Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ halyqqa Joldauynda qoiylǧan mındetke säikes, 2020 jyly 19 jeltoqsanda «Qazaqstan Respublikasynyŋ keibır zaŋnamalyq aktılerıne azamattardyŋ qūqyqtaryn qorǧaudy jäne sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyldy küşeitı mäselelerı boiynşa özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» Zaŋ qabyldanyp, 2020 jyldyŋ 31-jeltoqsanynda qoldanysqa engen bolatyn. Būl özgerıs elımızdıŋ sot jüiesıne, qūqyq qorǧau salasyna oŋ özgerıster äkelıp, nätijelerı ıs jüzınde körınıp jatyr, deidı Atyrau qalasy prokurorynyŋ orynbasary Rüstem Ǧapu.
Jaŋa zaŋǧa säikes qylmystyq prosestıŋ üş buyndy modelı qalyptasty. Endı polisiia qylmysty aşady, oǧan qatysty tūlǧalardy anyqtaidy, dälelderdı jinaqtaidy jäne bekıtedı. Prokuror jinaqtalǧan däleldemelerge täuelsız baǧa berıp, azamattardyŋ qūqyqtarynyŋ būzyluyna tosqauyl qoiyp, qylmystyq prosestıŋ orbitasyna zaŋsyz tartyluyna jol bermeidı. Al sot organy tüpkılıktı şeşım qabyldaidy, - dep aitty prokuror orynbasary.Onyŋ sözınşe, qylmystyq prosestıŋ üş buyndy modelı – azamattardyŋ qūqyqtarynyŋ der kezınde qorǧaluyn qamtamasyz etedı jäne joǧarǧy halyqaralyq standarttarǧa jauap beredı. Jaŋa zaŋǧa säikes prokuraturanyŋ funksionaldyq mındetterı küşeitılıp, qylmystyq prosestegı negızgı şeşımder prokurordyŋ kelısımımen jäne bektıtumen qabyldanyp jatyr. Nätijesınde zaŋsyz qabyldanǧan jüzdegen şeşımder qaita qaralǧan.
Atap aitqanda azamattardyŋ konstitusiialyq qūqyqtaryn qozǧaityn ıster boiynşa negızgı ıs jürgızu şeşımderın şyǧarudyŋ elektrondyq formatyna tolyqtai köşıp, qylmystyq qudalau organdary qabyldaǧan 6 myŋ şeşımnıŋ 472-sı zaŋsyz boluyna orai kelısuden bas tartyldy. Mysalyǧa aitar bolsaq, Atyrau qalasynda azyq-tülık dükenınde tazalyqşy bolyp jūmys ıstegen azamatşanyŋ üstınen polisiia basqarmasy ūrlyq derekterımen qylmystyq ısı qozǧap, ony der kezınde uäkılettı prokurordyŋ zerdeleu nätijesınde ıs qylmys qūramynyŋ joq boluyna bailanysty öndırısten toqtatyldy. Osylaişa bızdıŋ tarapymyzdan atalǧan azamatşany qylmystyq ıs-jürgızu orbitasyna zaŋsyz tartyluyna jol berılgen joq. Azamatşa prokuratura organdaryna «qūqyǧymdy qorǧap, tez arada şyndyqty anyqtauǧa kömektestı» dep alǧysyn bıldırdı, - deidı Rüstem Erbolatūly. Jalpy azamattardyŋ konstitusiialyq qūqyqtaryn qorǧau mäselesı qala prokurorynyŋ qataŋ baqylauynda. Kündelıktı qylmystyq qūqyq būzuşylyqtar mälımetın tekseru nätijesımen zaŋsyz bastalǧan 26 qylmystyq ıstı öndırısten toqtatu turaly şeşım qabyldandy. Engızılgen qadaǧalau aktılerınıŋ qaralu nätijesımen 39 lauazymdy tūlǧa är türlı tärtıptık jauapkerşılıkke tartyldy. Qazırgı taŋda qala prokuraturasy jaŋa zaŋ normalarynyŋ mültıksız jüzege asyryluyna baǧyttalǧan barlyq ıs-şaralardy atqaruda,- dedı prokuror orynbasary.Osy oraida bız qylmystyq prosestıŋ üş buyndy modelın engızu nätijesıne konstitusiialyq qūqyǧy qorǧalǧan kämelettık jasqa tolmaǧan azamattyŋ zaŋdy ökılı, iaǧni äkesı Serıkbai Erbolatūlyna da bırneşe sūraq qoiyp körgen bolatynbyz. - Serıkbai myrza, aityŋyzşy balaŋyz qandai jaǧdaida qylmystyq qudalau şeŋberıne ılıktı? Ūlyŋyzdyŋ qūqyǧy prokurormen qalai qorǧaldy? - 2021 jyldyŋ qazan aiynda «Atyrau industrialdy kolledjı» maŋynda ūlym özınıŋ tanys kurstasymen sözge kelıp qalyp, özara töbelesıp, kurstasynyŋ mūrnyna baiqausyzda zaqym keltırgen. Oryn alǧan töbelesten keiın ūlyma qatysty Atyrau qalasy polisiia basqarmasynyŋ №1 qalalyq polisiia bölımımen Qylmystyq kodekstıŋ 107-baby 1-bölıgı boiynşa ıs tırkeldı. Al jäbırlenuşı tarap ūlyma qatysty keşırım berıp, bızge qoiar talap aryzdarynyŋ joqtyǧyn körsettı. Olar aryzyn qaityp alǧannan keiın bärı bıtken şyǧar dep oiladym. Alaida, tergeuşı ūlymdy küdıktı retınde tanu turaly qauly şyǧardy. Iske qalalyq prokuraturanyŋ der kezınde aralasyp, 2021 jyldyŋ 30 qaraşa künı tergeuşınıŋ atalǧan qaulysy kelısuden bas tartylyp, ūlym qylmystyq jauapkerşılıkten bosatyldy. - Sızge atalǧan qaulyny qabyldau barysynda qandai zaŋ būzuşylyqtar oryn alǧanyn jäne ne sebeptı bas tartylǧany tüsındırıldı me? - Tergeuşımen ūlymdy küdıktı retınde tanu turaly qaulyny şyǧaru barysynda Qylmystyq kodekstıŋ 15-babynyŋ talaptary öreskel būzyluyna jol berılgendıgı prokurormen anyqtalyp, bas tartylǧan eken. QK-tıŋ 15-babynda «qylmystyq qūqyq būzuşylyq jasaǧan uaqytta on alty jasqa tolǧan esi dūrys jeke tūlǧa qylmystyq jauaptylyqqa jatady» dep körsetılıptı. Al menıŋ ūlym 15 jasta. Osyǧan bailanysty ūlyma qatysty sotqa deiıngı tergep-tekseru ısı qylmys qūramynyŋ joq boluyna bailanysty öndırısten toqtatylyp, ūlymnyŋ qūqyqtary qorǧaldy. Ūlymnyŋ konstitusiialyq qūqyǧyn qorǧap, käsıbi mındetterın joǧary deŋgeide atqaryp jürgen qala prokuraturasynyŋ qyzmetkerlerıne alǧys bıldıremın. Mıne, osylaişa, qylmystyq prosestıŋ üş buyndy modelı tergeu organdaryna, sot jüiesıne qatysty qalyptasyp qalǧan «tek aiyptauşy» degen stereotiptıŋ joiyluyna öz siptıgın tigızedı. Barlyq ıstıŋ jıtı tekserıluı şeşımnıŋ ädıl qabyldauyna oŋ yqpal etedı.
Äŋgımelesken Zarina ÄŞIRBEK,
"Adyrna" ūlttyq portaly
