Qūşaǧy keŋ bauyrmal qazaq halqy elımızge älemnıŋ tükpır-tükpırınen kelgen köptegen özge etnos ökılderıne pana bolyp, adal nietımen bauyryna tartty. Memleket qūruşy ūlt pen etnostar arasyndaǧy bırlık pen tatulyqty bır arnaǧa toǧystyryp, bır şaŋyraq astynda bırıktırudıŋ sara joly - Qazaqstan halqy Assambleiasyn qūru edı.
Atalmyş qūrylymnyŋ bügıngı künı qolǧa alyp jatqan jobalarymen tanysqysy keletın oqyrmandarymyzdyŋ sany az emes. Osy kezekte Qaraǧandy oblystyq mäslihatynyŋ deputaty, Qaraǧandy oblysy boiynşa QHA töraǧasynyŋ orynbasary, QHA qoǧamdyq kelısım keŋesınıŋ töraǧasy, mesenat Bekzat Altynbekovke atqaryp jatqan ıs-şaralary jönınde bırneşe saual joldap, kökeiımızde jürgen sūraqtarǧa tolymdy jauap alǧan edık.
- Bekzat Qomarūly, Qaraǧandy oblysy Qazaqstan halqy Assambleiasynyŋ bügıngı qoǧamdaǧy rölı qandai? Atalmyş institut öz jūmysyn laiyqty deŋgeide atqaryp otyr ma?
- «Bırlık bar jerde – tırlık bar», - deidı dana halqymyz. Tırlıktıŋ san qily teperışın basynan ötkergen, qai zamanda da qiyndyqtan qaiyspaǧan halqymyz osy sözdıŋ astaryna ülken maǧyna syiǧyzdy. Halyq bırlıgı ǧana memlekettıŋ negızgı qozǧauşy küşı bola alatynyn döp basyp aitty. Bırlıktıŋ ruhani negızı men eldıŋ bırtūtastyǧy, tolerantty qarym-qatynas etnosaralyq jäne konfessiiaaralyq kelısımdı qalyptastyruda azamattyq qoǧam men memlekettık instituttardyŋ özara ıs-qimylyna, tiımdı dialogyna jaǧdai jasady. Eldegı tūraqtylyq pen kelısımdı saqtauda tıkelei Elbasynyŋ bastamasymen qūrylǧan, äuelde Qazaqstan halyqtary Assambleiasynyŋ atalǧan qūrylymnyŋ rölı zor boldy. Memlekettı qūruşy qazaq ūltynyŋ ainalasyna şoǧyrlanǧan türlı etnos ökılderı Assambleia arqyly ruhani tūrǧyda qaita tüledı. Onyŋ 26 jyldyq tarihy jetıstıkke jetu jolyndaǧy qiyn da qauyrt eŋbek jolynan örıldı. Tarihtyŋ osynau kezeŋdegı paraqtarynda är öŋırdegı türlı ūlttardyŋ ǧajaiyp üilesımdılıgı, tatu-tättı tırşılıgı, Täuelsız elımızdı körkeitudegı eren eŋbegı jazyldy. Asyl mūratymyz – yntymaq, asqaq armanymyz – tūraqtylyq pen beibıtşılık. Osy qūndylyqtar Qazaqstandy tarihi Otany sanaityn 100 den astam ūlttyŋ ortaq müddesıne ainaldy. Būl jerde Elbasy saiasaty men qazaq halqynyŋ köneden keruen tartqan jomarttyǧynyŋ, keŋ peiılı men meiırımınıŋ ündestıgı nebır tarihi täuekelderde jeŋıske jetuımızge däneker bolǧanyn aŋǧaruǧa bolady. Būl da – däleldeudı qajet etpeitın aksioma.
Esterıŋızde bolar, keşegı Keŋes däuırınde «azşylyq köpşılıkke baǧynady» degen syŋarjaq qaǧida boldy. Mūnyŋ astarynda köptıŋ azǧa körseter älımjettıgı men üstemdıgı tūrǧany belgılı. Alaida, qazaqqa būnyŋ qajetı bolǧan joq. Taǧdyr talaiymen Qazaqstanǧa qonys audarǧan jüzdegen ūlttyŋ jüzın jarqyn etuge tyrystyq. Būl bızdıŋ qanymyzǧa sıŋgen dara qasietımız edı. Dei tūrǧanmen, daralyǧymyzdy pūldap, jat jūrttyŋ balasyna ūsynǧan dämımız ben şyǧarǧan törımızdı qūndaǧan kezımız bolǧan emes. Däl osy keŋdıgımız keleşegımızdıŋ kemeldıgıne negız boldy.
- Qazırgı taŋda Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyna säikes Dostyq üilerın saltanatty jiyndardy ötkızu zaldary retınde emes, QHA-nyŋ halyq bastamalarynyŋ resurstyq ortalyqtary men jobalyq keŋselerıne ainaldyru mındetterı jükteldı. Būl baǧytta oblystyq Assambleia jūmystarynyŋ nätijesı qandai?
- Halyq arasynda Assambleia tek ūlttardyŋ mädenietın, änın-biın därıpteidı degen syŋarjaq pıkır qalyptasqan. Būl ärine dūrys emes. QHA bügınde özınıŋ atqaryp jatqan şaralarmen qoǧamdaǧy bükıl özgerısterge ülesın qosuda. Aimaqta atqarylyp jatqan barlyq şarada bızdıŋ öz ornymyz bar. Mysaly, oblysymyzdyŋ ärbır audan qalasynda jäne de ırı öndırıs oryndarynda 216 «Qoǧamdyq kelısım keŋesterı» qūrylǧan. Kelısım keŋesterı öndırıstegı jūmyskerlerdıŋ qūqyǧyn qorǧaidy, ondaǧy oryn alǧan kikıljıŋderdı şeşuge kömektesedı, mediasiiamen ainalysady. Mediasiia ūǧymy halqymyz üşın jaŋa termin bolǧanymen, keşegı biler institutynyŋ jalǧasy ıspettı. Dostyq üiındegı mediasiia kabinetı el arasyndaǧy köptegen daulardyŋ sotqa jetpei şeşımın tauyp, halyqtyŋ özara bıtımgerşılıkke baruyna mūryndyq bolyp otyr. Bügınde mūndaǧy mediatorlardyŋ qatysumen alty jüzden astam dau tiımdı şeşılgen.
Mämılege kelu, bıtımge baru, sözge toqtau bızdıŋ qanymyzda bar, ata-babamyzdan kele jatqan ürdıs. Iаǧni mediasiia sözı bız üşın qanşalyqty taŋsyq bolsa, sonşalyqty jaqyn ūǧym dep aituǧa bolady. Bızdıŋ oblys assambleiasy bılım basqarmasymen, oblystyq sotpen, polisiia departamentımen mediasiia salasy boiynşa özara yntymaqtastyq memorandumyna qol qoiǧan. Memorandum aiasynda bırşama jūmystar atqaryluda. Mäselen, mektepterde tuyndaǧan qandai da bır kikıljıŋ mäselelerdıŋ şeşımın tabuǧa kömektesetın mektep mediasiiasy bar. Sondai-aq, mektepterge analar keŋesınıŋ ökılderın, öŋırdegı betke ūstar, aqylymen, önegesımen jol körseter, qoǧamda özındık orny bar aqsaqaldarymyzdy jıberemız.
Dostyq üiınde Nūr Otan partiiasymen bırlesıp qazynaly qariialarǧa arnalyp aşylǧan Belsendı ömır ortalyǧy, Tılderdı damytu basqarmasynyŋ "Resurstyq tıl ortalyǧy", Düniejüzı qazaqtary qauymdastyǧynyŋ filialy ornalasqan. Oblys, respublika, qala deŋgeiındegı barlyq auqymdy şaralar Dostyq üiınde ötedı. Jalpy, Dostyq üiı - azamattyq bastamalar ortalyǧy dese de bolady.
- Prezidenttıŋ QHA-ǧa jüktegen mındetterınıŋ qatarynda qalalar men auyldarda oqşaulanǧan etnikalyq audandar men kvartaldardy eŋseruge baǧyttalǧan jüielı şaralar äzırleu de bar. Osy tūrǧydan kelgende öŋırdegı ışkı saiasi tūraqtylyqtyŋ saqtaluyn qalai baǧalaisyz?
- Etnosaralyq qatynastardyŋ bıryŋǧai respublikalyq monitoringı aiasynda toqsan saiyn oblystyŋ qalalary men audandaryndaǧy etnosaralyq qatynastardyŋ jai-küiın, toleranttylyq pen etnosaralyq kelısım deŋgeiın, halyqtyŋ jalpy azamattyq qarym-qatynasyn zerdeleu maqsatynda äleumettık zertteuler jürgızıledı.
Qaraǧandy oblysynyŋ tūrǧyndary qoiylǧan sūraqtarǧa jauap bere otyryp, olardyŋ ömırıne jäne oŋ äleumettık äl-auqatyna qanaǧattanuşylyqtyŋ joǧary deŋgeiın bıldırdı – 75%. Respondentter eldegı ūltaralyq jaǧdaidy «Tynyş» jäne «Qauıpsız» – 80% dep baǧalady. Etnikalyq qūqyqtardyŋ saqtaluyna jürgızılgen monitoring oblysta asa qauıptı, narazylyq köŋıl-küilerınıŋ joqtyǧyn körsettı.
Qazaqstanda ūltaralyq kelısımdı saqtau salasyndaǧy memlekettık saiasatty halyqtyŋ 85 paiyzy qoldaidy. Jalpy, halyq arasynda QHA qūrylymdaryna degen senımnıŋ joǧary deŋgeiı jäne olardyŋ qyzmetıne qoǧamdyq sanada jetkılıktı joǧary baǧa beru turaly aituǧa bolady.
- Soŋǧy jyldary el ışınde bırneşe qaqtyǧystar oryn aldy. Qaraǧandy, Masanşy, Penjım, Molovodnoe jäne taǧy basqa. Halyq etnosaralyq sipat bar deidı, kei sarapşylar da oǧan kelısedı. Osyǧan orai öŋırdegı etnosaralyq mäseleler qalai şeşımın tabuda? Būl boiynşa oblystyq Assambleianyŋ pozisiiasy qandai?
- Bızge Täuelsızdık jankeştılıkpen, babalardyŋ ūly amanatymen, analardyŋ köz jasymen kelgen ūly baqyt, ūzaq kütken kün. Azattyq – bızdıŋ basty qasietımız, tıregımız! Sondyqtan, osy künde Täuelsızdıgımızge, eldıgımızge, jerımızge, bereke-bırlıgımızge sūqtana qaraityn, qyzǧanyş tanytatyn adamdar az emes.
«Bırıŋdı, qazaq, bırıŋ dos» dep, Hakım Abai aitqan asyl sözden alystamai, arandatuşylar men bızdı jık-jıkke böluge nietı bar toptardan saq boluymyz qajet. Jalpy bızdıŋ elımızdıŋ eŋ basty ūstanymy – beibıtşılık pen kelısım, tūraqtylyq pen yntymaq. Būl – qaşan da el ışındegı berekenı qalyptastyratyn jäne ūstap tūratyn asa maŋyzdy qūndylyqtar. Qazaqstan Respublikasynyŋ Tūŋǧyş Prezidentı, Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevtyŋ bastamasymen Assambleianyŋ qūrylǧany da osy maqsattarǧa qol jetkızuge, ūstanymdardy ūlyqtauǧa baǧyttalǧan. Assambleianyŋ pozisiiasy – qaşan da dostyqty baǧalau, el arasyndaǧy arazdyqqa araşa bolu, halyqty ūiystyru.
Qazırgı taŋda otbasylyq kikıljıŋderdı, tūrmystyq ūrys-kerısterdı jäne balalardyŋ arasyndaǧy kelıspeuşılıkterdı ūlttyq deŋgeige köteru köbeiıp kettı. Ol – dūrys emes dep esepteimın. Osyndai jaǧdailardan astar ızdeu, ony etnosaralyq qaqtyǧys retınde qoǧamnyŋ ışıne dümpu salu jaqsylyqqa äkelmeidı. Bız – ūly dala zaŋyna baǧynǧan, ataly sözge toqtaǧan aqyldy halyqpyz. Babadan miras bolyp saqtalǧan osynau Ūly dala – bızdıŋ el, bızdıŋ jer! Oǧan eşkım şübä keltırmesın. Osyndai qaqtyǧystarda kerısınşe, aqyl aitar aqsaqaldardy ortaǧa salyp, ekı äulettıŋ basyn qosyp berekege şaqyru maŋyzdyraq. Şaŋyraǧymyzdyŋ şaiqalmauy ärqaisymyzdy alaŋdatuy tiıs. Osy oraida, «tüimedeidı – tüiedei qylyp» kerek emes der edım. Qazaq jerıne qonystanǧan etnos ökılderıne özımızdı syilatyp, özımızdı ülgı etıp, tatulyqty tu etıp jaidarly kün keşkenge ne jeter!? Bereke-bırlıgımız arta bersın dep tıleimın!
- Jyl saiyn Assambleiaǧa qyruar qarjy bölınedı. Köpşılık ol qarjy negızsız jūmsalady degen oida. Şyndyǧynda oblystyq Assambleia qarjysy qaida jäne qalai jūmsalady? Dostyq üiınde biylǧy jyly atqarylǧan şaralarǧa qanşa qarajat bölındı jäne ol qalai igerıldı?
- 2021 jyldyŋ aǧymdaǧy kezeŋıne josparlanǧan ıs-şaralarǧa 50 500 000 teŋge 25 jobaǧa bölıngen. Onyŋ ışınde: 76% nemese 19 joba jüzege asyryldy (31 300 000 t.g), 6 joba (16 250 000 tg.) jüzege asyryluda. Oblys boiynşa 2021 jyly Qazaqstan halqy Assambleiasy 1,5 myŋǧa juyq ıs-şara ötkızdı, onyŋ bır myŋy onlain formatta ötıp, 100 myŋnan astam adam qamtyldy.
3 toqsan ışınde Qaraǧandy qalasynyŋ Dostyq üiınde 10 myŋnan astam adamdy qamtyǧan 150 ıs-şara ötkızıldı. Is-şaralardyŋ negızgı maqsaty – qoǧamdyq kelısım men ūlttyq bırlıktı qamtamasyz etuge baǧyttalǧan. Mäselen, jyl ışınde kelesı baǧyttar boiynşa ıs-şaralar ūiymdastyryldy: Qazaqstan Respublikasy Täuelsızdıgınıŋ 30 jyldyǧy aiasynda, «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasyn jüzege asyru, Memleket basşysynyŋ Qazaqstan halqyna Joldauyn jüzege asyru maqsatynda, memlekettık jastar saiasatyn jüzege asyru, «Qazaqtanu» jobasyn jüzege asyru, «Qoǧamdyq bıregeilıktı qalyptastyru» respublikalyq jobasyn jüzege asyru, «Otbasy – jeke tūlǧanyŋ ruhani-qūndylyqtar tärbiesınıŋ negızı» seminar-treningterı, «Social trust» Äleumettık sala käsıpkerlık mektebı, «Tarihtan taǧylym – ötkenge taǧzym» aimaqtyq jobasy, «Jaŋǧyru joly» jäne t.b.
- Özıŋızdı mesenat retınde jaqsy tanimyz. Osy tūsta Qaraǧandy oblysy QHA Qoǧamdyq kelısım keŋesı tarapynan ūiymdastyrylǧan qaiyrymdylyq şaralarǧa toqtalyp ötseŋız, nätijesı qalai?
- Oblystyq Assambleia aimaqtaǧy äleumettık kömekke zäru tūrǧyndardyŋ jaǧdaiynan ünemı habardar bolyp, kez kelgen uaqytta qol ūşyn beruge daiar. QHA janynyn qūrylǧan qaiyrymgerler men mesenattar klubyna bizneste jürgen azamattar kıredı. Etnomädeni bırlestıkterdıŋ köptegen ökılderı qaiyrymdy ısterın jariialamai, eşkımge dabyra qylmai jasaǧandy qūp köredı. Atymtai jomart azamattardyŋ atsalysyp, demeuşılık körsetuımen bırqatar auyldarda mädeni-äleumettık nysandar jaŋartylyp, äleumettık tūrǧydan az qamtylǧan otbasylarǧa qomaqty qoldau körsetıldı. «Mektepke jol», «Meiırım şuaǧy», «Qaiyrymdylyq keruenı» syndy jalpyhalyqtyq aksiialar barysynda da qaraǧandylyq mesenattar köş bastap jür. Olardyŋ qatarynda jeke käsıpker Nūrlan Qaltaev, «ASYL ADAM» qaiyrymdylyq qorynyŋ negızın qalauşy Köŋılbai Şökenov, jekelegen Vainah, Djordjiia, Kärıs, özbek, äzırbaijan, türık, täjık, tatar-başqūrt etnomädeni bırlestıkterınıŋ ökılderın qūrmetpen atar edım. Mysaly Giulaga Rzaev Maiqūdyqtaǧy damuy tejelgen balalar internatyn şeftıkke alyp, ai saiyn syrt kiım, keŋse qūraldary, tättılerdı üiıp aparady. Arys, Maqtaaral oqiǧalarynda, pandemiia kezınde qyruar kömek körsetıldı.
Jeke käsıpker retınde menıŋ özım de Jezqazǧan-Ūlytau öŋırınde bırşama qaiyrymdylyq aksiialaryn ötkızıp, sauapty şaralarǧa ūiytqy bolyp jürmın. Mäselen, özım qūryltaişy bolyp otyrǧan mekemenıŋ jas mamandaryn tegın baspanamen qamtamasyz etıp, az qamtylǧan otbasylardyŋ balalaryna qairatker tūlǧalar atyndaǧy şäkırtaqylarmen yntalandyryp, tıptı, ülgerımı jaqsy studentterdıŋ jyldyq oqu aqysyn 100 paiyz tölep berdık. Ötken jyly Semei politehnikalyq kolledjınıŋ mereitoiyna orai atalǧan kolledjge IT synybyn jabdyqtap berdım. Jezqazǧan qalasynda mümkındıgı şekteulı Serık Aqbökendı tūraqty jūmysqa qabyldap, laiyqty ailyq jalaqy taǧaiyndaldy.
Taǧy da Jezqazǧan qalasyndaǧy №9, 13 mektepterge oiyn alaŋdaryn syiǧa tarttym. Köptegen jergılıktı qalamgerlerdıŋ kıtaptarynyŋ jaryq köruıne tūraqty türde demeuşılık jasap, öner-mädeniet qairatkerlerıne arnaiy stipendiialar ülestırıp jürmın. Özımnıŋ jeke ielıgımdegı kolledj jataqhanasynda az qamtylǧan otbasylardyŋ balalary tegın tūryp jatyr. Respublikalyq «Myŋ bala» jobasynyŋ Ūlytau öŋırıne saparyn tolyq qarjylandyrdym. Tızbelei bersem, keude soǧyp maqtanyp ketkendei bolarmyn. Mūnyŋ barlyǧy – menıŋ arzan abyroi üşın emes, elımızdıŋ güldenuıne ülesımdı qosyp, Qazaqstan azamattarynyŋ teŋ därejede ömır süruıne yqpal etsem degen perzenttık peiılmen jasap jürgen teŋızge tamǧan tamşydai ǧana eŋbegım.
Qazaqstan halqy Assambleiasy turaly terıs pıkır, jaŋsaq oi qalyptaspasa eken. Osy jazbany jariialaudaǧy basty maqsatym da – osy. Atqarǧan ısımızdı köpşılıkpen bölısıp, QHA töŋıregınde jasalyp jatqan igı ısterdı halyq tanysa eken, köŋılge tüise eken degen niet bızdıkı. Eldegı saiasi tūraqtylyq pen kemel kelısımnıŋ kepılı bolyp otyrǧan märtebelı organnyŋ bet-bedelı alasarmasa eken!
...Körşıler köşıne köz tıgıp körıŋız. Kemsıtkenımız emes, tolqular men teraktıden köz aşpai otyr. «Kärı qūrlyqty» qarjy daǧdarysy jailap, köp elderde saiasi toqyrau beleŋ alyp jatyr. Al, bız şe? Qazaqy mätelmen mänerlesek, «bozda oinap» jürmız. Būl – bırlıgı bekem elde ǧana saltanat qūratyn qūbylys. Bız – bolaşaǧy bırtūtas eldenbız! Ortaq üiımız – Qazaqstan! Mūnyŋ barlyǧy – jalaŋ ūran emes, ärbır qazaqstandyqtyŋ jüregıne ūialaǧan maqtanyş!
– Cūhbatyŋyzǧa raqmet. Halyqtyŋ senımın arqalap jürgen eŋbegıŋız tabysty bolsyn!
- Bekzat Qomarūly, Qaraǧandy oblysy Qazaqstan halqy Assambleiasynyŋ bügıngı qoǧamdaǧy rölı qandai? Atalmyş institut öz jūmysyn laiyqty deŋgeide atqaryp otyr ma?
- «Bırlık bar jerde – tırlık bar», - deidı dana halqymyz. Tırlıktıŋ san qily teperışın basynan ötkergen, qai zamanda da qiyndyqtan qaiyspaǧan halqymyz osy sözdıŋ astaryna ülken maǧyna syiǧyzdy. Halyq bırlıgı ǧana memlekettıŋ negızgı qozǧauşy küşı bola alatynyn döp basyp aitty. Bırlıktıŋ ruhani negızı men eldıŋ bırtūtastyǧy, tolerantty qarym-qatynas etnosaralyq jäne konfessiiaaralyq kelısımdı qalyptastyruda azamattyq qoǧam men memlekettık instituttardyŋ özara ıs-qimylyna, tiımdı dialogyna jaǧdai jasady. Eldegı tūraqtylyq pen kelısımdı saqtauda tıkelei Elbasynyŋ bastamasymen qūrylǧan, äuelde Qazaqstan halyqtary Assambleiasynyŋ atalǧan qūrylymnyŋ rölı zor boldy. Memlekettı qūruşy qazaq ūltynyŋ ainalasyna şoǧyrlanǧan türlı etnos ökılderı Assambleia arqyly ruhani tūrǧyda qaita tüledı. Onyŋ 26 jyldyq tarihy jetıstıkke jetu jolyndaǧy qiyn da qauyrt eŋbek jolynan örıldı. Tarihtyŋ osynau kezeŋdegı paraqtarynda är öŋırdegı türlı ūlttardyŋ ǧajaiyp üilesımdılıgı, tatu-tättı tırşılıgı, Täuelsız elımızdı körkeitudegı eren eŋbegı jazyldy. Asyl mūratymyz – yntymaq, asqaq armanymyz – tūraqtylyq pen beibıtşılık. Osy qūndylyqtar Qazaqstandy tarihi Otany sanaityn 100 den astam ūlttyŋ ortaq müddesıne ainaldy. Būl jerde Elbasy saiasaty men qazaq halqynyŋ köneden keruen tartqan jomarttyǧynyŋ, keŋ peiılı men meiırımınıŋ ündestıgı nebır tarihi täuekelderde jeŋıske jetuımızge däneker bolǧanyn aŋǧaruǧa bolady. Būl da – däleldeudı qajet etpeitın aksioma.
Esterıŋızde bolar, keşegı Keŋes däuırınde «azşylyq köpşılıkke baǧynady» degen syŋarjaq qaǧida boldy. Mūnyŋ astarynda köptıŋ azǧa körseter älımjettıgı men üstemdıgı tūrǧany belgılı. Alaida, qazaqqa būnyŋ qajetı bolǧan joq. Taǧdyr talaiymen Qazaqstanǧa qonys audarǧan jüzdegen ūlttyŋ jüzın jarqyn etuge tyrystyq. Būl bızdıŋ qanymyzǧa sıŋgen dara qasietımız edı. Dei tūrǧanmen, daralyǧymyzdy pūldap, jat jūrttyŋ balasyna ūsynǧan dämımız ben şyǧarǧan törımızdı qūndaǧan kezımız bolǧan emes. Däl osy keŋdıgımız keleşegımızdıŋ kemeldıgıne negız boldy.
- Qazırgı taŋda Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyna säikes Dostyq üilerın saltanatty jiyndardy ötkızu zaldary retınde emes, QHA-nyŋ halyq bastamalarynyŋ resurstyq ortalyqtary men jobalyq keŋselerıne ainaldyru mındetterı jükteldı. Būl baǧytta oblystyq Assambleia jūmystarynyŋ nätijesı qandai?
- Halyq arasynda Assambleia tek ūlttardyŋ mädenietın, änın-biın därıpteidı degen syŋarjaq pıkır qalyptasqan. Būl ärine dūrys emes. QHA bügınde özınıŋ atqaryp jatqan şaralarmen qoǧamdaǧy bükıl özgerısterge ülesın qosuda. Aimaqta atqarylyp jatqan barlyq şarada bızdıŋ öz ornymyz bar. Mysaly, oblysymyzdyŋ ärbır audan qalasynda jäne de ırı öndırıs oryndarynda 216 «Qoǧamdyq kelısım keŋesterı» qūrylǧan. Kelısım keŋesterı öndırıstegı jūmyskerlerdıŋ qūqyǧyn qorǧaidy, ondaǧy oryn alǧan kikıljıŋderdı şeşuge kömektesedı, mediasiiamen ainalysady. Mediasiia ūǧymy halqymyz üşın jaŋa termin bolǧanymen, keşegı biler institutynyŋ jalǧasy ıspettı. Dostyq üiındegı mediasiia kabinetı el arasyndaǧy köptegen daulardyŋ sotqa jetpei şeşımın tauyp, halyqtyŋ özara bıtımgerşılıkke baruyna mūryndyq bolyp otyr. Bügınde mūndaǧy mediatorlardyŋ qatysumen alty jüzden astam dau tiımdı şeşılgen.
Mämılege kelu, bıtımge baru, sözge toqtau bızdıŋ qanymyzda bar, ata-babamyzdan kele jatqan ürdıs. Iаǧni mediasiia sözı bız üşın qanşalyqty taŋsyq bolsa, sonşalyqty jaqyn ūǧym dep aituǧa bolady. Bızdıŋ oblys assambleiasy bılım basqarmasymen, oblystyq sotpen, polisiia departamentımen mediasiia salasy boiynşa özara yntymaqtastyq memorandumyna qol qoiǧan. Memorandum aiasynda bırşama jūmystar atqaryluda. Mäselen, mektepterde tuyndaǧan qandai da bır kikıljıŋ mäselelerdıŋ şeşımın tabuǧa kömektesetın mektep mediasiiasy bar. Sondai-aq, mektepterge analar keŋesınıŋ ökılderın, öŋırdegı betke ūstar, aqylymen, önegesımen jol körseter, qoǧamda özındık orny bar aqsaqaldarymyzdy jıberemız.
Dostyq üiınde Nūr Otan partiiasymen bırlesıp qazynaly qariialarǧa arnalyp aşylǧan Belsendı ömır ortalyǧy, Tılderdı damytu basqarmasynyŋ "Resurstyq tıl ortalyǧy", Düniejüzı qazaqtary qauymdastyǧynyŋ filialy ornalasqan. Oblys, respublika, qala deŋgeiındegı barlyq auqymdy şaralar Dostyq üiınde ötedı. Jalpy, Dostyq üiı - azamattyq bastamalar ortalyǧy dese de bolady.
- Prezidenttıŋ QHA-ǧa jüktegen mındetterınıŋ qatarynda qalalar men auyldarda oqşaulanǧan etnikalyq audandar men kvartaldardy eŋseruge baǧyttalǧan jüielı şaralar äzırleu de bar. Osy tūrǧydan kelgende öŋırdegı ışkı saiasi tūraqtylyqtyŋ saqtaluyn qalai baǧalaisyz?
- Etnosaralyq qatynastardyŋ bıryŋǧai respublikalyq monitoringı aiasynda toqsan saiyn oblystyŋ qalalary men audandaryndaǧy etnosaralyq qatynastardyŋ jai-küiın, toleranttylyq pen etnosaralyq kelısım deŋgeiın, halyqtyŋ jalpy azamattyq qarym-qatynasyn zerdeleu maqsatynda äleumettık zertteuler jürgızıledı.
Qaraǧandy oblysynyŋ tūrǧyndary qoiylǧan sūraqtarǧa jauap bere otyryp, olardyŋ ömırıne jäne oŋ äleumettık äl-auqatyna qanaǧattanuşylyqtyŋ joǧary deŋgeiın bıldırdı – 75%. Respondentter eldegı ūltaralyq jaǧdaidy «Tynyş» jäne «Qauıpsız» – 80% dep baǧalady. Etnikalyq qūqyqtardyŋ saqtaluyna jürgızılgen monitoring oblysta asa qauıptı, narazylyq köŋıl-küilerınıŋ joqtyǧyn körsettı.
Qazaqstanda ūltaralyq kelısımdı saqtau salasyndaǧy memlekettık saiasatty halyqtyŋ 85 paiyzy qoldaidy. Jalpy, halyq arasynda QHA qūrylymdaryna degen senımnıŋ joǧary deŋgeiı jäne olardyŋ qyzmetıne qoǧamdyq sanada jetkılıktı joǧary baǧa beru turaly aituǧa bolady.
- Soŋǧy jyldary el ışınde bırneşe qaqtyǧystar oryn aldy. Qaraǧandy, Masanşy, Penjım, Molovodnoe jäne taǧy basqa. Halyq etnosaralyq sipat bar deidı, kei sarapşylar da oǧan kelısedı. Osyǧan orai öŋırdegı etnosaralyq mäseleler qalai şeşımın tabuda? Būl boiynşa oblystyq Assambleianyŋ pozisiiasy qandai?
- Bızge Täuelsızdık jankeştılıkpen, babalardyŋ ūly amanatymen, analardyŋ köz jasymen kelgen ūly baqyt, ūzaq kütken kün. Azattyq – bızdıŋ basty qasietımız, tıregımız! Sondyqtan, osy künde Täuelsızdıgımızge, eldıgımızge, jerımızge, bereke-bırlıgımızge sūqtana qaraityn, qyzǧanyş tanytatyn adamdar az emes.
«Bırıŋdı, qazaq, bırıŋ dos» dep, Hakım Abai aitqan asyl sözden alystamai, arandatuşylar men bızdı jık-jıkke böluge nietı bar toptardan saq boluymyz qajet. Jalpy bızdıŋ elımızdıŋ eŋ basty ūstanymy – beibıtşılık pen kelısım, tūraqtylyq pen yntymaq. Būl – qaşan da el ışındegı berekenı qalyptastyratyn jäne ūstap tūratyn asa maŋyzdy qūndylyqtar. Qazaqstan Respublikasynyŋ Tūŋǧyş Prezidentı, Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevtyŋ bastamasymen Assambleianyŋ qūrylǧany da osy maqsattarǧa qol jetkızuge, ūstanymdardy ūlyqtauǧa baǧyttalǧan. Assambleianyŋ pozisiiasy – qaşan da dostyqty baǧalau, el arasyndaǧy arazdyqqa araşa bolu, halyqty ūiystyru.
Qazırgı taŋda otbasylyq kikıljıŋderdı, tūrmystyq ūrys-kerısterdı jäne balalardyŋ arasyndaǧy kelıspeuşılıkterdı ūlttyq deŋgeige köteru köbeiıp kettı. Ol – dūrys emes dep esepteimın. Osyndai jaǧdailardan astar ızdeu, ony etnosaralyq qaqtyǧys retınde qoǧamnyŋ ışıne dümpu salu jaqsylyqqa äkelmeidı. Bız – ūly dala zaŋyna baǧynǧan, ataly sözge toqtaǧan aqyldy halyqpyz. Babadan miras bolyp saqtalǧan osynau Ūly dala – bızdıŋ el, bızdıŋ jer! Oǧan eşkım şübä keltırmesın. Osyndai qaqtyǧystarda kerısınşe, aqyl aitar aqsaqaldardy ortaǧa salyp, ekı äulettıŋ basyn qosyp berekege şaqyru maŋyzdyraq. Şaŋyraǧymyzdyŋ şaiqalmauy ärqaisymyzdy alaŋdatuy tiıs. Osy oraida, «tüimedeidı – tüiedei qylyp» kerek emes der edım. Qazaq jerıne qonystanǧan etnos ökılderıne özımızdı syilatyp, özımızdı ülgı etıp, tatulyqty tu etıp jaidarly kün keşkenge ne jeter!? Bereke-bırlıgımız arta bersın dep tıleimın!
- Jyl saiyn Assambleiaǧa qyruar qarjy bölınedı. Köpşılık ol qarjy negızsız jūmsalady degen oida. Şyndyǧynda oblystyq Assambleia qarjysy qaida jäne qalai jūmsalady? Dostyq üiınde biylǧy jyly atqarylǧan şaralarǧa qanşa qarajat bölındı jäne ol qalai igerıldı?
- 2021 jyldyŋ aǧymdaǧy kezeŋıne josparlanǧan ıs-şaralarǧa 50 500 000 teŋge 25 jobaǧa bölıngen. Onyŋ ışınde: 76% nemese 19 joba jüzege asyryldy (31 300 000 t.g), 6 joba (16 250 000 tg.) jüzege asyryluda. Oblys boiynşa 2021 jyly Qazaqstan halqy Assambleiasy 1,5 myŋǧa juyq ıs-şara ötkızdı, onyŋ bır myŋy onlain formatta ötıp, 100 myŋnan astam adam qamtyldy.
3 toqsan ışınde Qaraǧandy qalasynyŋ Dostyq üiınde 10 myŋnan astam adamdy qamtyǧan 150 ıs-şara ötkızıldı. Is-şaralardyŋ negızgı maqsaty – qoǧamdyq kelısım men ūlttyq bırlıktı qamtamasyz etuge baǧyttalǧan. Mäselen, jyl ışınde kelesı baǧyttar boiynşa ıs-şaralar ūiymdastyryldy: Qazaqstan Respublikasy Täuelsızdıgınıŋ 30 jyldyǧy aiasynda, «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasyn jüzege asyru, Memleket basşysynyŋ Qazaqstan halqyna Joldauyn jüzege asyru maqsatynda, memlekettık jastar saiasatyn jüzege asyru, «Qazaqtanu» jobasyn jüzege asyru, «Qoǧamdyq bıregeilıktı qalyptastyru» respublikalyq jobasyn jüzege asyru, «Otbasy – jeke tūlǧanyŋ ruhani-qūndylyqtar tärbiesınıŋ negızı» seminar-treningterı, «Social trust» Äleumettık sala käsıpkerlık mektebı, «Tarihtan taǧylym – ötkenge taǧzym» aimaqtyq jobasy, «Jaŋǧyru joly» jäne t.b.
- Özıŋızdı mesenat retınde jaqsy tanimyz. Osy tūsta Qaraǧandy oblysy QHA Qoǧamdyq kelısım keŋesı tarapynan ūiymdastyrylǧan qaiyrymdylyq şaralarǧa toqtalyp ötseŋız, nätijesı qalai?
- Oblystyq Assambleia aimaqtaǧy äleumettık kömekke zäru tūrǧyndardyŋ jaǧdaiynan ünemı habardar bolyp, kez kelgen uaqytta qol ūşyn beruge daiar. QHA janynyn qūrylǧan qaiyrymgerler men mesenattar klubyna bizneste jürgen azamattar kıredı. Etnomädeni bırlestıkterdıŋ köptegen ökılderı qaiyrymdy ısterın jariialamai, eşkımge dabyra qylmai jasaǧandy qūp köredı. Atymtai jomart azamattardyŋ atsalysyp, demeuşılık körsetuımen bırqatar auyldarda mädeni-äleumettık nysandar jaŋartylyp, äleumettık tūrǧydan az qamtylǧan otbasylarǧa qomaqty qoldau körsetıldı. «Mektepke jol», «Meiırım şuaǧy», «Qaiyrymdylyq keruenı» syndy jalpyhalyqtyq aksiialar barysynda da qaraǧandylyq mesenattar köş bastap jür. Olardyŋ qatarynda jeke käsıpker Nūrlan Qaltaev, «ASYL ADAM» qaiyrymdylyq qorynyŋ negızın qalauşy Köŋılbai Şökenov, jekelegen Vainah, Djordjiia, Kärıs, özbek, äzırbaijan, türık, täjık, tatar-başqūrt etnomädeni bırlestıkterınıŋ ökılderın qūrmetpen atar edım. Mysaly Giulaga Rzaev Maiqūdyqtaǧy damuy tejelgen balalar internatyn şeftıkke alyp, ai saiyn syrt kiım, keŋse qūraldary, tättılerdı üiıp aparady. Arys, Maqtaaral oqiǧalarynda, pandemiia kezınde qyruar kömek körsetıldı.
Jeke käsıpker retınde menıŋ özım de Jezqazǧan-Ūlytau öŋırınde bırşama qaiyrymdylyq aksiialaryn ötkızıp, sauapty şaralarǧa ūiytqy bolyp jürmın. Mäselen, özım qūryltaişy bolyp otyrǧan mekemenıŋ jas mamandaryn tegın baspanamen qamtamasyz etıp, az qamtylǧan otbasylardyŋ balalaryna qairatker tūlǧalar atyndaǧy şäkırtaqylarmen yntalandyryp, tıptı, ülgerımı jaqsy studentterdıŋ jyldyq oqu aqysyn 100 paiyz tölep berdık. Ötken jyly Semei politehnikalyq kolledjınıŋ mereitoiyna orai atalǧan kolledjge IT synybyn jabdyqtap berdım. Jezqazǧan qalasynda mümkındıgı şekteulı Serık Aqbökendı tūraqty jūmysqa qabyldap, laiyqty ailyq jalaqy taǧaiyndaldy.
Taǧy da Jezqazǧan qalasyndaǧy №9, 13 mektepterge oiyn alaŋdaryn syiǧa tarttym. Köptegen jergılıktı qalamgerlerdıŋ kıtaptarynyŋ jaryq köruıne tūraqty türde demeuşılık jasap, öner-mädeniet qairatkerlerıne arnaiy stipendiialar ülestırıp jürmın. Özımnıŋ jeke ielıgımdegı kolledj jataqhanasynda az qamtylǧan otbasylardyŋ balalary tegın tūryp jatyr. Respublikalyq «Myŋ bala» jobasynyŋ Ūlytau öŋırıne saparyn tolyq qarjylandyrdym. Tızbelei bersem, keude soǧyp maqtanyp ketkendei bolarmyn. Mūnyŋ barlyǧy – menıŋ arzan abyroi üşın emes, elımızdıŋ güldenuıne ülesımdı qosyp, Qazaqstan azamattarynyŋ teŋ därejede ömır süruıne yqpal etsem degen perzenttık peiılmen jasap jürgen teŋızge tamǧan tamşydai ǧana eŋbegım.
Qazaqstan halqy Assambleiasy turaly terıs pıkır, jaŋsaq oi qalyptaspasa eken. Osy jazbany jariialaudaǧy basty maqsatym da – osy. Atqarǧan ısımızdı köpşılıkpen bölısıp, QHA töŋıregınde jasalyp jatqan igı ısterdı halyq tanysa eken, köŋılge tüise eken degen niet bızdıkı. Eldegı saiasi tūraqtylyq pen kemel kelısımnıŋ kepılı bolyp otyrǧan märtebelı organnyŋ bet-bedelı alasarmasa eken!
...Körşıler köşıne köz tıgıp körıŋız. Kemsıtkenımız emes, tolqular men teraktıden köz aşpai otyr. «Kärı qūrlyqty» qarjy daǧdarysy jailap, köp elderde saiasi toqyrau beleŋ alyp jatyr. Al, bız şe? Qazaqy mätelmen mänerlesek, «bozda oinap» jürmız. Būl – bırlıgı bekem elde ǧana saltanat qūratyn qūbylys. Bız – bolaşaǧy bırtūtas eldenbız! Ortaq üiımız – Qazaqstan! Mūnyŋ barlyǧy – jalaŋ ūran emes, ärbır qazaqstandyqtyŋ jüregıne ūialaǧan maqtanyş!
– Cūhbatyŋyzǧa raqmet. Halyqtyŋ senımın arqalap jürgen eŋbegıŋız tabysty bolsyn!
Sūhbattasqan: Zarina ÄŞIRBEK,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
deputat
qaraǧandy
Qazaqstan halqy Assambleiasy
Assambleia
QHA
mesenat
Bekzat Altynbekov
Bekzat Qomarūly
ANK
