلگەن جəركەن بودەشەۆ، جەزقازعاننان ءجۇرسىن ەرمانوۆ ەرەكشە جىرلارىمەن كوزگە شالىندى. قادىر اعامىز ءبىر جاس اقىننىڭ (اتىن ۇمىتتىم) ولەڭدەرى تۋرالى ايتا كەلىپ:
ءسوز ساپتاسىندا ەركىندىك بار. تابيعيلىق سەزىلەدى. تۋرا مۇقاعاليشا جازادى ەكەن، – دەپ ماقتاڭقىراپ ەدى، مۇقاعالي اعامىز:
- Əي، قادىر، سەن مىناۋ بالا ەكەۋمىزدى ءبىر قاپقا سالىپ قويدىڭ عوي. سىيا قويار ما ەكەنبىز؟ – دەپ ورنىنان تۇرىپ، سىرتقا شىعىپ كەتتى.
تۇسكى ءۇزىلىس كەزىندە مۇقاعالي اعا كەزدەسىپ قالىپ، ماناعىداي ەمەس، سəل قىزىڭقىراپ العان ەكەن:
- قىزتالاقتار، بەرى كەلىڭدەر. قادىردىڭ سەمينارى بىتسە، ەندى مەنىڭ سەمينارىم باستالادى، كəنە، ولەڭ وقىڭدار، – دەپ بىزگە دە وقىتىپ، ءوزى دە وقي باستادى. ول كۇركىرەگەن داۋسىمەن ءبىر ولەڭىن وقىپ تۇرعان كەزدە كەۋدەسى تالىستاي، موينى بىتەۋ، ءدوي قارا بىرەۋ كەلە سالا، اي-شاي جوق، مۇقاعاليدىڭ ارقاسىنان جۋان جۇدىرىعىمەن بار كۇشىمەن دۇڭك ەتكىزىپ ءبىر قويدى. ولەڭ وقىپ تۇرعان مۇقاڭ ىڭق ەتىپ قاتتى اۋىرسىنىپ قالىپ، مول دەنەسىمەن بۇرىلىپ:
- ءوي، جىندى، سەنبىسىڭ؟ جونشىلىكپەن ولەڭ دە وقىتپايسىڭدار. مەن بۇل جەردە ءوز سەمينارىمدى اشىپ تۇرسام... وكپەمدى اۋزىما تۇسىرە جازدادىڭ عوي. جىندى... – دەپ كەڭك-كەڭك كۇلە بەردى دە، بىزگە. – بۇل رامزاي عوي... رامازان توقتاروۆ دەگەن پروزايك اعالارىڭ، – دەپ تانىستىرىپ، – «ەرتىس مۇحيتقا قۇيادى»، – دەپ قوسىپ قويدى. «ەرتىسىمىز» قارق-قارق كۇلىپ، «مۇحيتىنا» قاراي جونەلدى. قايسىسى «جىندىراق» ەكەنىن ايىرا الماي قالدىم.
<<رەكۆيەم» قالاي تۋعان؟>>
كەيىنىرەك، سودان ون شاقتى جىل وتكەندە، مۇقاعالي التى اي وقىعان سول مəسكەۋدەگى Əدەبيەت ينستيتۋتىنىڭ جوعارى əدەبي كۋرسىندا رامازان توقتاروۆ اعا ەكەۋمىز دە ەكى جىل بىرگە وقىدىق. جەتەكشىمىز، ورىستىڭ بەلگىلى اقىنى الەكساندر مەجيروۆتىڭ العاشقى دəرىستەرىن تىڭداعاندا-اق مەن ماقاتاەۆتىڭ «رەكۆيەم. جان ازاسى» پوەماسىنىڭ قالاي تۋعانىن ءتۇسىندىم. ورىس اقىندارى قۇرمەتتەپ «مەتر» اتايتىن مەجيروۆ العاشقى بىرنەشە ساباقتى قاتارىنان پۋشكيننىڭ «موتسارت پەن سالەريىنە» ارنادى. الدىمەن سپەكتاكل ءمəتىنى جازىلعان كۇيتاباق ويناتتى. وپەرا اريالارىن ماگنيتوفون تاسپاسىنان تىڭداتتى. ءوزى əر شۋماق، əر سوزىنە تەرەڭ تالداۋ جاساپ، جانىن سالا تۇسىندىرۋگە تىرىستى. سوڭىنان اتاقتى ءبىر تەاتر ءəرتىسىن شاقىرىپ əكەلىپ، پوەمانى مəنەرلەپ وقىتتى.
موتسارت: تاك سلۋشاي.
نەدەلي تري تومۋ، پريشەل يا پوزدنو دوموي. سكازالي منە، چتو زاحوديل زا منويۋ كتو-تو. وتچەگو – نە زنايۋ، ۆسيۋ نوچ يا دۋمال: كتو بى ەتو بىل؟
ي چتو ەمۋ ۆو منە؟ نازاۆترا توت جە زاشەل ي نە زاستال وپيات مەنيا. نا ترەتي دەن يگرال يا نا پولۋ س مويم مالچيشكوي.
كليكنۋلي مەنيا;
يا ۆىشەل. چەلوۆەك، ودەتىي ۆ چەرنوم، ۋچتيۆو پوكلونيۆشيس، زاكازال منە «ءRequىem» ي سكرىلسيا. سەل يا توتچاس ي ستال پيسات – ي س توي پورى زا منويۋ نە پريحوديل موي چەرنىي چەلوۆەك;
ا يا ي راد: منە بىلو ب جال راسستاتسيا س موەي رابوتوي، حوت سوۆسەم گوتوۆ ۋج Rەquىەm. نو مەجدۋ تەم يا...
سالەري:
چتو؟
موتسارت:
منە سوۆەستنو پريزناتسيا ۆ ەتوم...
سالەري:
ۆ چەم جە؟
موتسارت:
منە دەن ي نوچ پوكويا نە داەت
موي چەرنىي چەلوۆەك. زا منويۋ ۆسيۋدۋ كاك تەن ون گونيتسيا. ۆوت ي تەپەر منە كاجەتسيا، ون س نامي سام – ترەتي سيديت.
بۇل ۇزىندىدەن پۋشكيننىڭ بۇل شاعىن تراگەدياسىنىڭ مۇقاعاليعا «رەكۆيەمگە» عانا ەمەس، ورىس اقىنى سەرگەي ەسەنينگە دە «قارا كىسى» پوەماسىن جازۋعا تۇرتكى بولىپ، قوزعاۋ سالعانى انىق بايقالادى.
تاعى ءبىر ساباقتاردا نەمىس اقىنى راينەر ماريا ريلكەنىڭ «داۋىستار» اتتى پوەماسىنداعى «جەتىمدەر جىرى»، «جەسىرلەر جىرى»، «سوقىرلار جىرى»، «قايىرشىنىڭ جىرى»، «الاپەستەر جىرى» سياقتى تولعاۋلارى ءسوز بولدى. مۇقاعالي اعامىزعا پۋشكين مەن ريلكەنىڭ وسى شىعارمالارى قوسا-قابات قاتتى əسەر ەتىپ، «رەكۆيەمدى» تۋعىزعانى ايدان انىق.
بۇل جاۋھار تۋىندىلاردى مەن دە وقىپ، مەن دە تىڭدادىم. ماعان دا əسەرى ەرەكشە بولدى. الايدا، مۇقاڭنىڭ «رەكۆيەمىندەي» تىلسىم سىرلى دۇنيە مەنىڭ قالامىما ورالا قويمادى...
تۆەر بۋلۆارىنداعى ينستيتۋتتىڭ ءبىز وقيتىن كورپۋسىندا ۇلكەن قارا ديۆان تۇراتىن. وقۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ۆەرا اۆەريانوۆنا ماليۋكوۆا: «بۇل – قازاقستاننىڭ ديۆانى»، – دەيتىن. ونىڭ سەبەبىن كەيىن ءتۇسىندىم. الەكساندر مەجيروۆ بىردە ءۇزىلىس كەزىندە: «مىنا ديۆاندا بىزدە تىڭداۋشى بولعان قازاق اقىنى مۇقاعالي ماقاتاەۆ كەيدە ۇيىقتاپ جاتاتىن دەپ ەستىدىم. ونى جۇرت ىشەدى دەستى. بىراق ول مەنىڭ ساباعىما ەشقاشان ءىشىپ كەلگەن ەمەس. جويقىن تالانت ەدى. ونى نەگە ساقتاي المادىڭدار؟» – دەپ سۇرادى.
بۇل ماعان عانا ەمەس، بۇكىل ۇلتىمىزعا، قوعامىمىزعا، مەملەكەتىمىزگە قويىلعان سۇراق ەدى.
«باتىر بالا بولاتبەك»
بىردە اقىن ءدəۋىتəلى ستامبەكوۆ ەكەۋمىز باس پوشتانىڭ تۇسىنان وتە بەرگەندە:
- Əي، باتىر بالا بولاتبەك، بەرى كەل! – دەگەن زور داۋىسقا جالت قاراساق، ەڭگەزەردەي، اق كويلەگى القام-سالقام ءبىر كىسى ءدəۋىتəلىنى ساۋساعىنىڭ ۇشىمەن شاقىرىپ تۇر ەكەن.
- مۇقاعالي اعا عوي، سəلەم بەرەيىك، – دەدى ءدəۋىتəلى. جاقىنداپ، جارىسا سəلەم بەردىك.
- ءاي، باتىر بالا بولاتبەك، مەندە اتاڭنىڭ باسى بار، سەندە نە بار، قوسىلمايمىز با؟ – دەپ ول قالتاسىنان لەنيننىڭ بەينەسى بەدەرلەنگەن ءبىر سومدىق سولكەبايدى شىعارىپ، الاقانىندا سالماقتاي سەكىرتتى. ءبىز سوڭعى اقشامىزدى جۇمساپ قويعان ەدىك، قالتامىزدان ونداي «اتامىزدىڭ باسى» دا تابىلماي، قيبىجىقتاپ، تەزىرەك جىلىستاي جونەلدىك.
- اعامىز قويعان اتىڭ جاقسى ەكەن، – دەدىم جولدا. مەنىڭ «بالدىرعانعا» بولاتبەك تۋرالى ولەڭىم شىققان ەدى، سودان بەرى مەنى مۇقاڭ «باتىر بالا بولاتبەك» دەپ اتايتىن بولدى، – دەدى ءدəۋىتəلى.
<<قولتاڭبا>>
ءبىر كۇنى قازمۋ-دەگى ساباق ۇستىندە ەسىك سارت اشىلىپ، اۋديتورياعا كۋرستاسىمىز، ءəنشى جəنىبەك كəرمەنوۆپەن بىرگە مۇقاعالي ماقاتاەۆ كىرىپ كەلدى. ستيليستيكادان ءدəرىس بەرەتىن ۇستازىمىز بəري ماناسباەۆ:
- اينالايىن مۇقاعالي، مەن ساباق وتكىزىپ جاتىرمىن عوي. بولمايدى. كەيىنىرەك ۇزىلىستە كەلەرسىڭ. بارا تۇر... – دەپ شىر-پىر بولدى.
- Əي، ءبوري، – دەدى مۇقاعالي ونىڭ ەسىمىن بۇرمالاپ، – سەن ىلعي وقىتىپ ءجۇرسىڭ عوي، مىنا جاس اقىندارعا مەن دە ءبىر رەت ساباق بەرىپ كورەيىن.
بىزگە قىزىق كەرەك:
- وقىتسىن، وقىتسىن! – دەپ شۋىلداپ، ورە تۇرەگەلدىك. بəري اعاي امالسىز كەلىسىپ، مىنبەدەگى ورنىن بوساتىپ بەرۋگە ءمəجبۇر بولدى.
مۇقاعالي مىنبەگە شىققاننان كەيىن قولتىعىنا قىسقان كىتاپتارىن الىپ شىعىپ، جوعارى كوتەرە كورسەتىپ:
- مىناۋ – مەنىڭ باسپادان جاڭا عانا شىققان «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» دەگەن ولەڭ جيناعىم. بوياۋى كەپكەن جوق، ساتۋعا ءəلى تۇسپەگەن. مەنەن باسقا اقىندار وسىنداي كىتابى شىعا قالسا، ەڭ الدىمەن باستىقتارعا، رەداكتورلارعا، ءوزىن ماقتاپ جازاتىن سىنشىلارعا جاعىمپازدانىپ اپارىپ سىيلايدى. ال مەن ونداي اتقامىنەرلەرگە ەمەس، وزدەرىڭە əكەلىپ وتىرمىن. اۆتورعا تيەسىلى ون داناسىن جاڭا عانا الدىم، سونى ەندى سەندەرگە تاراتامىن، – دەپ قولىنا قالام الىپ، قولتاڭبا بەرۋگە ىڭعايلانا باستادى.
جىگىتتەر: «ماعان! ماعان!» – دەپ ۇمتىلىسقاندا اراسىنا مەن دە قىستىرىلىپ، كىتاپقا قول سوزىپ جاتىر ەدىم، ەڭ العاشقى بولىپ اۆتوگراف العان جəنىبەك كəرمەنوۆ قولىمنان تارتىپ: «بەرى شىق»، – دەپ جۇرتتان جىرىپ الىپ شىقتى.
اقىن اعانىڭ كىتابىن تەگىن تاراتىپ العانىمىز ۇيات بولادى. سەن ەكەۋمىز جىگىتتەردەن اقشا جيناپ جىبەرەيىك، – دەدى. ءبىز تيىن-تەبەن جيناپ بولعانشا مۇقاڭ دا قولتاڭبا بەرىپ، كىتاپتارىن تاراتىپ ۇلگەرگەن ەدى.
بىرەۋدەن ءبىر سوم، بىرەۋدەن ءۇش سوم، بەس سوم دەپ ءجۇرىپ، قالتامىزداعى بارىمىزدى جيناپ، جəنىبەكتىڭ قولىنا ۇستاتتىق. ول بۇكتەپ اپارىپ، مۇقاعاليدىڭ كەڭ شالبارىنىڭ قالتاسىنا سۇڭگىتىپ جىبەردى. اقىن اعامىز كىتاپتاعى ولەڭدەرىنىڭ ءبىر-ەكەۋىن وقىپ بەرىپ، ءبىزدى دە قارىق قىلىپ، ءوزى دە رازىلىقپەن قوشتاستى.
مۇقاڭا اقشا جينايمىن دەپ ءجۇرىپ كىتاپسىز، قولتاڭباسىز قالدىم. ءبəرىبىر بəرىمىزگە تۇگەل جەتپەيتىن ەدى.
تۇستەن كەيىن ساباقتان شىقساق، ۋنيۆەرسيتەت قارسىسىنداعى «اققۋ» كافەسى تۇسىنداعى ارقالىقتى ۇزىن ورىندىقتا ماناعى مۇقاعالي اعامىز قولى سالبىراپ، شاشى شاشىراپ، شالقاسىنان، بەيمارال ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن. قاسىنان وتكەن ميليتسيانىڭ بىردە-ءبىرى وعان تيىسپەدى. تاڭىرقاپ، قاراي-قاراي اينالىپ وتتىك.
«جەزدە»
قازمۋ مەن «الماتى» قوناقۇيىنىڭ ورتاسىنداعى جۇرت «گارموشكا» اتاپ كەتكەن «گۇلدەر» كافەسىندە سىرا ءىشىپ، ولەڭ وقىپ وتىر ەدىك، مۇقاعالي اعا كىرىپ كەلدى. تورىمىزگە شىعارىپ، سىيلاي باستادىق. ىشىمىزدەگى ەتى ءتىرى ەرەسەگىمىز سەرىك بايحونوۆ ول كىسىمەن بۇرىننان ارالاس-قۇرالاس ەكەن. بىزبەن تانىستىردى.
- اقىن بولسا ولەڭ وقىسىن، – دەدى مۇقاڭ.
«ىمىرتتا ىزعىن قولاتتا»، – دەپ جايلاپ باستاپ وقىپ شىقتىم. ول سəل تۇنجىراپ وتىردى دا:
- تاعى وقى! – دەدى. بىرنەشە ولەڭدى تاعى جاتقا سوقتىم. مۇقاعالي اعا ىقىلاسىن جاسىرمادى.
ماعان العى ءسوز سۇراپ تالايلار كەلەدى. نەسىپبەك ايتوۆتان باسقاسىنا جازعان جوقپىن. ول دا تالانت. قايسىبىرەۋگە جازعانشا وسى ساعان نەگە جازبايمىن؟ ساعان سəت ساپار تىلەپ، العى ءسوز جازىپ بەرەيىن، – دەدى.
- ۇلىقبەككە «سəت ساپار» كەرەك ەمەس. قادىر مىرزاليەۆ جازىپ قويعان، – دەدى مەنىڭ «ادۆوكاتىم» بايحونوۆ.
- Ə، قادىر تاعى الدىمدى وراپ كەتكەن ەكەن عوي، – دەگەن ول، – سەن وسى اقىن ەسدəۋلەت كəندەكوۆتىڭ كىمىسىڭ؟ بالاسى ەمەسپىسىڭ؟ – دەپ سۇرادى. ونداي قارت اقىننىڭ بولعانىنان حاباردار ەدىم، كوزəينەكتى، ۇشكىر سەلدىر ساقالدى سۋرەتىن دە كورگەنمىن. مەن جاۋاپ بەرىپ ۇلگەرگەنشە، اۋزى جىلدام سەرىك بايحونوۆ:
- دəل ءوزى! ۇلىقبەك سول ەسدəۋلەتتىڭ بالاسى، – دەپ جىبەردى. مەنىڭ ءۇنىم شىقپاي قالدى.
- العاشقى ولەڭىڭدى قايتا وقىشى، – دەدى مۇقاعالي. قايتا وقىدىم. بايقايمىن، əسەر ەتكەن سياقتى.
- جاڭا ولەڭدەرىمدى جاتقا بىلمەي تۇرعانىم. سەنىڭ مىنا ولەڭدەرىڭە جاۋاپ بەرەتىندەي جىرلار ۇيدەگى قارا دəپتەردە. ۇيگە جۇرىڭدەر، ولەڭ وقيمىن، – دەدى مۇقاعالي.
- بارامىز! – دەدى بايحونوۆ. قۇرقول بارمايىق دەپ، جولدا بىرەر شولمەك شاراپ الدىق.
الاكولەڭكە ورتاڭعى بولمەنىڭ تەرەزە پەردەسىن ىسىرىپ ەدى، سامالاداي جارقىراپ كەتتى.
- مىناۋ مەنىڭ جازۋ ۇستەلىم، ال مىناۋ تۇرعان مەنىڭ ابايىم، – دەدى مۇقاعالي كىرگەن بەتتە. ۇستەل ۇستىندە اق گيپستەن سومدالعان ۇلى اقىننىڭ باس ءمۇسىنى تۇر ەكەن. – وسىنداعى «مەن – ابايتانۋشىمىن» دەپ كەۋدە قاعىپ جۇرگەندەردىڭ ەشبىرەۋىنىڭ ۇيىندە مۇنداي اباي ءمۇسىنى جوق. مەندە عانا بار! كوردىڭدەر مە؟ ەگەر مەن ۇيگە كەيدە سىلتەڭكىرەپ كەلسەم – اباي اتام تەرىس قارايدى، ال ساۋ كەلسەم – وڭ قاباعىن بەرەدى. سوندايدا مەن جازۋعا وتىرسام – اباي اتام ديكتوۆات ەتە باستايدى. مەنىڭ جازىپ جۇرگەندەرىم – ءوز ولەڭدەرىم ەمەس، ابايدىڭ ديكتوۆكاسى، – دەدى مۇقاعالي ماقاتاەۆ اعامىز.
ءبىز ءمۇسىندى تاماشالاپ تۇرعاندا مۇقاڭ مەنى شىنتاعىمنان ۇستاپ، اسۇيگە جەتەلەپ əكەلىپ، əيەلىنە:
- لاشىن، ءسۇيىنشى، مىنە، مەن سەنىڭ باۋىرىڭدى تاۋىپ əكەلدىم. بۇل – ۇلىقبەك دەگەن سەنىڭ ەسدəۋلەت اتاڭنىڭ بالاسى ەكەن، ءوزى دە تۇقىمىنا تارتقان، مىقتى اقىن، – دەدى. سول-اق ەكەن، لاشىن جەڭگەي مەنى باس سالىپ قۇشاقتاپ، كورىسە جونەلدى:
- اينالايىن باۋىرىم، بارمىسىڭدار؟! مەنىڭ دە ارتىمنان ىزدەپ كەلەتىن تۋىستارىم بار ەكەن عوي! جەزدەڭنىڭ ءجۇرىسى بولسا مىناۋ، وسىنىڭ ەتەگىنەن ۇستايمىن، بابىن تابامىن، بالاسىن باعامىن دەپ ءجۇرىپ توركىنىمنەن اجىراپ قالدىم. قالاي، ەل-جۇرت، اۋىل-ايماق امان با؟ – دەپ كوزىنەن جاسى مولتىلدەپ، ەت جاقىندارىنىڭ اتتارىن اتاپ سۇراپ، جىك-جاپار بولدى. مۇندايدى كۇتپەگەن مەن ابدىراپ، ساسىپ، اۋزىمنان ءسوزىم ءتۇسىپ، كۇمىلجىپ تۇرمىن. نە ايتارىمدى بىلمەي، بىرەسە باس شايقاپ، بىرەسە باس يزەپ، مۇرنىمنان مىڭگىرلەي بەردىم.
مۇقاعالي مەنىڭ ساسقان ءتۇرىمدى بايقادى ما، تەز اجىراتىپ الا جونەلدى دە «ۇيىرىمە» əكەلىپ قوسىپ كەتتى. ول قايتا اينالىپ كەلگەن كەزدە مەن:
- مۇقا، ءسىزدىڭ əلگى ايتقان ەسدəۋلەتىڭىز كىم ەدى؟ – دەپ سۇرادىم.
- ەسدəۋلەت كəندەكوۆ دەگەن اقىندى ەستۋىڭ بار ما؟ سەن سونىڭ بالاسى ەمەس پە ەدىڭ؟
- جوعا... ءبəرىن بۇلدىرگەن اناۋ سەرىك بايحونوۆ قوي. مەن سوناۋ وسكەمەننىڭ زايسانىندا تۋعام، ەسدəۋلەت دەگەن بابام ەكەن، كورگەن دە ەمەسپىن، ول كىسى باسقا ادام، ءسىزدىڭ كəندەكوۆكە سورپاسى قوسىلمايدى.
- و، قىزتالاق، مەن سەنىڭ əكەڭدى قاسكەلەڭنىڭ ەسدəۋلەتىمەن شاتاستىرعام عوي. ونداي-ونداي بولا بەرەدى. ەشتەڭە ەتپەيدى. ەڭ باستىسى، كىمنەن تۋساڭ دا سەن اقىنسىڭ.
- وعان تۇك قاتىسىم جوق. لاشىن اپايدان ۇيات بولدى عوي. مەن ول كىسىگە بارىپ ايتىپ، ەشقانداي دا تۋىسى ەمەستىگىمدى ءتۇسىندىرىپ كەلە قويايىن، – دەپ اسۇيگە ۇمتىلىپ ەدىم، مۇقاڭ:
- ەندى بولار ءىس بولدى، تىپىرلاماي وتىر. مەنىڭ بايقاۋىمشا، قازانعا قازى-قارتا ءتۇستى، توڭازىتقىشقا كوپ جۇلدىزدى كونياك كەلىپ قالدى. سونىڭ ءبəرى لاشىننىڭ توركىنىنەن كەلگەن «ءىنىسى» – سەنىڭ قۇرمەتىڭە. سەن – بالدىز، مەن جەزدە بولدىم. وسى تۋىستىقتى جۋ كەرەك. Əيتپەسە، قازىر بارىپ شىنىڭدى ايتا قالدىڭ دەيىك، ودان نە ۇتامىز؟ وندا جەڭگەڭ اشۋلانىپ، مىنا مول داستارقاننان تۇك تاتىرماي، ءوزىڭدى ۇيدەن قۋىپ شىعادى. سەنىمەن قوسا مەنى دە قۋادى. سوندىقتان ەندى قىڭق ەتپە! – دەپ باسۋ ايتتى. وتىرىك ايتا المايتىن كەزىم ەدى، ىلكىدە نəۋمەزدەنىپ وتىرىپ، ءبىرازدان سوڭ، قىزا كەلە، «بالدىزدىڭ» رولىنە كىرىپ كەتىپ، قۇداي بەرە سالعان «جەزدەممەن» قىلجاققا باستىم. ءتىپتى ءبىر سəتتە:
- «ولەڭ وقي المايسىڭ، ولاي وقىمايدى، بىلاي وقۋ كەرەك!» – دەپ قولىنداعى قارا دəپتەرىن جۇلىپ الىپ، شىرىلداپ وقىپ تۇر ەكەنمىن.
- Əي، مىناۋ بالدىز تەنتەك قوي ءوزى، – دەپ مۇقاڭ كەڭك-كەڭك كۇلە بەرەدى. كەيىن ەستىسەم، مۇقاعالي ماقاتاەۆ راديودا ديكتور بولىپ ىستەگەن، جىردى مəنەرلەپ وقۋدىڭ حاس شەبەرى ەكەن. ونى مەن قايدان بىلەيىن؟!
<<شىت ورامال>>
سول ءبىر تۇستا الماتىدا قالىڭ تۇماۋ ءورشىپ تۇرعان. ءبىزدى قويىپ، مəسكەۋدەگى برەجنەۆتىڭ ءوزى تۇماۋدان قاجىپ، كسرو عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتىن شاقىرىپ الىپ: «گريپكە قارسى بومبا ويلاپ تابىڭدار!» – دەپ بۇيىرىپتى دەپ ەستىگەن كەزىمىز. ءبىر ۋاقتا، مۇرنىم بىتە بەرگەن سوڭ، قالتامنان بەتورامالىمدى شىعارىپ ەدىم، مۇقاعالي اعا بايقاپ قالىپ:
- ورامالىڭ جاقسى ەكەن، قايدان الدىڭ؟ – دەپ سۇرادى. ونىڭ دارداي باسىمەن قايداعى ءبىر تۇككە تۇرمايتىن بەتورامالعا كوزى تۇسكەنى تاڭىرقاتىپ:
- وسى جولى اۋىلعا كانيكۋلعا بارعاندا... ءبىر ناعاشىمىز قايتىس بولىپ، جانازادا جىرتىسقا تيگەن، – دەدىم.
- قانشاعا كەلىپ ەدى؟
- ءجۇز تورتكە كەلىپ قايتتى، – دەدىم مەن.
- ءجۇز تورتكە دەيمىسىڭ؟ اپىرىم-اي، ə؟! ۇزاق جاساعان ەكەن. الجىماي ءولدى مە؟ – دەپ مۇقاڭ ىنتىعا ءتۇستى.
- جوق، الجىماي ءولدى. ونى جۇزدەن استى دەپ ەشكىم دە ويلاعان جوق. ويتكەنى ولە-ولگەنشە اۋلانىڭ قارىن كۇرەپ، سىپىرىپ-سيىرىپ، تىپىڭداپ، تىنىم الماي ءجۇرىپ، اۋىرماي-سىرقاماي ءجۇرىپ كەتىپتى. پىسىق شال بولاتىن.
- قانە، بەرە تۇرشى، – دەپ مۇقاڭ قولىن سوزدى. ۇستاتا بەردىم. بەتورامال دەگەنىم اقزۋ شىت ماتانىڭ قيىعى بولاتىن، əدەمى تەڭبىلدەرى بار. مۇقاعالي ونى قولىمەن ايالاي ۇستاپ، بەتىنە، ماڭدايىنا تيگىزىپ، ۋماجداپ-ۋماجداپ قويدى دا:
- Əي، بالدىز! مەن كەيىنگى كەزدە ءولىپ قالامىن با دەپ əلدەنەدەن قاراداي قورقىپ ءجۇرمىن. سەن مىنا ورامالدى ماعان بەر. ىرىم بولسىن. ءجۇز جاساعان ناعاشىڭنىڭ جاسىن بەرەر مە ەكەن؟ ال سەن مەنىڭ ورامالىمدى ال. ايىرباستايىق. جاسسىڭ عوي. الدىمەن مەنىڭ جاسىما جەتىپ ال. ارعى جاعىن تاعى كورە جاتارسىڭ، – دەپ، قالتاسىنان ءوز ورامالىن سۋىرىپ الىپ، ماعان ۇستاتا سالدى. شىتى شىلقىلداعان تەر ەكەن. بىردەن قالتاما سۇڭگىتتىم...
ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ۇيگە قايتىپ كەلە جاتىپ، تۇماۋدىڭ كەسىرىنەن تاعى دا مۇرىن سۇرتۋگە تۋرا كەلدى. قالتامنان الىپ شىققان شىت ورامالدى تۇمسىعىما اپارار-اپارماستان بىردەن تىجىرىندىم: اششى تەردىڭ قوڭىرسىعان كۇلىمسى ءيىسى مۇڭك ەتىپ، قولقامدى ۇردى، ءوزى شىلق-شىلق! كىرپياز ەمەس ەدىم، سوندا دا بولسا جاعىمسىز جات ءيىستى جاقتىرماي، جيىركەنىپ، جولعا لاقتىرىپ جىبەرىپ، كەتە باردىم.
...كۇندەر ءوتتى. بىردە جازۋشىلار وداعىندا جاراسقان Əبدىراشەۆتى كۇتىپ تۇرسام، ءبىر ساقالدى ورىس ماعان قاراپ:
- سەن كىمسىڭ؟ – دەدى.
- مەن – اقىنمىن! – دەدىم شىرەنىپ.
- قانداي اقىنسىڭ؟
- مىقتى اقىنمىن.
- اتىڭ كىم سەنىڭ؟
- ۇلىقبەك ەسدəۋلەتوۆ.
- ونداي اقىندى ەستىمەپپىن...
- ەستىمەسەڭ – ەستيسىڭ!
- ال مەن سەنىڭ اقىندىعىڭدى بىردەن تەكسەرە الامىن.
- قالاي تەكسەرمەكسىڭ؟ مەن ورىسشا جازبايمىن. تۇكتى دە تۇسىنبەيسىڭ عوي.
- قازىر مەنىڭ ءبىر دوسىم وسىندا كەلۋى كەرەك. سوعان تەكسەرتەمىن. ول ءبəرىن دəل سىنايدى.
- ول كىم؟ - كەلگەندە بىلەسىڭ. - ءوزىڭ كىمسىڭ؟
- اقىن سەرگەي كيسەلەۆپىن. - توقتا، سەن وسكەمەننەنسىڭ عوي. ەستىگەنمىن. ەكەۋمىز جەرلەسپىز.
- مەنى بىلەمىسىڭ؟ – دەپ ساقالدى ورىسىم كəدىمگىدەي قۋانىپ قالدى. سوسىن:
- مىنە، مەنىڭ əلگى ايتقان دوسىم كەلدى، – دەدى. قاراسام – كەلگەن مۇقاعالي ماقاتاەۆ ەكەن.
- مۇقاعالي، دوسىم، – دەدى سەرگەي، – مىنا جاس جىگىت مىقتى اقىنمىن دەيدى. سىناپ بەرشى.
- سەن، سەرگەي، ءəلى كۇنگە دەيىن ۇلىقبەكتى تانىمايسىڭ با؟ مەن ونى بىلەمىن. بالدىز، سەن سىيلاعان ورامالدى مەن ءəلى ساقتاپ ءجۇرمىن. مىنە، كوردىڭ بە؟
– دەپ ول اقشۇبار بەتورامالدى قالتاسىنان كولەڭ ەتكىزىپ سۋىرىپ الدى دا، – مەنىڭ ساعان بەرگەن ورامالىم قايدا؟ – دەپ سۇرادى.
- مەن... ونى... – دەپ كۇمىلجىپ بارىپ، «...لاقتىرىپ جىبەرگەنمىن» دەپ ايتىپ قالا جازداپ، – باسقا كيىمنىڭ قالتاسىندا قالدىرىپ كەتىپپىن... – دەپ قۇتىلدىم. «نەسىنە لاقتىردىم ەكەن؟». وسى وي مەنى ءəلى كۇنگە دەيىن ءمۇجيدى. «تىم بولماسا جۋىپ الۋعا بولار ەدى عوي...»
اقىن اعا قايتىس بولعاننان كەيىن، جەتىسى وتكەن كۇنى، كۇيىكتەن ىشكەن ونىڭ دوسى سەرگەي كيسەلەۆ: «مۋكاگالي، پوستوي!» – دەپ ايعايلاپ، بيىك بالكوننان سەكىرىپ ءولدى دەپ ەستىدىك...
«مۇقاعالي ماقاتاەۆقا جول بەرىڭدەر!»
بىردە اقىن دوسىم ەرلان باعاەۆ ەكەۋمىز تروتۋاردا كەلە جاتىر ەدىك، سوڭىمىزدان:
- جول بەرىڭدەر! جول بەرىڭدەر! – دەپ ايعايلاعان زور داۋىس ەستىلدى. اڭتارىلىپ تۇرا قالدىق. كۇركىرەپ كەلەدى.
- جول بەرىڭدەر! جول بەرىڭدەر! مۇقاعالي ماقاتاەۆقا نەگە جول بەرمەيسىڭدەر؟ Əلدە ونىڭ ەڭبەگى سىڭگەن جوق پا؟ جول بەرىڭدەر! جول بەرىڭدەر!
Əلگىندە عانا «شاحتا» دەگەن اسحانادا قوس قولىن قايشىلاپ، شاشى توگىلىپ: - «Əلديلە، ءولىم، əلديلە»، – دەپ ولەڭ وقىپ وتىرعانىن كورگەن ەدىك. بارىپ سəلەم بەرگەنبىز. شارابىن əپەرگەنبىز.
- جول بەرىڭدەر!
ىعىسىپ جول بەردىك. كۇندەي كۇركىرەپ، بۇلتتاي بۇرقىراپ قاسىمىزدان وتە شىقتى. سوڭىمىزدان مىرس-مىرس كۇلكى ەستىلدى. مويىن بۇرساق، جوعارى كۋرس ستۋدەنتتەرى ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ پەن زامانبەك Əبدەشەۆ ەكەن. مىسقىلشىل ساۋىتبەك:
- ۇلكەن اقىن كەلە جاتقاندا كىشكەنتاي اقىندار جول بەرەدى ەكەن عوي، – دەپ تۇيرەدى.
سəل جۇرە تۇسكەندە الماتىنىڭ قازىرگى ابىلاي حان جəنە بوگەنباي كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا əلگىندە عانا ەكپىندەي وزىپ كەتكەن مۇقاعالي اعامىز تۇر ەكەن.
- Əي، بالالار، بەرى كەلىڭدەر. مىنا قاپتاعان ماشينالاردىڭ بىرەۋى مەنى باسىپ كەتەر نەمەسە مەن بىرەۋىن باسىپ كەتەرمىن. كوشەدەن وتكىزىپ جىبەرىڭدەر، – دەپ ەرلان ەكەۋمىزدى قۇشاعىنا الدى. ءسويتىپ قولتىعىنا كىرە بەرگەن بىزگە الما- كەزەك قاراپ قويىپ:
- سەنىڭ əكەڭ ۇزاق ماعان كوپ جاقسىلىق جاساعان. سەن مەنىڭ ءوز باۋىرىمسىڭ. ونى بىلەمىسىڭ؟ – دەپ ەرلاننىڭ بەتىنەن ءسۇيدى دە، ماعان بۇرىلىپ، كوزىن الايتىپ:
- سەن قىزتالاق قايدان ءجۇرسىڭ؟ – دەدى كوشەدەن ءوتىپ بولعان كەزدە. – قازىر جازۋشىلار وداعىنا بارامىن. مەن كىرگەندە ونداعى وتىرعانداردىڭ ءبəرى قاشىپ، ىندەرىنە تىعىلادى. ءتىپتى كابينەتتەرىن كىلتتەپ الادى. بىرگە جۇرىڭدەر، قىزىق كورەسىڭدەر، – دەدى. «ىزدەگەنگە – سۇراعان»، ءبىز ەكەۋمىز ەلەڭدەپ، ەلەۋرەي باستاپ ەدىك، مۇقاڭ جازۋشىلار وداعىنىڭ تابالدىرىعىنا جەتە بەرە كىلت توقتادى. – جوق، «قىزىق كورسەتەم» دەپ سەندەرگە زيانىم ءتيىپ كەتەر. ءƏلى جاسسىڭدار. بولاشاقتارىڭ الدارىڭدا. مەنىمەن جۇرگەندەرىڭدى بىرەۋ-مىرەۋ كورىپ قالسا: «بۇل ەكەۋى مۇقاعاليمەن بىرگە ءىشىپ جۇرگەن»، – دەپ اعاش اتقا تەرىس مىنگىزەر. قايتىڭدار، قىزتالاقتار! – دەپ ەكەۋمىزدى ءوز قولىمەن كەرى بۇرىپ، ساۋىرىمىزدان سيپاپ قويا بەردى دە ءوزى ىشكە ەنىپ كەتتى. «قايت» دەگەنگە قايتا قويار دەگەن، ىزىنشە ءبىز دە كىردىك.
مۇقاعالي اعا كىرەبەرىستەگى اينا الدىنا بارىپ، شاشىن تاراپ، كوستيۋمىنىڭ جاعاسىن، ءوڭىرىن تۇزەپ، تۇيمەسىن سالىپ، ساليقالى-سالماقتى بولىپ شىعا كەلدى. سول-اق ەكەن، ىشتەن شىعىپ كەلە جاتقان بىرنەشە جازۋشى بۇرىلا قالىپ، ونىمەن جامىراسا امانداسىپ جاتتى. ءبىز جاقىنداماي، سىرتتاي باقىلاپ تۇردىق. Əلگى جازۋشىلاردىڭ بىرەۋى:
- Əي، مۇقاعالي، سەن ەندى ادام بولىپسىڭ عوي، – دەپ قالىپ ەدى، مۇقاڭ بىردەن شارت كەتتى:
- سەن، نەمەنە، مەنى بۇعان دەيىن ادام ەمەس، ەسەك دەپ پە ەدىڭ؟!
اعامىز نىلدەي بۇزىلىپ، بۇرقان-تالقان اشۋلانىپ، «قالامگەرگە» قاراي تارتتى. Əلگى ابايسىز با، قاساقانا ما، ايتىلعان ءبىر اۋىز سوزدەن-اق جارالانىپ قالعانى انىق ەدى...
<<قاز ۇرلاۋ>>
«جازۋشى» باسپاسىنا نارىنقولدان اقىن ەركىن ءىبىتانوۆ كەلدى.
ونىڭ ەسىمىنە مەكتەپ وقۋلىعىنا كىرگەن «قويشىلار» پوەماسى مەن كۋرستاسىم، نارىنقولدىق اقىن باتىق مəجيتۇلىنىڭ دəرىپتەۋلەرى ارقىلى قانىق ەدىم. قولجازباسىنىڭ جايىن سويلەسىپ وتىرعاندا ۇستىمىزگە ەكپىندەي باسىپ بەكەن Əبدىرازاقوۆ كىردى. اماندىق-ساۋلىقتان سوڭ:
- Əي، ەركىن، كۇندە كەلىپ جاتقان جوقسىڭ، بىلاي شىعىپ، ءجۇز گرامم əپەرمەيسىڭ بە؟ – دەدى ول.
ەركىن اعا شىرت ەتتى:
- و نەنىڭ اقىسى؟
- ءبىز سەنەن كۇندە ءىشىپ جۇرگەن جوقپىز عوي... - اۋىلعا كەلسەڭدەر: «بۇلار استانادان كەلىپ قالدى»، – دەپ ءبىز جايىلىپ جاستىق، ءيىلىپ توسەك بولامىز، مال سويىپ، الدارىڭا اراقتان داريا اعىزامىز. ەندى قالاعا كەلسەك تاعى دا سولاي، ءبىز سىيلايمىز. سوندا əدىلەت قايدا؟ «دۇنيە – كەزەك» دەگەن بار ەمەس پە ەدى؟ قوناقجايلىقتى ۇمىتتىڭدار ما؟ قايتا الماتىعا اندا-ساندا ءبىر كەلگەنىمدە مەنەن دəمەتە بەرمەي، ءبىر ۋاقىت وزدەرىڭ دە بىردەڭە əپەرۋلەرىڭ كەرەك ەمەس پە؟
- ەركىن، بەرى قاراپ، ءسوز تىڭداشى. اللا تاعالانىڭ ءوزى ءبىزدى مىناۋ اش قالاعا قاماپ قويعاندا، ءبىزدى اسىراپ، باسىمىزدى جازىپ بەرىپ تۇرۋ ءۇشىن سەندەردى بەرەكەلى اۋىلدا قالدىرعان.
- سەندەر – اۋىلدا، ءبىز – قالادا. اۋىل قالانى اسىراۋى كەرەك. بۇل – تاعدىردىڭ جازمىشى، قۇدايدىڭ بۇيرىعى. ودان قاشىپ قۇتىلا المايسىڭ. اۋىلدان كەلگەن ەكەنسىڭ، قالاداعى دوستارىڭا ءجۇز گرامم əپەرۋ – اقىندىق پارىزىڭ. بۇعان توقتاماساڭ ءوزىڭ ءبىل. Əيتپەسە ماعان مىنا ۇلىقبەك ءىنىم-اق əپەرەدى.
- جاس بالالاردا قايداعى اقشا؟ باۋىرلارىما سالماق سالعانشا ءوزىم-اق كوتەرەيىن. ال، كəنە، جۇرىڭدەرشى، – دەپ ەركىن اعا «قالامگەر» كافەسىنە قاراي جول باستادى.
Əڭگىمە اعىتىلىپ قويا بەردى. مەن رەتى كەلگەندە ءسوز جەلىسىن ءوزى بىرگە وسكەن مۇقاعالي اقىنمەن دوستىعىنا بۇردىم. بۇرىنىراق باتىق مəجيتۇلىنان تىڭداپ، قۇلاقتا قالعان كەي əڭگىمەلەردى ءوز اۋزىنان ەستىگىم كەلدى.
- ءبىر كۇنى اۋدانداعى ماعان اۋىلداعى مۇقاعالي تەلەفون سوقتى. «وسىلاي دا وسىلاي، جەڭگەڭ توركىنىمدى ساعىندىم دەپ اۋىلىنا كەتتى، بالالاردىڭ ءبəرىن ناعاشىلارىن ارالاتۋعا ەرتىپ əكەتتى. ءۇي دە بوس، قول دا بوس. جالعىز قالدىم، ءىش پىستى، ءبəرىن تاستاپ تەز جەت!» – دەدى ول.
جۇمىس ورنىم – نارىنقولدىڭ اۋداندىق گازەتى، اتى «سوۆەتتىك شەكارا»، رەداكتوردان اۋىلدىڭ ءبىر ناۋقانىن جازىپ كەلۋگە سۇرانىپ، قاراسازعا تارتتىم. مۇقاعالي وندا مەكتەپتە مۇعالىم. جاز كەزى، وقۋشىلار كانيكۋلدا. تاۋ قانداي، اۋىل قانداي، سالقىن سامال، قۇلپىرىپ تۇر. ەكەۋمىز بىرەر كۇن كورمەسەك ساعىنىسىپ قالاتىن ەدىك. كەلسەم مۇقاعالي اعام قازانعا بىلقىتىپ ەت اسىپ قويىپ، كۇتىپ جاتىر ەكەن. پورتفەلىمە بىرەر شولمەك سالا كەلگەم. سونى شىعارىپ جاتسام، مۇقاعالي:
- وندايدى ءوزىڭ كەلەتىن بولعان سوڭ جəشىگىمەن الىپ قويعانمىن، نەسىنە əۋرە بولىپ ءجۇرسىڭ؟ – دەيدى. – ەكەۋمىزگە جەتەدى، ەشكىمدى شاقىرعام جوق، كەرەگى دە جوق. باسقالار ءبىزدىڭ əڭگىمەنى تۇسىنبەيدى.
- سودان باستالدى دەيسىڭ! بۋدا-بۋدا ولەڭ وقيمىز. بالالىق شاقتىڭ əڭگىمەلەرىن ايتىسامىز، پوەزيا تۋرالى، اقىندار تۋرالى، وقىعان كىتاپتارىمىز تۋرالى، ءوزىمىز تۋرالى، بولاشاق تۋرالى... تاۋسىلمايتىن تاقىرىپتار... ارماندارىمىزدى ايتىسامىز، سىر شەرتىسەمىز. ءƏزىل-قالجىڭ، əڭگىمە مەن ولەڭدى دە، اراسىنداعى ءجۇز گرامدى دا ۇزگەنىمىز جوق.
- ەركىن، سەنىڭ جاسىڭ كىشى بولعاندىقتان مەنەن كەيىن ولەسىڭ. كەيىن ەكەۋمىز تۋعان اۋىلعا الدىمەن كەتكەن مەنىڭ اتىمدى قويادى. سوندا ساعان اۋىل جەتپەي قالاتىن بولدى عوي...
- وقاسى جوق، مۇقاش، اۋىلدى سەنىڭ اتىڭمەن-اق اتاي بەرسىن، ماعان اۋداننىڭ اتى دا جەتەدى، – دەيمىن مەن.
سونىمەن كوزدى اشىپ-جۇمعانشا دۋىلداعان ءتورت كۇن ءوتىپتى. سول ءتورت كۇن بويى ۇيدەن اتتاپ شىقپاپپىز. ءتورتىنشى كۇنى قاراساق، ەسىمىز كىرەسىلى-شىعاسىلى. اراق ءəلى جەتكىلىكتى بولعانمەن ۇيدەگى ازىق تاۋسىلعان. قارىن اش. اش وزەگىمدى جالاپ بارادى. ىشكەن ۋ ءىشتى كۇيدىرە باستادى. بايقايمىن، مۇقاعالي دا وڭىپ وتىرعان جوق.
- مۇقاش، شيپا ءبىتتى، اسقازان كۇيىپ بارادى. بۇدان ءəرى زاكۋسكاسىز ىشۋگە شامام جوق. قايدان تاپساق تا تاماق تاۋىپ جەيىك. شىركىن، سورپا بولسا... – دەيمىن ءىشىم قىجىلداپ.
- كەش ءتۇسسىن، ەركىن، – دەدى مۇقاش اعام، – كوز بايلانعانشا تىسكەباسارسىز-اق لاجداي تۇرايىق، سوسىن سىرتقا شىعامىز، ءبəرى دە بولادى...
ونىڭ «سىرتقا شىعامىز» دەگەنىن مەن قاس قارايا بىرەۋدىڭ ۇيىنە قوناققا بارامىز دەپ ۇعىندىم. كەش ءتۇسىپ بولمادى. اش قارىنعا اقاڭ جۇرمەيدى، سوندا دا تاۋىپ-تاۋىپ توست ايتىپ، ار جاعىمىزدى الدارقاتىپ، زورلانىپ جونەلتۋمەن بولدىق. ولەڭ وقۋعا شاما بولماي قالدى. سودان əۋپىرىمدەپ كەشكە دەيىن جەتتىك. ەل ورىنعا وتىرا مۇقاعالي ورنىنان تۇرەگەلىپ، اۋلادان ەكى تاياق تاۋىپ əكەلىپ، ءبىرىن ماعان ۇستاتتى، ءبىرى – ءوز قولىندا.
- ال، كەتتىك! – دەدى.
تاياقتىڭ نە كەرەگى بارىن تۇسىنبەدىم... «شاماسى، بوس جۇرگەن قاباعان يتتەردەن قورعاناتىن بولارمىز...» ىشەك تۇگەل شۇرىلدايدى، قارىن ۇليدى. «كىمنىڭ ۇيىنە بارار ەكەنبىز؟» كوز الدىما دايىن داستارقان ەلەستەيدى.
ءتورت كۇن، ءتورت ءتۇن بويى تاپجىلماي ىشكىلىكتىڭ ءتۇبىن تۇسىرگەن ادامنىڭ ءتۇرىن دە، جاعدايىن دا وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر. بەتىمىز شالبار-شالبار، ماڭدايىمىز مىج-مىج، قولىمىز قالت-قالت... كوشەگە كورىنىپ، باسقا جورا-جولداس، تۋعان-تۋىستىڭ ۇيىنە باراتىن بەت جوق. سوندا دا قالتىراپ-دىرىلدەپ اۋلادان شىقتىق.
اۋىلدىڭ ماۋجىراعان قوڭىر كەشى. ءۇيدى اينالا بەرگەندە، قايدان كەزدەسكەنى بەلگىسىز، الدىمىزدان قىرقىلداعان ەكى قاز كولدەنەڭدەپ شىعا كەلدى. سول-اق ەكەن، مۇقاعالي:
- مىناۋى – مەنىكى، اناۋسى – سەنىكى، ۇر تاياقپەن! – دەپ ءبىر قازدىڭ قىلقيعان ۇزىن موينىنان پەرىپ قالدى. مەن دە جالما-جان قۇلاشتاپ، ەكىنشىسىنىڭ سورايعان موينىنا تاياق سىلتەدىم. قاتىپ-سەمگەن قاتتى تاياق قويا ما؟ «قىرق» ەتۋگە شاماسى كەلمەي، قىلجىڭ ەتىپ ەكەۋى دە قۇلادى. تىپىرلاعان ەكى قازدى باس سالىپ، جۇمارلاپ قويىنعا تىقپىشتادىق. جۇگىرە باسىپ، سالاقتاتىپ اۋلاعا əكەلىپ، قاراڭعىدا جان دəرمەن باۋىزداپ جىبەرىپ، قۇشاقتاپ ۇيگە كىردىك.
- ءوشىر شامدى، ءوشىر! كورشىلەر كورىپ قويماسىن... ءجۇنىن جۇلامىز، – دەدى مۇقاعالي.
پەردەلەر ءتۇسىرىلدى. جالپ ەتىپ شام ءوشتى. كوزگە تۇرتسە كورگىسىز قاراڭعىدا بىتىرلاتىپ قازدىڭ ءجۇنىن جۇلىپ وتىرمىز. ەكەۋمىزدە دە ءۇن جوق. ءدۇرس-ءدۇرس جۇرەك، پىس-پىس مۇرىن مەن سىتىر-سىتىر قاۋىرسىننىڭ دىبىسى عانا ەستىلەدى. ۇرلىق قىلىپ كورمەگەن ادامعا وڭاي ما؟
«يەسى كىم بولدى ەكەن؟ ەندى، مەيلى، كىم بولسا دا... سەندە جازىق جوق، مەندە ازىق جوق. قۇداي ءوزى كەشىرسىن...». وسى ويىمدى جيعانشا بولعان جوق، تاستاي قاراڭعىدان مۇقاعاليدىڭ:
- جاق شامدى، جاق! – دەگەن ىشقىنعان داۋسى ەستىلدى.
- ە، نەگە؟ نە بوپ قالدى؟
- جاق دەگەن سوڭ جاقساڭشى ەندى... – دەدى داۋسى بəسەڭسىپ. ورنىمنان تۇرىپ بارىپ، قاراڭعىدا قاقتىعىپ ءجۇرىپ، قابىرعانى سيپالاپ، شامدى جاقتىم. قاراسام...
ءبىز وتىرعان بولمەنىڭ ءىشى بۇرقىراپ ۇشقان اپپاق مامىق. قۇددى قارلى بوران. سول بۇرقىراعان اپپاق مامىقتىڭ ورتاسىندا ارۋاقتاي اعارىپ، شوككەن تۇيەدەي مۇقاعالي وتىر. قولىنداعى قازدىڭ موينىندا قارعىداي تاعىلعان الا ءجىبى بار ەكەن، سونى ساۋساعىنا ءىلىپ الىپ، كوتەرىپ:
- اي، مىناۋ لاشىننىڭ توركىنىنەن تۇقىمعا əكەلگەن قازدارى عوي. موينىنداعى جىبىنەن تانىپ تۇرمىن. اسىراپ كوبەيتەمىن دەپ جۇرگەن. نەشە كۇن بويى قاماۋسىز قالىپتى. قالاي ەستەن شىعىپ كەتتى ەكەن، ə؟.. ونى بىلگەندە كەش ءتۇسۋىن كۇتپەي-اق، əلدەقاشان سويىپ الاتىن ەدىك قوي... ۇرلانباي-اق... – دەپ مۇقاعالي ورنىنان سەرپىلىپ كوتەرىلدى...
ءسويتىپ، مۇقاعالي اعاڭ ەكەۋمىز «ۇرلاپ» قاز سويىپ، سورپاسىن ءىشىپ، əل جيناعانبىز، – دەپ ەركىن ءىبىتانوۆ اعامىز əڭگىمەسىن اياقتادى. مەنىڭ كوزىمە اپپاق مامىق ىشىندە اعارا مۇنارتقان اقىننىڭ الىپ تۇلعاسى ەلەستەدى.
adebiportal.kz
