Älem bızdıŋ ainalamyzda tez özgerude. Öz qyzmetınde sättı maman bolu üşın bügınde tek jaqsy bılım men mamandandyrylǧan daǧdylardyŋ boluy jetkılıksız. «Oqytu – būl bır närsenı ekınşı ret üirenu müvkındıgı» dep Djozef Huber aitpaqşy, oqytu-būl şeksız oquǧa mümkındık dep aitar edım. Bızdıŋ ärqaisymyz uaqyt trendterın ūstai otyryp, ünemı öz-özımızdı jetıldırıp otyruymyz kerek. Al kez kelgen tūlǧanyŋ adamgerşılık tärbiesıne pedagogikalyq tūrǧydai qandai äser boluy kerek?
"Life Long Learning" ideologiiasy bükıl älemdegı bılım beru saiasatyn tūjyrymdamalyq tūrǧydan aiqyndaidy. Eger būryn bılım beru prosesı balalardyŋ akademiialyq bılım aluyn jäne olardy şoǧyrlandyrudy maqsat etse, bügınde onyŋ tüpkı nätijesı äldeqaida keŋ qarastyrylady. Pänder boiynşa dästürlı bılımmen qatar soft skills, "jūmsaq daǧdylar"joǧary qūndylyqqa ie bolady. Olarǧa psihologiialyq äl-auqat, stress jäne belgısızdık jaǧdaiynda özıne-özı kömek körsetu daǧdylary, damyǧan qarym-qatynas daǧdylary jäne qorşaǧan ortanyŋ keŋ şeŋberlerımen özara ärekettesudı retteu mümkındıgı jatady. Būl daǧdylardy damytuda oqu jäne äleumettık, sonyŋ ışınde otbasynyŋ qaıpsızdıgı men tūlǧanyŋ qauıpsız ortasy ülken röl atqarady.
Adamgerşılık tärbiege emosiialyq intellektıŋ äserı bolsa, ony qalai damytuǧa bolady?
Sözsız türde iä! Bıraq būl köptegen komponentterden tūratyn öte kürdelı mehanizm ekenın tüsınu kerek. Olarǧa: özın-özı tanu, özın-özı baqylau, qarym-qatynas daǧdylary, özın-özı yntalandyru, empatiia, ikemdılık, impulstı baqylau, küizelıske tözımdılık jäne t.b. Būl analitikalyq zertteuler emosionaldy retteu qabıletı adamnyŋ psihologiialyq äl-auqatynyŋ, onyŋ ışınde onyŋ äleumettık tabysynyŋ maŋyzdy faktory ekenın körsetedı. Pedagogikalyq ıs-ärekettıŋ erekşelıkterın eskere otyryp, mūǧalımderdıŋ emosionaldyq intellektısı arnaiy resurstyq funksiialardy alady.
Endı bızdıŋ balalarymyzdyŋ jetıstıgı üşın jäne olarǧa jeke tūlǧa retınde adamgerşılık tärbie beruımız üşın bolaşaqta negızgı pedagogikalyq bılım berumen qatar mūǧalımderge "jūmsaq daǧdylar" (soft-skills) qajet ekenı belgılı boldy.
Är adamnyŋ äleumettık jaǧdaiyna qaramastan adam tür tabiǧatynan teŋ, adamnyŋ dene symbaty jäne şyqqan jerı men baruǧa tiıs jerı barlyǧyna da bırdei, bıraq adamdar adamgerşılık tūrǧysynan är aluan bolyp keledı. Bırınıŋ sana daǧdysy jaqsy damyǧan bolsa, bırınıŋ aqyly köp. Bırı meiırımdılık tūrǧysynan şekten tys meiırımşıl bolsa, endı bırı aq peiıldılıgın tanytady. Al mūnyŋ bärı pedagogterdıŋ tūlǧa retınde kez kelgen şäkırtke bergen bılımı men tärbiesıne tıkelei bailanysty.
Jeke adamnyŋ adamgerşılık tūrǧysynan qalyptasuy äleumettık ortaǧa tıkelei täueldı ekenın moiyndaǧanymyz abzal. Adamgerşılıktıŋ maŋyzy adamnyŋ ömır süruı men baqytty boluyna äser eterı sözsız. Adamnyŋ boiynda aqyl men adamgerşılık, eŋbekqorlyq pen bılımdılık, dostyq pen süiıspenşılık ūştasyp jatuy kerek.
Adamgerşılıktık pedagogika eŋbekterınıŋ avtory Şalva Amonaşvili pedagogikaǧa osy bır engızgen jaŋa jaŋalyǧy arqyly, jaŋa bır serpın, jaŋa aǧynnyŋ bastamaşysy retınde este qaldy. Osy taqyrypqa bailanysty Qazaqstannyŋ 20 pedagogy Ş.Amonaşvilidıŋ ūly Paata Amonaşviliden därıs aldy.
P.Amonaşvilidıŋ ūstanymy boiynşa «Ūstaz ärdaiym jaidary jüru kerek», «Är bala belgılı maqsatpen ömırge keledı jäne ärbır säbidıŋ tek özıne tiesılı jany, ışkı düniesınıŋ säulesı bar. Ata-ana men pedagogtyŋ mındetı sol säulenıŋ joǧalyp ketuıne jol bermei,balaǧa öz ömır jolyna baǧyt körsetu», deidı öz sözınde.
Ömırdıŋ özı quanyştar, qiyndyqtar men synaqtardan tūrady. Sondyqtan är balaǧa ömır jolynda kezdesken qiyndyqpen küresuge beiımdeu, ainalaǧa mahabbat pen süiıspenşılıkpen qarau, olardyŋ boilarynda meiırımdılık sekıldı qasietterdı damytu – är pedagogtyŋ mındetı.
Ol üşın bızde qolymyzda negızgı qūral bar. Ol balaǧa öz salamyz boiynşa bılım berıp qana qoimai, är balaǧa ömırlık jolyna jol sılteitın, ǧūmyrlyq dastanynda qajet eter tärbie beru. Endıgı maqsat adamgerşılıktı pedagogikany kırıktıre otyryp balalardyŋ boiynda adamgerşılıktı qūndylyqtardy damytu arqyly tärbieleu bolmaq.
Tärbieleudıŋ zaŋdylyqtaryna säikes, balany tärbieleu küşpen emes, özınıŋ qalauymen tärbieleu – negızı mındet bolyp tabylady. Balaǧa öz armanyna jetuge baǧyt bere otyryp, ony tärbieleude ärbır bılgen jaŋa düniesıne qoldau bıldırıp, jıgerlendırıp otyru kerek. Titteiınen ärbır balanyŋ boiyna köşbasşylyq qabılettı sıŋıre, ūǧyndyra tärbie bergen jön. Sebebı sol qasiet arqyly, bala öz taŋdauyn qūrmettem, öz maqsatyna, özınıŋ dıttegen mejesıne jetuge kedergısız ūmtylatyn bolady.
Qazaq elınıŋ täuelsız tūǧyrynda keŋ kösıle, erkın türde, kemel eldıŋ qaqpasynyŋ tūtqasyn ūstar ärbır balaǧa bılım berıp qana qoimai, olardy ülken ömırge bırge daiyndaiyq.
Galiia KAHARMANOVNA, Nūr-Sūltan qalasy, Älihan Bökeihan atyndaǧy
#76mektep-lisei direktorynyŋ
oqu ısı jönındegı orynbasary
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
