بالالار، بوتەلكەدەگى ءتۇرلى سۋىنداردى ىشەمىز عوي، سونىڭ قاقپاعىن نە ىستەيسىڭدەر؟ يə، قوقىسقا تاستايسىڭدار. سەبەبى جارامسىز دەپ ويلايسىڭدار.
ال ايارۋ مەن Əليحان ولاي ويلامايدى. ولار بوس جاتقان قۇتىنى قوقىسقا تاستاپ، قاقپاعىن الىپ قويادى. ويتكەنى بالاباقشادا قاقپاقتان ءəرتۇرلى ويىنشىق جاسايدى. جاقىندا ايارۋ مەن Əليحان باراتىن №179 بالاباقشاعا باردىق. سوڭعى ۇلگىدە سالىنعان عيماراتتىڭ ءىشى دە، سىرتى دا وتە əدەمى ەكەن. ءبىزدى بالاباقشا مەڭگەرۋشىسى اينۇر باتىربەكقىزى قارسى الىپ، əڭگىمەسىن بىلاي باستادى:
– وسىدان ەكى جىل بۇرىن وڭتۇستىك كورەياعا تəجىريبە الماسۋ ماقساتىندا باردىم. سوندا بايقاعانىم، كورەي حالقى بالالارىنا سىيلىقتى ساتىپ العاننان گورى، وزدەرى جاساعاندى قالايدى ەكەن. ءبىز ءبىر زات ىستەن شىقسا، قوقىسقا تاستايمىز. ال ولار قالدىقتان ويىنشىق بولسا دا شىعارۋعا تىرىسادى. بالالارمەن جىل مەزگىلدەرىنە قاراي جۇمىس ىستەيدى. مىسالى، قىستا بالاباقشاعا قار əكەلىپ، ونىڭ ەرىپ، سۋعا اينالعانىن كورسەتەدى. كۇزدە ءجۇزىم جاپىراقتارى مەن جاڭعاقتان ءتۇرلى بۇيىم جاسايدى. كوكتەمدە پيازدى سۋعا سالىپ، تامىردان قالاي ءوربيتىنىن كورەدى. بالا قۇر سوزگە قاراعاندا، كوزبەن كورگەندى جاقسى كورەدى. زەرتتەۋ جۇمىستارىنا كىشكەنە كەزىنەن قىزىققان بالا بولاشاقتا مىقتى مامان بولادى. ەلگە كەلگەسىن قاقپاق جيناي باستادىم. وعان اتا-انالار، تəربيەشىلەر، بالالارعا دەيىن كومەكتەستى. ءبىر اتا-انا بالاباقشاعا كەرەك بولار دەپ تەكەمەت əكەلىپتى. ەسكىلەۋ ەكەن. جۋىپ، تازالاپ، ويۋدىڭ ۇستىنە قاقپاقتى تىكتىم. بۇل ءبىر ادامنىڭ قولىنان كەلەتىن ءىس ەمەس. تەكەمەتتى ۇجىم بولىپ جاسادىق. 16 مىڭ قاقپاقتى ەكى جىل جينادىق. ال كورپەشەدە 8 مىڭ قاقپاق بار.
اينۇر اپاي كورەي حالقىنىڭ بالا تəربيەسىنە ەرەكشە نازار اۋداراتىنىن ايتادى. بالاباقشانىڭ əر بۇرىشىندا بالانىڭ ءوزى قولدان جاساعان دۇنيەسى تۇرادى. ونىڭ كەرەمەت، كوز تارتاتىنداي بولۋى مىندەتتى ەمەس. ال ءبىز شە؟ بالانىڭ ەرمەكسازدان جاساعان بۇيىمدارىن كورمەگە قويامىز نەمەسە سىيلى قوناق كەلگەندە كورسەتەمىز. قالعان ۋاقىتتا قول جەتپەيتىن بيىكتە تۇرادى…
– قاقپاقتى ارنايى تازالاپ، سۇرىپتايمىز. قاقپاق ارقىلى بالانىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتىپ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن شىڭداپ، تانىمىن كەڭەيتسەك دەيمىز. مəسەلەن، بالالار تۇسكى ۇيقىدان تۇرعان سوڭ قاقپاقتى كورپەشەنىڭ ۇستىنەن ءجۇرىپ وتەدى. بۇل بالانىڭ سەرگەك جۇرۋىنە، ءتوزىمدى ءəرى شاپشاڭ بولۋىنا əسەر ەتەتىن تابانداعى نۇكتەلەردى وياتادى. سونداي-اقمايتابان بولمايدى، قان اينالىمدى جاقسارتادى، اعزادا زات الماسۋ بەلسەندى جۇرەدى، يممۋنيتەتتى كوتەرەدى. بۇل مەنىڭ ءسوزىم ەمەس، دəرىگەردىڭ ايتقانى.
سىلدىرماقتىڭ بىرنەشە ءتۇرىن وسى قاقپاقتان جاسادىق. شاحمات، دويبى سىندى ويىن تاقتالارى بار. شۇبەرەكتەن ويىلىپ جاسالعان كىرپى بار. ءتۇرلى جەمىستىڭ سۋرەتتەرى بار قاقپاقتى تاۋىپ، كىرپىگە جابىستىرادى. قوراپتاعى ءسۇتتىڭ قاقپاعىن تۇبىمەن قيىپ الدىق. بالانىڭ ءبىر كۇنىن سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، تاقتاعا جابىستىردىق. قاقپاقتىڭ ءتۇبىن سۋرەتتىڭ جانىنا جەلىمدەدىك. بالا قاقپاقتىڭ بەتىندەگى سان ارقىلى سۋرەتتىڭ رەتتىك سانىن تابادى. ياعني، تاڭەرتەڭ ۇيقى-دان تۇرىپ، بەتى-قولىن جۋىپ تۇرعان بالا «2» دەگەن قاقپاقتى تاۋىپ، بۇراۋى قاجەت. دəل وسى əدىسپەن پويىزدىڭ، جەڭىل كولىك پەن ۇشاقتىڭ دوڭگەلەگىن تابادى. جارامسىز قۇتىنى كەسىپ، قالام سالعىش جاسادىق. ءبىز ويىنشىقتى سيرەك الامىز. بالالارعا وزدەرى جاساعان ويىنشىق ىستىق ءəرى قىزىق.
بالانى جۇمساۋعا ەرىنەمىز. ول نەعۇرلىم قيمىلداعان سايىن وي-ءورىسى داميدى. بالاقايدىڭ ساۋساقتارىنا كوپ مəن بەرگەن دۇرىس. ساۋساق ۇشى جۇمىس ىستەسە، مي قابىرشاقتارى اشىلىپ، قابىلەتى ارتادى. ەرمەكسازدان ءتۇرلى بۇيىم جاساۋدىڭ پايداسى كوپ. كەيبىر سۋرەتتى جۇمباقتى قاقپاقتىڭ تۇبىمەن جاساعانىمىزدىڭ سىرى دا وسى. بالا قاقپاقتى بۇراعاندا ساۋساقتارى قوسا قيمىلدايدى. قاقپاق ارقىلى بالانى دامىتۋدى بالاباقشالار ەندى قولعا الىپ جاتىر. ۇيرەنگىسى كەلەتىن تəربيەشىلەرگە ەسىگىمىز اشىق. بالانىڭ دەنى ساۋ، اقىلدى بولعانى تەك اتا-انا ءۇشىن ەمەس، مەملەكەت ءۇشىن دە ماڭىزدى.
اينۇر اپايمەن əڭگىمەلەسىپ تۇرعاندا بالالار تۇسكى ۇيقىدان تۇرىپ، اس ىشۋگە بارادى ەكەن. سوزگە تارتىپ، قاقپاق تۋرالى سۇرادىق.
– بالاباقشاعا قاقپاق əكەلسەك، اپايىمىز قۋانادى.
– ماعان كورپەنىڭ ۇستىمەن جۇرگەن ۇنايدى.
– بۇگىن بەس قاقپاق əكەلدىم.
– ال مەن جەتەۋ.
– مەن ۇشەۋ.
– ال مەن كوشەدەن ەكى قاقپاق تاپتىم.
– مەن جاڭا جىلدا قاقپاقتان شىرشا جاساپ əكەلدىم، – دەپ بالالار تالاسا كەتتى. Əر توپتا ەسىكتىڭ بۇرىشىنا ۇلكەن سەبەت قويىلعان. بالا توپقا كىرگەندە جيناپ كەلگەن قاقپاعىن سەبەتكە تاستايدى. اتا-انالار قاقپاق جيناۋ تۋرالى بالاباقشانىڭ ۇسىنىسىن بىردەن قولداپتى. كوشەدە قىدىرىپ جۇرسە، قوناققا بارسا، قۇتىنى تاستاماي، ۇيگە الىپ كەلەدى ەكەن.
بالاباقشادا بالانى جان-جاقتى دامىتۋعا بارلىق جاعداي جاسالىپتى. ارنايى زەرتحانا جاسايتىن بولمەدە ميكروسكوپ، ۇلكەيتكىش əينەككە (لۋپا) دەيىن بار. بالالار ءبىر ۋاقىت ميكروسكوپپەن وسىمدىك جاسۋشاسىن كورىپ، زەرتتەۋ جاسايدى. پسيحولوگ بالالاردى كەستە بويىنشا قابىلداپ، سىرلاسىپ، əڭگىمەلەسەدى ەكەن. بۇزىق بالالارعا ارنالعان بولمە دە بار. اينۇر اپايدىڭ ايتۋىنشا، ءتəرتىبى قيىن بالالار قۇممەن سۋرەت سالسا، جونگە كەلەتىن كورىنەدى.
بالالاردىڭ ويىن بولمەسىندە دوڭگەلەكتىڭ ورنىنا قاقپاق قويىلعان ويىنشىق ماشينالار كوپ ەكەن. سوڭعى رەت قوقىسقا بىرنەشە ويىنشىق تاستاعانىم ەسىمە ءتۇسىپ، ۇيالىپ كەتتىم. ۇنەمدەۋدى ءوزىمىز ۇيرەتپەسەك، بالا ونى قايدان ءبىلسىن؟
گۇلفاريدا زەينۋللينا
«ۇلان» گازەتى، №9
27 اقپان 2018 جىل
zhasorken.kz
