Balalar, bótelkedegi túrli sýyndardy ishemiz ǵoı, sonyń qaqpaǵyn ne isteısińder? Iə, qoqysqa tastaısyńdar. Sebebi jaramsyz dep oılaısyńdar.
Al Aıarý men Əlıhan olaı oılamaıdy. Olar bos jatqan qutyny qoqysqa tastap, qaqpaǵyn alyp qoıady. Óıtkeni balabaqshada qaqpaqtan ərtúrli oıynshyq jasaıdy. Jaqynda Aıarý men Əlıhan baratyn №179 balabaqshaǵa bardyq. Sońǵy úlgide salynǵan ǵımarattyń ishi de, syrty da óte ədemi eken. Bizdi balabaqsha meńgerýshisi Aınur Batyrbekqyzy qarsy alyp, əńgimesin bylaı bastady:
– Osydan eki jyl buryn Ońtústik Koreıaǵa təjirıbe almasý maqsatynda bardym. Sonda baıqaǵanym, koreı halqy balalaryna syılyqty satyp alǵannan góri, ózderi jasaǵandy qalaıdy eken. Biz bir zat isten shyqsa, qoqysqa tastaımyz. Al olar qaldyqtan oıynshyq bolsa da shyǵarýǵa tyrysady. Balalarmen jyl mezgilderine qaraı jumys isteıdi. Mysaly, qysta balabaqshaǵa qar əkelip, onyń erip, sýǵa aınalǵanyn kórsetedi. Kúzde júzim japyraqtary men jańǵaqtan túrli buıym jasaıdy. Kóktemde pııazdy sýǵa salyp, tamyrdan qalaı órbıtinin kóredi. Bala qur sózge qaraǵanda, kózben kórgendi jaqsy kóredi. Zertteý jumystaryna kishkene kezinen qyzyqqan bala bolashaqta myqty maman bolady. Elge kelgesin qaqpaq jınaı bastadym. Oǵan ata-analar, tərbıeshiler, balalarǵa deıin kómektesti. Bir ata-ana balabaqshaǵa kerek bolar dep tekemet əkelipti. Eskileý eken. Jýyp, tazalap, oıýdyń ústine qaqpaqty tiktim. Bul bir adamnyń qolynan keletin is emes. Tekemetti ujym bolyp jasadyq. 16 myń qaqpaqty eki jyl jınadyq. Al kórpeshede 8 myń qaqpaq bar.
Aınur apaı koreı halqynyń bala tərbıesine erekshe nazar aýdaratynyn aıtady. Balabaqshanyń ər buryshynda balanyń ózi qoldan jasaǵan dúnıesi turady. Onyń keremet, kóz tartatyndaı bolýy mindetti emes. Al biz she? Balanyń ermeksazdan jasaǵan buıymdaryn kórmege qoıamyz nemese syıly qonaq kelgende kórsetemiz. Qalǵan ýaqytta qol jetpeıtin bıikte turady…
– Qaqpaqty arnaıy tazalap, suryptaımyz. Qaqpaq arqyly balanyń densaýlyǵyn jaqsartyp, shyǵarmashylyq qabiletin shyńdap, tanymyn keńeıtsek deımiz. Məselen, balalar túski uıqydan turǵan soń qaqpaqty kórpesheniń ústinen júrip ótedi. Bul balanyń sergek júrýine, tózimdi əri shapshań bolýyna əser etetin tabandaǵy núktelerdi oıatady. Sondaı-aqmaıtaban bolmaıdy, qan aınalymdy jaqsartady, aǵzada zat almasý belsendi júredi, ımmýnıtetti kóteredi. Bul meniń sózim emes, dərigerdiń aıtqany.
Syldyrmaqtyń birneshe túrin osy qaqpaqtan jasadyq. Shahmat, doıby syndy oıyn taqtalary bar. Shúberekten oıylyp jasalǵan kirpi bar. Túrli jemistiń sýretteri bar qaqpaqty taýyp, kirpige jabystyrady. Qoraptaǵy súttiń qaqpaǵyn túbimen qıyp aldyq. Balanyń bir kúnin sýretke túsirip, taqtaǵa jabystyrdyq. Qaqpaqtyń túbin sýrettiń janyna jelimdedik. Bala qaqpaqtyń betindegi san arqyly sýrettiń rettik sanyn tabady. Iaǵnı, tańerteń uıqy-dan turyp, beti-qolyn jýyp turǵan bala «2» degen qaqpaqty taýyp, buraýy qajet. Dəl osy ədispen poıyzdyń, jeńil kólik pen ushaqtyń dóńgelegin tabady. Jaramsyz qutyny kesip, qalam salǵysh jasadyq. Biz oıynshyqty sırek alamyz. Balalarǵa ózderi jasaǵan oıynshyq ystyq əri qyzyq.
Balany jumsaýǵa erinemiz. Ol neǵurlym qımyldaǵan saıyn oı-órisi damıdy. Balaqaıdyń saýsaqtaryna kóp mən bergen durys. Saýsaq ushy jumys istese, mı qabyrshaqtary ashylyp, qabileti artady. Ermeksazdan túrli buıym jasaýdyń paıdasy kóp. Keıbir sýretti jumbaqty qaqpaqtyń túbimen jasaǵanymyzdyń syry da osy. Bala qaqpaqty buraǵanda saýsaqtary qosa qımyldaıdy. Qaqpaq arqyly balany damytýdy balabaqshalar endi qolǵa alyp jatyr. Úırengisi keletin tərbıeshilerge esigimiz ashyq. Balanyń deni saý, aqyldy bolǵany tek ata-ana úshin emes, memleket úshin de mańyzdy.
Aınur apaımen əńgimelesip turǵanda balalar túski uıqydan turyp, as ishýge barady eken. Sózge tartyp, qaqpaq týraly suradyq.
– Balabaqshaǵa qaqpaq əkelsek, apaıymyz qýanady.
– Maǵan kórpeniń ústimen júrgen unaıdy.
– Búgin bes qaqpaq əkeldim.
– Al men jeteý.
– Men úsheý.
– Al men kósheden eki qaqpaq taptym.
– Men jańa jylda qaqpaqtan shyrsha jasap əkeldim, – dep balalar talasa ketti. Ər topta esiktiń buryshyna úlken sebet qoıylǵan. Bala topqa kirgende jınap kelgen qaqpaǵyn sebetke tastaıdy. Ata-analar qaqpaq jınaý týraly balabaqshanyń usynysyn birden qoldapty. Kóshede qydyryp júrse, qonaqqa barsa, qutyny tastamaı, úıge alyp keledi eken.
Balabaqshada balany jan-jaqty damytýǵa barlyq jaǵdaı jasalypty. Arnaıy zerthana jasaıtyn bólmede mıkroskop, úlkeıtkish əınekke (lýpa) deıin bar. Balalar bir ýaqyt mıkroskoppen ósimdik jasýshasyn kórip, zertteý jasaıdy. Psıholog balalardy keste boıynsha qabyldap, syrlasyp, əńgimelesedi eken. Buzyq balalarǵa arnalǵan bólme de bar. Aınur apaıdyń aıtýynsha, tərtibi qıyn balalar qummen sýret salsa, jónge keletin kórinedi.
Balalardyń oıyn bólmesinde dóńgelektiń ornyna qaqpaq qoıylǵan oıynshyq mashınalar kóp eken. Sońǵy ret qoqysqa birneshe oıynshyq tastaǵanym esime túsip, uıalyp kettim. Únemdeýdi ózimiz úıretpesek, bala ony qaıdan bilsin?
Gúlfarıda ZEINÝLLINA
«Ulan» gazeti, №9
27 aqpan 2018 jyl
zhasorken.kz
