Qaraǵandyda Oktıabr aýdanynyń ataýy resmı túrde Álıhan Bókeıhan aýdany dep ózgertildi. Osy bir tarıhı mańyzdy kúnge oraı Maıqudyq yqshamaýdanynyń mádenıet úıiniń alańynda saltanatty shara ótti.
30 jyldan keıin bir-aq ataýy Álıhan Bókeıhan dep ózgertilgen aýdan týraly tarıhshy, zańger-ǵalymdar ne deıdi? "Adyrna" ulttyq portalynyń tilshisi pikirlerin bilip qaıtqan edi.
Meıram QARASARTOV, zańger, aqyn:
«QALA ÁKIMINIŃ, OBLYS ÁKIMINIŃ ARQASYNDA QABYLDANǴAN ShEShIM EMES!»
- Búgin mine, Táýelsizdiktiń 30-jyldyǵy qarsańynda jalǵyz Qaraǵandy oblysy men Arqa óńiri úshin ǵana emes, barsha Qazaq eli úshin ózekti jarǵan qýanysh bolyp tur. Álıhan Bókeıhan Alty Alashqa kósem bolǵan kezinde osy babalarymyzdyń qanymen, bilektiń kúshimen, naızanyń ushymen kelgen qasıetti jerimizdiń egemendigi úshin, táýelsizdigi úshin qanshama ǵasyrlar boıy kóksegen babalar armanyn jalǵastyrdy. Qazaqtardy táýelsiz el qylamyn dep, kókke qolyn sermegen bizdiń qasıetti babalarymyz - Á.Bókeıhan, A.Baıtursynuly, J. Aımaýytuly taǵy basqa da S.Seıfýllın, N.Nurmaquly bári de saıası jaǵynan ár túrli kózqarasta bolǵanymen, báriniń maqsaty da, múddesi de osy qazaqty qalaı qarańǵylyqtyń qamytynan jaryq kúnge jetkizemiz dep talpynýynda edi, sol arman joldarynda ózderiniń shybyn jandaryn qıyp ketken bolatyn...
Áleýmettik jelilerde, aqparat quraldarynda da ártúrli pikirler aıtylyp jatyr...
- Endi árıne mynaý zaman talabyna qaraı, týa bitken minez bolady adamda... Sondyqtan, men shyndyǵyn aıtaıyn. Bul sheshim bir qala ákiminiń, bir oblys ákiminiń ǵana, bir jekelegen tulǵalardyń qol qoıǵan sheshiminiń arqasynda ǵana bolǵan sharýa emes! Álıhan osy oblystyń, Aqtoǵaıdyń týmasy bolǵandyqtan bul jyldar boıy osy Qaraǵandy qalasynyń, oblys turǵyndarynyń, jalpy qazaq jurtshylyǵynyń zııalylarynyń erinbeı etken eńbekteriniń, barlyq qajyr qaırattarynyń arqasynda! Qoǵam belsendileri bar, júzdegen, tipti myńdaǵan qoǵam belsendileri bar. Olardyń eńbegin atap ketken durys. Temirdi qyzǵan kezinde soq degendeı, qulannyń qasýyna myltyqtyń basýy dál keldi. Álıhanǵa taǵy da qaıtalap aıtam, tek qana Qaraǵandynyń bir aýdanynyń ataýyn bergen az. Ol kisiniń úlken tuǵyry myna respýblıkalyq astananyń tórinde turýǵa laıyqty dep oılaımyn. Ár zamannyń óz kósemi bolady. Abylaı han men Buqar jyraýdy, Qazybek babamyzdy qalaı dáriptesek, Álıhan Bókeıhandy jáne onyń izbasarlaryn, sol kezde biz úshin jandaryn pıda etken tulǵalardyń barshasyna da solaı qurmet kórsetken durys!, - deıdi zańger.
Ádilet JAǴYPAR, jas alashtanýshy-ǵalym:
«ÁLIHAN AÝDANYNA SAI AÝDAN BOLSA EKEN!»
- Álıhan alty alashtyń kósemi ǵoı! Sondyqtan bul jerdegi másele óte tereńde dep oılaımyz. 80-jyldardyń aıaǵynan bastaldy ǵoı. Aqtalǵan kezeńderin qarasańyzdar, sol kezderi mynaý Qaraǵandy enıklopedııasy shyqqannyń ózinde Alash zııalylary "qosymsha" retinde berilgen eken. 89 jylǵy shyqqan enıklopedııada Álıhan Bókeıhandy qosymsha retinde ǵana bergen... Ony Rymǵalı Nurǵalı shyǵaryp otyr. Tarıh betterinde sol sııaqty kóptegen máseleler oryn aldy... Árıne Álıhan Bókeıhan esimine aýdan berýdiń ózinde kóptegen qıyndyqtardan ótýimizge týra keldi. Aýdan berý máselesinde birqatar qoǵam qaıratkerleri, irgeli ǵalymdar, Álıhanǵa baılanysty usynystar aıtqan jalyndaǵan jas jigitterdiń qalaı talpynǵandarynyń bárin bilemiz. Sondyqtan da, bul kópshiliktiń kópten kútken qalaýy boldy. Aqqa Qudaı jaq deıdi ǵoı. Osy Oktıabr aýdanyna Álıhan esimin berýmenen jańa Álıhan dáýiri bastaldy dep biz senemiz. Eń bastysy, Álıhan aýdanyna saı aýdan bolsa eken dep tileımiz!
Saǵyndyq UBAIULY, belgili arheolog, professor:
«BÁRI DE BIZDIŃ JÝASTYǴYMYZDAN...»
- Oktıabrdyń ketkenine 30 jyl boldy. Revolıýııadan, kádimgi Sovet Úkimetinen qutylǵanymyzǵa 30 jyl boldy. Bári de bizdiń jýastyǵymyzdan ǵoı... Áıtpese, baıaǵyda-aq alar edik. Mynaý Reseı óziniń jerinde birde-bir keshegi Sovet Úkimetiniń attaryn qaldyrǵan joq. Lenınniń atyndaǵy, Ýlıanovtyń atyndaǵy, Krýpskaıanyń atyndaǵy qanshama jerler bar edi. Barlyǵyn ózgertti. Táýelsizdiktiń arqasynda minekeı, eń sońǵy bolsaq ta... Áıteýir, aýdanymyzdy Álıhan Bókeıhanǵa berip jatyrmyz. Álıhanǵa bermegende kimge beremiz?! Osy jerdiń týmasy, keshegi Alashtyń programmasyn quryp, Alashtyń týyn kókke kótergen, sol Alash úshin bar ǵumyryn pıda etken arda azamat emes pe edi?! Óte durys sheshim boldy. Endi jastarymyz Alash ańsap ketkendeı bilimge, ǵylymǵa umtylsa eken. Men ylǵı stýdentterge aıtamyn, biz anaý japondardan, biz anaý nemisterden ne kemdigimiz bar? Bizdiń eshqandaı kemdigimiz joq! Tórt múshemiz birdeı, túgel. Tek qana bir ǵana kemdigimiz - kishkene jalqaýmyz. Moınymyzda turǵan úlken problema osy! Biz talantty halyqpyz, daryndy halyqpyz. Osy jalqaýlyqty jeńe alsaq, biz túptiń túbinde keremet ósetin halyqtyń birimiz!
Nursahan AHMETQYZY, belgili álıhantanýshy ǵalym, "Jas Alash" ǵylymı-zertteý klýbynyń negizin qalaýshy:
«ORDALY JERDE ORNYMYZDY ALDYQ!»
- Aq orda degen sózdi aıtýǵa batyly barmaı júrgen qazaq búgin Aq ordasyn saldyryp, qazaqtyń táýelsizdiginiń sımvolyn kórsetti! Ata-babamyzdan mura bolyp qalǵan yntymaq pen birlikti tasqa jazǵan Kúlteginniń tasy elimizge oraldy. Onda ne dep aıtylyp edi? "Aýyzbirliktiń joqtyǵynan bek uldaryn qul boldy, pák qyzdaryn kún boldy"... Mine, sol aýyzbirshilikke shaqyrǵan 30-jyldyqtyń da merekesi kelip jetti. Keshegi qaraqshylardyń qanjyǵasynda ketken handarymyzdyń basy elge oraldy. Otarshyldardyń aıaǵynda taptalǵan shańyraǵymyz búgin táýelsizdigimizdiń sımvoly retinde aspanǵa kóterildi! Kók baıraǵymyz aspanda jelbirep tur. Keshegi ata-babamyz Alash arystarynyń súıegi qaıda qalǵanyn bilmeı júrgen qazaqqa olardyń atyna kúmbezder ornatyp, soǵan zııarat etýge múmkindik aldyq. Álıhan Bókeıhan aýdanyna qol jetkizýimizdiń ózi keshegi Ahmet Baıtursynuly aıtqandaı "ordaly jerde ornymyzdy, oljaly jerde oljamyzdy, úlesti jerde úlesti jerimizdi aldyrǵan" degenimen dálme-dál kelip otyr. Táýelsizdik qadirin biletin jas urpaq keldi! Bizdiń zamandastar, bizdiń urpaq sizderge eldiktiń jeti tuǵyryn amanat etip tapsyrdy. Endi osy amanatqa qııanat jasamaı, ary qaraı kelesi 40-jyldyqta, 50-jyldyqta, 60-jyldyqta sizder osy Táýelsizdikti jetkizińizder!
Esterińizge sala keteıik, Álıhan Bókeıhan atyndaǵy aýdan 1938 jyly Qaraǵandynyń soltústik bóliginde qurylǵan. Ol 1961 jylǵa deıin Stalın aýdany bolyp atalyp keldi. Sodan keıin Oktıabr aýdany bolyp ózgertildi. Jer kólemi 22,4 myń gektar bolatyn aýdanda qazirgi ýaqytta 227 myń adam turady.
Zarına ÁShIRBEK,
"Adyrna" ulttyq portaly
