Birinshi bólim!
Aǵaıyndy elderdi qyrqystyryp, jerin alyp otyrǵandar – ákimshiliktegiler jáne olarmen aýyz jalasqan jergilikti lobbıstter
QR tuńǵysh prezıdenti, Elbasy - Nursultan Nazarbaevqa;
Qazaqstan Respýblıkasynyń prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevqa;
QR Prezıdenti ákimshiliginiń basshysy Erlan Qoshanovqa;
QR Parlamenti májilisiniń spıkeri Nurlan Nyǵmatýllınge;
QR ishki ister mınıstri Erlan Turǵymbaevqa;
QR Bas prokýrory Jaqyp Asanovqa;
QR Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttiginiń tóraǵasy Marat Ahmetjanovqa;
QR Memlekettik qyzmet isteri agenttiginiń tóraıymy Janar Jaıylǵanovaǵa
Altyntóbe aýyly okrýginiń turǵyndarynyń atynan
Qurmetti, Qazaqstan halqy men Qazaqstannyń joǵary bıligindegi laýazymdy tulǵalar! Biz jaqtaǵy daýǵa nazar salyńyzdar!
Men sizderge Túrkistan oblysy, Qazyǵurt aýdany, ózimniń týǵan aýylym, týǵan ólkem - Altyntóbe aýyly okrýginde oryn alyp jatqan táýelsizdiktiń alǵashqy jyldarynyń ishinde sheshimin tappaǵan jer daýynan ábden sharshap, aq pen qarany aıyra almaı, tózimi shegine jetken jergilikti halyqtyń kúızelisi men jan-aıqaıyn jetkizemin. Ashý-yzaǵa býlyqqan halyqtyń jan-aıqaıy osy ýaqytqa deıin BAQ-tarǵa, áleýmettik jeliler men ulttyq aqparattyq portaldarǵa shyqpady. Sebebi, bizdiń qolymyzda jer daýyna qatysty materıaldar qory jetkiliksiz boldy. Jergilikti aýyldyq jerlerde óz jerlerin ıgeremin, óz kásibimdi dóńgeletemin degen azamattarǵa QR Konstıtýııalyq zańdary men QR 2003 jylǵy «Jer Kodeksiniń» 103 babyna sáıkes dáleldeýdi qajet etpeıtin mán jaılar dep tabylatyn shartty jer úlesi berilmeı, jergilikti atqarýshy bılik tarmaqtary - aýdan ákimshiliginiń, oblys ákimshiliginiń, eń sońynda QR Aýylsharýashylyǵy mınıstrliginen bastap ár-taraptar jerdi bir birine siltep, ótkizip jibergen Qaýlylary men sheshimderi, qujattarymen tanystyra kele, jergilikti memlekettik atqarýshy organdardyń halyq 30 jyl boıy talap etse de, ártúrli quıtyrqylyqtarǵa salyp, Altyntóbe aýyly okrýginde erteden ata-babasy qonystanǵan halyqtyń múddesine óz turǵylyqty jerin osy ýaqytqa deıin sheship berýge jaramaı otyr. Bizdiń qolymyzda jergilikti memlekettik atqarýshy organdardyń hattary men qaýlylary, bizge jaýap bergen qujattary bar. Onyń esesine, jergilikti memlekettik atqarýshy organdarmen aýyz jalasqan lobbıstter men latıfýndıstterdiń halyqtyń jerin ár tusynan julma-julmasyn shyǵaryp paıdalanyp, memlekettik akt jasap alyp, menshiktep otyrǵany qasıetti jerdiń ıesi – jergilikti turǵyndardyń ashý-yzasyn aı ótken saıyn emes, kún ótken saıyn asqyndyryp barady. Munyń sońy jaqsylyqpen aıaqtalmaıtynyn jergilikti atqarý organdary eskerer emes. Eń bir soraqysy – jergilikti organdarmen aýyz jalasqan lobbıstterge halyqtyń ruqsatynsyz jer ýchaskelerine memlekekttik akt jasap alýyna jol berilse, halyqtyń múddesine kelgende eshqandaı jer de, múlik te buıyrmaı turǵany eldi ashyndyryp otyr. Bul búgin ǵana emes, táýelsizdik alǵan 30 jyl boıy jalǵasyp kele jatyr. Munyń sońy aýyl turǵyndarynyń arasyndaǵy tóbeles pen daý-damaılarǵa, bir biriniń jaǵyn uryp syndyryp, bir birine qol jumsaýyna alyp kelýde. Qazirgi kúni Altyntóbe aýyly okrýgindegi azamattary bir birin jaý kóretin jaǵdaıda otyr.
Kezinde keńes odaǵy ydyrap, Qazaqstannyń barlyq óńirlerindegi, aýdandaryndaǵy aýyl okrýgterindegi sovhozdar en kolhozdar, sharýashylyqtar tarap, jergilikti halyqqa ózderine tıesili shartty jer úlesteri berilip jatty. Biraq nege ekeni belgisiz, Altyntóbe sharýashylyǵy taratylmaı, halyqqa óziniń jeriniń qujattary men jerdiń kók qaǵazy berilmeı, sharýashylyq burynǵy Keńes úkimeti kezindegi keńshar sııaqty qalpynda qaldy. Sońynda Altyntóbe sharýashylyǵynyń jer telimderi tuqym óndirýshi sharýashylyq retinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Aýylsharýashylyǵy mınıstrliginiń «Respýblıkalyq memlekettik qazynalyq kásiporyny» (RMQK) retinde saqtaldy. Jer telimderi QR Aýylsharýashylyq mınıstrliginde qandaı maqsatta saqtalǵany da belgisiz. Rasynda elıtaly tuqym óndirýshi sharýashylyq retinda saqtalyp, Respýblıkaǵa paıdasy tıgeni jóninde málimetter de joq.
Negizinen, Altyntóbe sharýashylyǵynyń jer telimderi jergilikti turǵyndarǵa QR «Jer Kodeksiniń» 103-babyna sáıkes taratylýǵa tıis bolatyn. Biraq bul sharýashylyqty taratý jergilikti memlekettik organdardyń tarapynan iske aspaı, halyqqa sharýashylyqtyń jerleri Zań aıasynda berilmeı, ákimshilikti basqarǵan basshylar men jergilikti lobbıstterdiń tyrnaǵynda ketti. Sodan beri Altyntóbede qonystanǵan jurlshylyqtyń berekesi ushty, quqy taptaldy, múddesi urlandy, áleýmettik ahýaly basqa aýyldyq okrýgterimen salystyrǵanda 15-20 jylǵa artta qaldy. Nege deısiz? Sebebi jalǵyz. Halyótyń ózine tıisili jeri joq. Jeri joq halyqtyń qolynda eshteńe de bolmaıdy.
Burynǵy Keńes úkimeti kezindegi Altyntóbe sharýashylyǵynyń jer telimderi de Qazaqstan Respýblıkasynyń «Úkimeti belgilegen tártippen» memlekettik mekemelerge bekitilip berilgen ózge de memlekettik múlik jekeshelendirý obektileri alǵashqy jekeshelendirý (prıvatızaııa) jyldary «Jekeshelendirý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń 1995 jylǵy 23 jeltoqsandaǵy N 2721 Zańy negizinde taratylyp berilýi tıis bolatyn. Biraq jergilikti memlekettik atqarýshy organdar bul proesti jekeshelendirý zańy negizinde júzege asyrmady. QR Úkimeti men Bas Prokýratýra da bizdiń okrýgtiń múlki men jerleriniń taratylýyn zań júzinde qadaǵalaýǵa almady. Sol ýaqyttaǵy ketken aǵattyqtyń saldary qazirgi kezde Altyntóbe aýyly okrýginiń turǵyndaryna jan kúızelisin alyp kelip otyr.
Qazaqstan Respýblıkasynyń tarıhynda eń alǵashqy jekeshelendirý (prıvatızaııa) naýqanyna bıyl 28 jyl tolyp otyr. Al, meniń týǵan ólkem – Altyntóbe aýyly okrýginiń halqy sııaqty Respýblıka boıynsha qanshama jersiz otyrǵan aýyl okrýgteri bar bolýy múmkin. Sońǵy kezde aýyldardan qalaǵa jumyspen, áleýmettik jaǵdaıynyń nasharlyǵynan ketip jatqan azamattardyń sany da kúrt artqan. Munyń bári de kásip jasaımyn degen azamattardyń jeriniń bolmaýynyń saldarynan týyndaýda.
Altyntóbe aýyly okrýginiń jerlerin «Ońtústik» áleýmettik kásipkerlik korporaııasyna kimder jáne qandaı maqsatta ótkizip jiberdi?
16 sáýir 2010 jyly sol ýaqyttaǵy Qazyǵurt aýdanynyń ákimi T.Alıevtiń Atltyntóbe aýyly okrýginiń barlyq jer telimderin «Ońtústik» áleýmettik kásipkerlik korporaııasynyń jarǵylyq kapıtalyna jeke menshik quqyqpen ótkizý týraly qaýlysy shyǵady.
Qaýlyda ne deıdi?
Qaýlyda jerdi «Ońtústik» áleýmettik kásipkerlik korporaııasynyń jarǵylyq kapıtalyna jeke menshik quqyqpen tapsyrý maqsatynda «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy jergilikti memlekettik basqarý jáne ózin-ózi basqarý» týraly zańynyń baptaryn negizge alyp, Altyntóbe aýyly okrýginiń qoǵamdastyq ókilderi men azamattardyń kelisimin aldyq dep, qujattarǵa qol qoıdyryp, jer ýchaskesine quqyqty tabystaý komıssııasynyń № 31 qorytyndysymen, «Ońtústik» áleýmettik kásipkerlik korporaııasynyń basqarma tóraǵasynyń orynbasary S.Turbekovtyń ákimdikke jazǵan hatyn negizge alyp, ákimdiktiń №153 qaýylsy arqyly Altyntóbe sharýashylyǵynyń 15935 (Qazyǵurt aýdany ákiminiń 16 sáýir 2010 jylǵy № 153 qaýlysynda 15935 gektar dep kórsetilgen egistik, jaıylym, sýarmaly, shabyndyq jerlerin qosa alǵanda) gektar jer telimderin «Ońtústik» ÁKK (áleýmettik kásipkerlik korporaııasy) AQ-nyń menshigine jeke menshik quqyqpen berip jiberedi. Qazyǵurt aýdany ákiminiń 16 sáýir 2010 jylǵy № 153 qaýlysynda jerdi «Ońtústik» ÁKK AQ-na tabystaý kezinde ákimdikte tómende aty atalǵan azamattar qol qoıyp, halyqtyń quqyn korporaııaǵa tabystyp, Altyntóbe aýyly okrýginiń jerlerin ótkizgen:
1. Aýdan ákimi – T.Alıev
2. M.Momynov
3. G.Taǵaeva
4. N.Álimbaev
5. B.Qystaýov
6. K.Shaımerden
Qaýlyny iske asyryp, oryndaýshylar:
1. Qazyǵurt aýdandyq jer qatynastary bóliminiń bastyǵy – A.Qojahan
2. T.Taǵaeva
3. Keńesshi – D.Kýlımov
4. Jalpy bólim meńgerýshisi – A.Óserbaev
Mine, jer ýchaskesine quqyqty halyqtyń atynan tabystaǵan adamdar osylar. Osy azamattardyń halyqtyń quqyn taptaǵan áreketinen keıin, Altyntóbe aýyly okrýgindegi turǵyndardyń tynyshtyǵy buzyldy. Táýelsizdik alǵan jyldardan bastap quqy taptalǵan halyqtyń múddesi jerligikti ákimshiliktiń tarapynan eskerýsiz qalyp, jyl saıyn daý-damaı men berekesizdik búgingi kúnge deıin jalǵasyn taýyp keledi. Muhtar Isabaev bastaǵan Altyntóbe aýyly okrýginiń bastamashy tobynan quralǵan azamattary talaı jyldar boıy óziniń jerin daýlap, kooperatıv ashyp, korporaııaǵa bardy. Biraq eshqandaı da nátıje bolmady. Olar elbasynyń aýylsharýashylyǵynyń kooperatıvterin irilendirý saıasatyn da eskermeı, halyqqa óziniń jerin qaıtarmaı, ártúrli aldaýlarmen shyǵaryp saldy.
Altyntóbe aýyly okrýginiń azamattary aýdan ákimshiligi men aýdandyq jer qatynastary basqarmasynyń tabaldyryǵyn tozdyrdy. Oblys ákimshiligi men oblystyq quzyrly organdardyń esikterin de tozdyrdy. Eń sońynda bir emes, eki birdeı QR Aýylsharýashylyǵy mınıstrliginiń de tabaldyryǵyn tozdyrdy. Báriniń adynan ótti. Báriniń jaýabyn aldy. Qujattardyń bári qolymyzda. Aqyr sońynda Altyntóbe aýyly okrýginiń barlyq jer telimderi jergilikti halyqtyń múddesine sheshilmedi.
Osy uzaq ýaqyt boıy jalǵasqan jaısyz áreketterdi túsingen, túbi jerinen aıyrylsa, aýylynan kóship ketýge májbúr bolatynyn oılaǵan Altyntóbe aýyly okrýginiń jastary men azamattary bas qosyp, halyqtyń bolashaǵy men keleshegi úshin, múddesi men prespektıvasy úshin bastamashy top quryp, jerdi halyqtyń múddesine sheshý maqsatynda iske kirisip ketti. Jergilikti atqarýshy organdar halyqqa eshqandaı da alternatıva qaldyrmaǵan. Jer joq. Kásip joq. Bereke joq. Jyl saıyn janjaldasqan halyq.
Osy jaǵdaıdy eskere otyryp, jumysty jaıyna qoıyp, bul máselege bel baılap kirisken jastar tobyn jasaqtap, isti bastadyq. Men sizderge aldaǵy ýaqytta táýelsizdik alǵan jyldardan bergi jalǵasqan sybaılastyq pen halyqqa qarsy jasalǵan jaısyzdyqtardyń bárin baıandaımyn. Materıaldardyń bárin feısbýkke, áleýmettik aqparattyq portaldarǵa shyǵaramyn. Sebebi, bul másele buqaranyń aldyna shyqpasa, sheshilmeıtinine kózimiz jetti.
Biz Altyntóbe aýyly okrýginde bastamashy top quryp, okrýgtiń jerlerine qatysty is materıaldaryn Qazyǵurt aýdandyq sotyna tapsyrdyq. Endi aldaǵy ýaqytta jerge qatysty sot proesteri bastalatynyn aıta ketemiz. Biz Altyntóbe aýyly okrýginiń 10 myńǵa jýyq halqynyń múddesi úshin kúresti bastadyq. Barlyǵyńyz da bizge qoldaý kórsetip, istiń ońynan sheshilýine yqpal etýlerińizdi suraımyn. Bul tek qana Altyntóbe aýyly okrýginde ǵana oryn alyp jatqan jaǵdaı emes, barlyq oblystar men aýdandarda bar jaǵdaı. Bizdiń aýdanda jer daýy qatty asqynyp, sońy tóbelesterge ulasyp, azamattarymyz sottalyp jatyr. Altyntóbe aýyly oktýginde jer daýyna qatysty 22 adam tergeýge tartylyp, 5 azamattyń ústinen qylmystyq is boıynsha sot proesi júrýde. Qazyǵurt aýdandyq sotynyń sýdıasy Dúrııa Amantaıqyzy okrýgtiń azamattary - Isabaev Ábilqasym men Orymbaev Jorabaıǵa 2021 jylǵy 08-qyrkúıektegi № 5140-21-00-1/56 sandy is boıynsha eki jyldan asa ýaqytqa bas bostandyǵynan aıyrý jazasyn kesti. Qazyǵurt aýdandyq soty jerin qorǵaǵan azamattardy sottap jatyr. Bul jaǵdaıdy halyqty qorqytyp-úrkitý dep sanaımyz. Munyń bárin arnaıy maqalamen túsindiretin bolamyn.
Qurmetti, Qasym-Jomart Kemeluly!
Túrkistan oblysy, Qazyǵurt aýdany, Altyntóbe aýyldyq okrýginiń turǵyndary Qazaqstannyń halqy. Olar búıreginen teýip shettetetindeı ógeı halyq bolyp syrttan kelgen joq. Ǵasyrlar boıy ata-babalary osynda ǵumyr keshken. Aýyldaǵy azamattardyń barlyǵy ózderiniń shartty jer úlesi qolyna tıse, shet jaqqa qańǵyrmaı, óz kásipterin júrgizýge múmkindik alar edi. Biraq jergilikti oblys, aýdan deńgeıindegi atqarýshy organdar táýelsizdik alǵan jyldardan beri halyqqa jerin qaıtaryp berýge quqyq tanytpaı otyr. Azamattardyń kópshiligi óndiristik kooperatıvter ashyp, kásip jasaımyn dep nıettinep otyr. Biraq azamattarǵa shartty jer úlesi berilmegen. Shartty jer úlesi berilse jergilikti aýyl turǵyndaryna orta jáne shaǵyn kásipti jandandyrýǵa múmkindik týar edi. Qoldan jasap otyrǵan osyndaı quıtyrqylyqtardyń arqasynda bul múmkin bolmaı otyr. Bizdiń mańaıymyzdaǵy Jańabazar, Kókibel, Turbat sııaqty aýyl okrýgteriniń turǵyndarynyń barlyǵynda Keńes ókimetinen qalǵan sharýashylyqtar taratylyp, ózderiniń QR «Jer Kodeksiniń» 103 babyna sáıkes shartty jer úlesterin alǵan. Barlyǵy da emin-erkin sharýalaryn iske asyryp otyr. Áleýmettik jaǵdaılary da bizdiń aýyl okrýgine qaraǵanda áldeqaıda jaqsy.
Bizge de zań sheńberinde osy mehanızmdi qoldanbasa, azamattarǵa QR «Jer Kodeksiniń» 103 babyna sáıkes shartty jer úlesi berilmese, onda talaı daý-damaı men qaqtyǵystar oryn alyp, halyqtyń berekesi ketip, asqyna beretin bolady. Sońy qantógiske de alyp keletin bolady. Sebebi, biz aýdan men oblystyń jergilikti atqarý organdarynyń táýelsizdik alǵan jyldardan beri halyqtyń múddesine sheshpeı kelgen jer daýyn qazir óz erkimen sheshetinine senbeımiz. Qazir jergilikti atqarýshy organdar azamattardy Azamattyq ispen emes, qylmystyq ispen sottap jatyr. Bul qısynǵa kelmeıtin áreket ári jergilikti bıliktiń halyqty basynýy dep sanaımyz. Sondyqtan da memleketimizdiń basshysy dep, aryzymyzdy sizge jetkizip otyrmyz!
Atalmysh maqala redakııanyń pozıııasyn bildirmeıdi. Qarsy taraptyń da oı-pikirin jarııalaýǵa daıynbyz.
Bekbolat QARJAN,
"Adyrna" ulttyq portaly
