Balalar, bötelkedegı türlı suyndardy ışemız ǧoi, sonyŋ qaqpaǧyn ne ısteisıŋder? İə, qoqysqa tastaisyŋdar. Sebebı jaramsyz dep oilaisyŋdar.
Al Aiaru men Əlihan olai oilamaidy. Olar bos jatqan qūtyny qoqysqa tastap, qaqpaǧyn alyp qoiady. Öitkenı balabaqşada qaqpaqtan ərtürlı oiynşyq jasaidy. Jaqynda Aiaru men Əlihan baratyn №179 balabaqşaǧa bardyq. Soŋǧy ülgıde salynǧan ǧimarattyŋ ışı de, syrty da öte ədemı eken. Bızdı balabaqşa meŋgeruşısı Ainūr Batyrbekqyzy qarsy alyp, əŋgımesın bylai bastady:
– Osydan ekı jyl būryn Oŋtüstık Koreiaǧa təjıribe almasu maqsatynda bardym. Sonda baiqaǧanym, korei halqy balalaryna syilyqty satyp alǧannan görı, özderı jasaǧandy qalaidy eken. Bız bır zat ısten şyqsa, qoqysqa tastaimyz. Al olar qaldyqtan oiynşyq bolsa da şyǧaruǧa tyrysady. Balalarmen jyl mezgılderıne qarai jūmys ısteidı. Mysaly, qysta balabaqşaǧa qar əkelıp, onyŋ erıp, suǧa ainalǧanyn körsetedı. Küzde jüzım japyraqtary men jaŋǧaqtan türlı būiym jasaidy. Köktemde piiazdy suǧa salyp, tamyrdan qalai örbitının köredı. Bala qūr sözge qaraǧanda, közben körgendı jaqsy köredı. Zertteu jūmystaryna kışkene kezınen qyzyqqan bala bolaşaqta myqty maman bolady. Elge kelgesın qaqpaq jinai bastadym. Oǧan ata-analar, tərbieşıler, balalarǧa deiın kömektestı. Bır ata-ana balabaqşaǧa kerek bolar dep tekemet əkelıptı. Eskıleu eken. Juyp, tazalap, oiudyŋ üstıne qaqpaqty tıktım. Būl bır adamnyŋ qolynan keletın ıs emes. Tekemettı ūjym bolyp jasadyq. 16 myŋ qaqpaqty ekı jyl jinadyq. Al körpeşede 8 myŋ qaqpaq bar.
Ainūr apai korei halqynyŋ bala tərbiesıne erekşe nazar audaratynyn aitady. Balabaqşanyŋ ər būryşynda balanyŋ özı qoldan jasaǧan düniesı tūrady. Onyŋ keremet, köz tartatyndai boluy mındettı emes. Al bız şe? Balanyŋ ermeksazdan jasaǧan būiymdaryn körmege qoiamyz nemese syily qonaq kelgende körsetemız. Qalǧan uaqytta qol jetpeitın biıkte tūrady…
– Qaqpaqty arnaiy tazalap, sūryptaimyz. Qaqpaq arqyly balanyŋ densaulyǧyn jaqsartyp, şyǧarmaşylyq qabıletın şyŋdap, tanymyn keŋeitsek deimız. Məselen, balalar tüskı ūiqydan tūrǧan soŋ qaqpaqty körpeşenıŋ üstınen jürıp ötedı. Būl balanyŋ sergek jüruıne, tözımdı ərı şapşaŋ boluyna əser etetın tabandaǧy nüktelerdı oiatady. Sondai-aqmaitaban bolmaidy, qan ainalymdy jaqsartady, aǧzada zat almasu belsendı jüredı, immunitettı köteredı. Būl menıŋ sözım emes, dərıgerdıŋ aitqany.
Syldyrmaqtyŋ bırneşe türın osy qaqpaqtan jasadyq. Şahmat, doiby syndy oiyn taqtalary bar. Şüberekten oiylyp jasalǧan kırpı bar. Türlı jemıstıŋ suretterı bar qaqpaqty tauyp, kırpıge jabystyrady. Qoraptaǧy süttıŋ qaqpaǧyn tübımen qiyp aldyq. Balanyŋ bır künın suretke tüsırıp, taqtaǧa jabystyrdyq. Qaqpaqtyŋ tübın surettıŋ janyna jelımdedık. Bala qaqpaqtyŋ betındegı san arqyly surettıŋ rettık sanyn tabady. Iаǧni, taŋerteŋ ūiqy-dan tūryp, betı-qolyn juyp tūrǧan bala «2» degen qaqpaqty tauyp, būrauy qajet. Dəl osy ədıspen poiyzdyŋ, jeŋıl kölık pen ūşaqtyŋ döŋgelegın tabady. Jaramsyz qūtyny kesıp, qalam salǧyş jasadyq. Bız oiynşyqty sirek alamyz. Balalarǧa özderı jasaǧan oiynşyq ystyq ərı qyzyq.
Balany jūmsauǧa erınemız. Ol neǧūrlym qimyldaǧan saiyn oi-örısı damidy. Balaqaidyŋ sausaqtaryna köp mən bergen dūrys. Sausaq ūşy jūmys ıstese, mi qabyrşaqtary aşylyp, qabıletı artady. Ermeksazdan türlı būiym jasaudyŋ paidasy köp. Keibır surettı jūmbaqty qaqpaqtyŋ tübımen jasaǧanymyzdyŋ syry da osy. Bala qaqpaqty būraǧanda sausaqtary qosa qimyldaidy. Qaqpaq arqyly balany damytudy balabaqşalar endı qolǧa alyp jatyr. Üirengısı keletın tərbieşılerge esıgımız aşyq. Balanyŋ denı sau, aqyldy bolǧany tek ata-ana üşın emes, memleket üşın de maŋyzdy.
Ainūr apaimen əŋgımelesıp tūrǧanda balalar tüskı ūiqydan tūryp, as ışuge barady eken. Sözge tartyp, qaqpaq turaly sūradyq.
– Balabaqşaǧa qaqpaq əkelsek, apaiymyz quanady.
– Maǧan körpenıŋ üstımen jürgen ūnaidy.
– Bügın bes qaqpaq əkeldım.
– Al men jeteu.
– Men üşeu.
– Al men köşeden ekı qaqpaq taptym.
– Men jaŋa jylda qaqpaqtan şyrşa jasap əkeldım, – dep balalar talasa kettı. Ər topta esıktıŋ būryşyna ülken sebet qoiylǧan. Bala topqa kırgende jinap kelgen qaqpaǧyn sebetke tastaidy. Ata-analar qaqpaq jinau turaly balabaqşanyŋ ūsynysyn bırden qoldapty. Köşede qydyryp jürse, qonaqqa barsa, qūtyny tastamai, üige alyp keledı eken.
Balabaqşada balany jan-jaqty damytuǧa barlyq jaǧdai jasalypty. Arnaiy zerthana jasaityn bölmede mikroskop, ülkeitkış əinekke (lupa) deiın bar. Balalar bır uaqyt mikroskoppen ösımdık jasuşasyn körıp, zertteu jasaidy. Psiholog balalardy keste boiynşa qabyldap, syrlasyp, əŋgımelesedı eken. Būzyq balalarǧa arnalǧan bölme de bar. Ainūr apaidyŋ aituynşa, tərtıbı qiyn balalar qūmmen suret salsa, jönge keletın körınedı.
Balalardyŋ oiyn bölmesınde döŋgelektıŋ ornyna qaqpaq qoiylǧan oiynşyq maşinalar köp eken. Soŋǧy ret qoqysqa bırneşe oiynşyq tastaǧanym esıme tüsıp, ūialyp kettım. Ünemdeudı özımız üiretpesek, bala ony qaidan bılsın?
– Qaqpaqty arnaiy tazalap, sūryptaimyz. Qaqpaq arqyly balanyŋ densaulyǧyn jaqsartyp, şyǧarmaşylyq qabıletın şyŋdap, tanymyn keŋeitsek deimız. Məselen, balalar tüskı ūiqydan tūrǧan soŋ qaqpaqty körpeşenıŋ üstınen jürıp ötedı. Būl balanyŋ sergek jüruıne, tözımdı ərı şapşaŋ boluyna əser etetın tabandaǧy nüktelerdı oiatady. Sondai-aqmaitaban bolmaidy, qan ainalymdy jaqsartady, aǧzada zat almasu belsendı jüredı, immunitettı köteredı. Būl menıŋ sözım emes, dərıgerdıŋ aitqany.
Syldyrmaqtyŋ bırneşe türın osy qaqpaqtan jasadyq. Şahmat, doiby syndy oiyn taqtalary bar. Şüberekten oiylyp jasalǧan kırpı bar. Türlı jemıstıŋ suretterı bar qaqpaqty tauyp, kırpıge jabystyrady. Qoraptaǧy süttıŋ qaqpaǧyn tübımen qiyp aldyq. Balanyŋ bır künın suretke tüsırıp, taqtaǧa jabystyrdyq. Qaqpaqtyŋ tübın surettıŋ janyna jelımdedık. Bala qaqpaqtyŋ betındegı san arqyly surettıŋ rettık sanyn tabady. Iаǧni, taŋerteŋ ūiqy-dan tūryp, betı-qolyn juyp tūrǧan bala «2» degen qaqpaqty tauyp, būrauy qajet. Dəl osy ədıspen poiyzdyŋ, jeŋıl kölık pen ūşaqtyŋ döŋgelegın tabady. Jaramsyz qūtyny kesıp, qalam salǧyş jasadyq. Bız oiynşyqty sirek alamyz. Balalarǧa özderı jasaǧan oiynşyq ystyq ərı qyzyq.
Balany jūmsauǧa erınemız. Ol neǧūrlym qimyldaǧan saiyn oi-örısı damidy. Balaqaidyŋ sausaqtaryna köp mən bergen dūrys. Sausaq ūşy jūmys ıstese, mi qabyrşaqtary aşylyp, qabıletı artady. Ermeksazdan türlı būiym jasaudyŋ paidasy köp. Keibır surettı jūmbaqty qaqpaqtyŋ tübımen jasaǧanymyzdyŋ syry da osy. Bala qaqpaqty būraǧanda sausaqtary qosa qimyldaidy. Qaqpaq arqyly balany damytudy balabaqşalar endı qolǧa alyp jatyr. Üirengısı keletın tərbieşılerge esıgımız aşyq. Balanyŋ denı sau, aqyldy bolǧany tek ata-ana üşın emes, memleket üşın de maŋyzdy.
Ainūr apaimen əŋgımelesıp tūrǧanda balalar tüskı ūiqydan tūryp, as ışuge barady eken. Sözge tartyp, qaqpaq turaly sūradyq.
– Balabaqşaǧa qaqpaq əkelsek, apaiymyz quanady.
– Maǧan körpenıŋ üstımen jürgen ūnaidy.
– Bügın bes qaqpaq əkeldım.
– Al men jeteu.
– Men üşeu.
– Al men köşeden ekı qaqpaq taptym.
– Men jaŋa jylda qaqpaqtan şyrşa jasap əkeldım, – dep balalar talasa kettı. Ər topta esıktıŋ būryşyna ülken sebet qoiylǧan. Bala topqa kırgende jinap kelgen qaqpaǧyn sebetke tastaidy. Ata-analar qaqpaq jinau turaly balabaqşanyŋ ūsynysyn bırden qoldapty. Köşede qydyryp jürse, qonaqqa barsa, qūtyny tastamai, üige alyp keledı eken.
Balabaqşada balany jan-jaqty damytuǧa barlyq jaǧdai jasalypty. Arnaiy zerthana jasaityn bölmede mikroskop, ülkeitkış əinekke (lupa) deiın bar. Balalar bır uaqyt mikroskoppen ösımdık jasuşasyn körıp, zertteu jasaidy. Psiholog balalardy keste boiynşa qabyldap, syrlasyp, əŋgımelesedı eken. Būzyq balalarǧa arnalǧan bölme de bar. Ainūr apaidyŋ aituynşa, tərtıbı qiyn balalar qūmmen suret salsa, jönge keletın körınedı.
Balalardyŋ oiyn bölmesınde döŋgelektıŋ ornyna qaqpaq qoiylǧan oiynşyq maşinalar köp eken. Soŋǧy ret qoqysqa bırneşe oiynşyq tastaǧanym esıme tüsıp, ūialyp kettım. Ünemdeudı özımız üiretpesek, bala ony qaidan bılsın?
Gülfarida ZEINULLİNA
«Ūlan» gazetı, №9 27 aqpan 2018 jyl
zhasorken.kz
