«Mynau tehnologiia ǧasyrynda qazaqtyŋ eskırgen sözı kımge därı, onyŋ qandai maŋyzy bar?» – deitın qasaŋ pıkırler aitylyp jür. Däl osy ǧasyrǧa söz önerı, şeşendık öner bırden bır qajettı häm maŋyzdy öner. Ǧalamtordyŋ torynda arzan vizualǧa aldanyp, ruhani qūldyrauǧa ūşyrap bara jatqan qoǧamnyŋ asfalttai janyn tesıp şyǧar bır şoq şeşek älbette kerek. Şeşendık söz estetikasy, söz qūdıretı toŋazyǧan jürekke jylu berıp, ruhani bolmysymyzǧa oralyp, ūlttyq mınezımızdı boiymyzǧa qaitaruǧa kömektesedı.
Osy oraida Köktöbenıŋ etegınde ornalasqan qara şaŋyraq Abai atyndaǧy Respublikalyq daryndy balalarǧa arnalǧan mektep-internatta «söz qadırın - öz qadırım» dep bıletūǧyn daryndy oquşylar babadan qalǧan bai mūra – şeşendık önerdı jaŋǧyrtuǧa baǧyttalǧan, dästürlı türde ötıp kele jatqan üşınşı «Dılmar» Respublikalyq şeşendık öner saiysynda baq synady. Baiqau tek saiys türınde ǧana emes, oily adamǧa mol ǧibrat bererlık, estı kısı eskererlık sabaq ıspettes öttı.
Būl şeşendık saiys pıkırsaiystan (debattan) özgeşe boldy, tyŋ talaptar qoiylyp, oquşynyŋ bılımı men bolmysyn tügeldei aşuǧa septıgın tigızdı. Atap aitqanda, tıl tazalyǧy, bi-şeşenderdıŋ sözderın, maqal-mätel qoldanu sekıldı talaptar ana tılımızdıŋ damuyna, taza küiıne oraluyna yqpal eterı dausyz. Oquşylardyŋ arasynda dialektıler men orysşa sözderdı qosu, qazaq sözderın būzyp aitu, dybys ündestıgın saqtamau sekıldı tüiıtkıldı mäseleler baiqalyp jatty.
Alaida, saiys şartynda tıl tazalyǧy bolǧandyqtan keibır qatysuşylar der kezınde ketken qatelıktı tüzei bıldı. Ädılqazylar alqasy da är saiys aiaqtalǧan saiyn syn-pıkırlerın aityp otyrdy. Ärbır qatysuşynyŋ kigen kiımı, sahnada özın ūstauynan bastap söileu mänerı, oi öresı men söz körkemdıgıne baǧa berıldı, kemşılıkterın tılge tiek ettı.
Mūnyŋ özı kelesıde olqylyqtyŋ ornyn toltyryp, kemşılıktı tüzeuge äser etetını anyq. Jas ūrpaqtyŋ sanasyna tıl tazalyǧy, qazaqi sana, körkem, bai tılımızdıŋ jauharlaryn qoldana otyryp söileu daǧdysyn sıŋırude būl saiystyŋ ülesı zor. Jarystyŋ ötkızılu tärtıbın, ülgısın körmegendıkten bırşama qatysuşylardyŋ sözı jūtaŋdau şyǧyp jatsa, keibırı taqyryptan auytqyp kettı. Alaida, taqyryptyŋ tamyryn döp basyp, ony jaqsy aşyp, kösıle söilegender de boldy.
Mysaly,«Bailyǧyŋyzdy el igılıgıne jūmsaisyz ba?» degen taqyrypty saiystyŋ bırınşı oryn iegerı Äsem Janatova bailyq degenımız äuelı ruhani bailyq, densaulyq ekenın, «el igılıgıne özınde bar bailyqty jūmsaimyn» dep keŋınen tūjyrymdai bıldı. Mändı de dämdı saiys ülgısın Abai atyndaǧy RMMİ-dıŋ oquşylary Jalǧas Qazybek pen Aikörkem Nūrlanqyzy körsettı.
«Qazaq älem tanityn brend qalyptastyra ala ma?» taqyrybyna arnaiy maqal-mätel, şeşenderdıŋ sözı bolmasa da, qiynnan qiystyryp, körkem jetkızuge barynşa tyrysty. Küldıre otyryp, salmaǧy alty atanǧa jük bolar taqyrypta sübelı söz, ūtymdy oi aitty. Jalǧastyŋ aitqan aişyqty sözderıne orai Aikörkem de tapqyr uäj aita aldy.
Almatylyq Qaldybek Dilnaz sahnada özın erkın ūstap, keŋ kösıldı, aitar oiyn halyqqa jetkızude şeşendık şeberlıktıŋ ozyq ülgısın körsettı. Ekınşı kezeŋ sūraq-jauappen saiysu boldy. «Dılmar» baiqauynyŋ bas jülde iegerı, Abai atyndaǧy RMMİ-dıŋ oquşysy Nauryzhan Şyŋǧys şeşendık sözderdı qoldana otyryp, ūstanymyn öte tamaşa jetkızıp qana qoimai, «Ūlttyq mınezdı bolmysymyzǧa qaitaru arqyly ruhani jaŋǧyra alamyz ba?» dep berılgen taqyrypqa sai, özektı sūraq qoidy.
«Ondai-ondai hannyŋ qyzynda da bolady» demekşı, saiystaǧy qatysuşylar daiyndyǧynyŋ az boluy, keibır aimaqtardyŋ ırıkteusız kele salǧany sekıldı «jüre tüzeletın köştıŋ» bır jaǧyna auyp tūrǧan tūstary kezdesıp jatty.
Oiymyzdy qorytyndylai kelsek, saiys joǧary deŋgeide ötıp, qazaq ruhaniiat mūhityna qosylǧan jaŋa būlaq sekıldı sezıldı.
«Toidyŋ bolǧanynan, boladysy qyzyq» degendei osy därejege jetu üşın qanşama jūmystar ıstelıp, talai ter tögılgenın bıreu bılse, bıreu bılmes. Şeşendık önerdı damytuǧa baryn salyp, qarlyǧaştai tūmsyǧymen su tasyp jürgen, saidyŋ tasyndai, sen tūr men ataiyn deitındei dara oquşylardy daiyndaǧan Jarqyn Sälenūlynyŋ ölşeusız eŋbegın aitpai ketuge bolmaidy.
Osyndai tamaşa joba, keremet bastama düniege kelıp, qalyptasyp keledı. Özgenıŋ qaŋsyǧyna taŋsyq bolmai, töl mūramyzdy damytaiyq. Barşa qazaq elın asyl mūra şeşendık önerdı qoldauǧa, qasterleuge, biık şyŋǧa şyǧuyna, keŋınen qanat jaiuyna üles qosuǧa şaqyramyn.
Būl şeşendık saiys pıkırsaiystan (debattan) özgeşe boldy, tyŋ talaptar qoiylyp, oquşynyŋ bılımı men bolmysyn tügeldei aşuǧa septıgın tigızdı. Atap aitqanda, tıl tazalyǧy, bi-şeşenderdıŋ sözderın, maqal-mätel qoldanu sekıldı talaptar ana tılımızdıŋ damuyna, taza küiıne oraluyna yqpal eterı dausyz. Oquşylardyŋ arasynda dialektıler men orysşa sözderdı qosu, qazaq sözderın būzyp aitu, dybys ündestıgın saqtamau sekıldı tüiıtkıldı mäseleler baiqalyp jatty.
Alaida, saiys şartynda tıl tazalyǧy bolǧandyqtan keibır qatysuşylar der kezınde ketken qatelıktı tüzei bıldı. Ädılqazylar alqasy da är saiys aiaqtalǧan saiyn syn-pıkırlerın aityp otyrdy. Ärbır qatysuşynyŋ kigen kiımı, sahnada özın ūstauynan bastap söileu mänerı, oi öresı men söz körkemdıgıne baǧa berıldı, kemşılıkterın tılge tiek ettı.
Mūnyŋ özı kelesıde olqylyqtyŋ ornyn toltyryp, kemşılıktı tüzeuge äser etetını anyq. Jas ūrpaqtyŋ sanasyna tıl tazalyǧy, qazaqi sana, körkem, bai tılımızdıŋ jauharlaryn qoldana otyryp söileu daǧdysyn sıŋırude būl saiystyŋ ülesı zor. Jarystyŋ ötkızılu tärtıbın, ülgısın körmegendıkten bırşama qatysuşylardyŋ sözı jūtaŋdau şyǧyp jatsa, keibırı taqyryptan auytqyp kettı. Alaida, taqyryptyŋ tamyryn döp basyp, ony jaqsy aşyp, kösıle söilegender de boldy.
Mysaly,«Bailyǧyŋyzdy el igılıgıne jūmsaisyz ba?» degen taqyrypty saiystyŋ bırınşı oryn iegerı Äsem Janatova bailyq degenımız äuelı ruhani bailyq, densaulyq ekenın, «el igılıgıne özınde bar bailyqty jūmsaimyn» dep keŋınen tūjyrymdai bıldı. Mändı de dämdı saiys ülgısın Abai atyndaǧy RMMİ-dıŋ oquşylary Jalǧas Qazybek pen Aikörkem Nūrlanqyzy körsettı.
«Qazaq älem tanityn brend qalyptastyra ala ma?» taqyrybyna arnaiy maqal-mätel, şeşenderdıŋ sözı bolmasa da, qiynnan qiystyryp, körkem jetkızuge barynşa tyrysty. Küldıre otyryp, salmaǧy alty atanǧa jük bolar taqyrypta sübelı söz, ūtymdy oi aitty. Jalǧastyŋ aitqan aişyqty sözderıne orai Aikörkem de tapqyr uäj aita aldy.
Almatylyq Qaldybek Dilnaz sahnada özın erkın ūstap, keŋ kösıldı, aitar oiyn halyqqa jetkızude şeşendık şeberlıktıŋ ozyq ülgısın körsettı. Ekınşı kezeŋ sūraq-jauappen saiysu boldy. «Dılmar» baiqauynyŋ bas jülde iegerı, Abai atyndaǧy RMMİ-dıŋ oquşysy Nauryzhan Şyŋǧys şeşendık sözderdı qoldana otyryp, ūstanymyn öte tamaşa jetkızıp qana qoimai, «Ūlttyq mınezdı bolmysymyzǧa qaitaru arqyly ruhani jaŋǧyra alamyz ba?» dep berılgen taqyrypqa sai, özektı sūraq qoidy.
«Ondai-ondai hannyŋ qyzynda da bolady» demekşı, saiystaǧy qatysuşylar daiyndyǧynyŋ az boluy, keibır aimaqtardyŋ ırıkteusız kele salǧany sekıldı «jüre tüzeletın köştıŋ» bır jaǧyna auyp tūrǧan tūstary kezdesıp jatty.
Oiymyzdy qorytyndylai kelsek, saiys joǧary deŋgeide ötıp, qazaq ruhaniiat mūhityna qosylǧan jaŋa būlaq sekıldı sezıldı.
«Toidyŋ bolǧanynan, boladysy qyzyq» degendei osy därejege jetu üşın qanşama jūmystar ıstelıp, talai ter tögılgenın bıreu bılse, bıreu bılmes. Şeşendık önerdı damytuǧa baryn salyp, qarlyǧaştai tūmsyǧymen su tasyp jürgen, saidyŋ tasyndai, sen tūr men ataiyn deitındei dara oquşylardy daiyndaǧan Jarqyn Sälenūlynyŋ ölşeusız eŋbegın aitpai ketuge bolmaidy.
Osyndai tamaşa joba, keremet bastama düniege kelıp, qalyptasyp keledı. Özgenıŋ qaŋsyǧyna taŋsyq bolmai, töl mūramyzdy damytaiyq. Barşa qazaq elın asyl mūra şeşendık önerdı qoldauǧa, qasterleuge, biık şyŋǧa şyǧuyna, keŋınen qanat jaiuyna üles qosuǧa şaqyramyn.
Äbdıramanhan Marat,
Äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetınıŋ 4-kurs studentı,
«Dılmar» üiırmesınıŋ tälımgerı
