الەم ءبىزدىڭ اينالامىزدا تەز وزگەرۋدە. ءوز قىزمەتىندە ءساتتى مامان بولۋ ءۇشىن بۇگىندە تەك جاقسى ءبىلىم مەن مامانداندىرىلعان داعدىلاردىڭ بولۋى جەتكىلىكسىز. «وقىتۋ – بۇل ءبىر نارسەنى ەكىنشى رەت ۇيرەنۋ مۇvكىندىگى» دەپ دجوزەف حۋبەر ايتپاقشى، وقىتۋ-بۇل شەكسىز وقۋعا مۇمكىندىك دەپ ايتار ەدىم. ءبىزدىڭ ارقايسىمىز ۋاقىت ترەندتەرىن ۇستاي وتىرىپ، ۇنەمى ءوز-ءوزىمىزدى جەتىلدىرىپ وتىرۋىمىز كەرەك. ال كەز كەلگەن تۇلعانىڭ ادامگەرشىلىك تاربيەسىنە پەداگوگيكالىق تۇرعىداي قانداي اسەر بولۋى كەرەك؟
"Life Long Learning" يدەولوگياسى بۇكىل الەمدەگى ءبىلىم بەرۋ ساياساتىن تۇجىرىمدامالىق تۇرعىدان ايقىندايدى. ەگەر بۇرىن ءبىلىم بەرۋ پروتسەسى بالالاردىڭ اكادەميالىق ءبىلىم الۋىن جانە ولاردى شوعىرلاندىرۋدى ماقسات ەتسە، بۇگىندە ونىڭ تۇپكى ناتيجەسى الدەقايدا كەڭ قاراستىرىلادى. پاندەر بويىنشا ءداستۇرلى بىلىممەن قاتار soft skills, "جۇمساق داعدىلار"جوعارى قۇندىلىققا يە بولادى. ولارعا پسيحولوگيالىق ءال-اۋقات، سترەسس جانە بەلگىسىزدىك جاعدايىندا وزىنە-ءوزى كومەك كورسەتۋ داعدىلارى، دامىعان قارىم-قاتىناس داعدىلارى جانە قورشاعان ورتانىڭ كەڭ شەڭبەرلەرىمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋدى رەتتەۋ مۇمكىندىگى جاتادى. بۇل داعدىلاردى دامىتۋدا وقۋ جانە الەۋمەتتىك، سونىڭ ىشىندە وتباسىنىڭ قاىپسىزدىگى مەن تۇلعانىڭ قاۋىپسىز ورتاسى ۇلكەن ءرول اتقارادى.
ادامگەرشىلىك تاربيەگە ەموتسيالىق ينتەللەكتىڭ اسەرى بولسا، ونى قالاي دامىتۋعا بولادى؟
ءسوزسىز تۇردە ءيا! بىراق بۇل كوپتەگەن كومپونەنتتەردەن تۇراتىن وتە كۇردەلى مەحانيزم ەكەنىن ءتۇسىنۋ كەرەك. ولارعا: ءوزىن-ءوزى تانۋ، ءوزىن-ءوزى باقىلاۋ، قارىم-قاتىناس داعدىلارى، ءوزىن-ءوزى ىنتالاندىرۋ، ەمپاتيا، يكەمدىلىك، ءيمپۋلستى باقىلاۋ، كۇيزەلىسكە توزىمدىلىك جانە ت.ب. بۇل اناليتيكالىق زەرتتەۋلەر ەموتسيونالدى رەتتەۋ قابىلەتى ادامنىڭ پسيحولوگيالىق ءال-اۋقاتىنىڭ، ونىڭ ىشىندە ونىڭ الەۋمەتتىك تابىسىنىڭ ماڭىزدى فاكتورى ەكەنىن كورسەتەدى. پەداگوگيكالىق ءىس-ارەكەتتىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، مۇعالىمدەردىڭ ەموتسيونالدىق ينتەللەكتىسى ارنايى رەسۋرستىق فۋنكتسيالاردى الادى.
ەندى ءبىزدىڭ بالالارىمىزدىڭ جەتىستىگى ءۇشىن جانە ولارعا جەكە تۇلعا رەتىندە ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋىمىز ءۇشىن بولاشاقتا نەگىزگى پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋمەن قاتار مۇعالىمدەرگە "جۇمساق داعدىلار" (soft-skills) قاجەت ەكەنى بەلگىلى بولدى.
ءار ادامنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا قاراماستان ادام ءتۇر تابيعاتىنان تەڭ، ادامنىڭ دەنە سىمباتى جانە شىققان جەرى مەن بارۋعا ءتيىس جەرى بارلىعىنا دا بىردەي، بىراق ادامدار ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان ءار الۋان بولىپ كەلەدى. ءبىرىنىڭ سانا داعدىسى جاقسى دامىعان بولسا، ءبىرىنىڭ اقىلى كوپ. ءبىرى مەيىرىمدىلىك تۇرعىسىنان شەكتەن تىس مەيىرىمشىل بولسا، ەندى ءبىرى اق پەيىلدىلىگىن تانىتادى. ال مۇنىڭ ءبارى پەداگوگتەردىڭ تۇلعا رەتىندە كەز كەلگەن شاكىرتكە بەرگەن ءبىلىمى مەن تاربيەسىنە تىكەلەي بايلانىستى.
جەكە ادامنىڭ ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان قالىپتاسۋى الەۋمەتتىك ورتاعا تىكەلەي تاۋەلدى ەكەنىن مويىنداعانىمىز ابزال. ادامگەرشىلىكتىڭ ماڭىزى ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋى مەن باقىتتى بولۋىنا اسەر ەتەرى ءسوزسىز. ادامنىڭ بويىندا اقىل مەن ادامگەرشىلىك، ەڭبەكقورلىق پەن بىلىمدىلىك، دوستىق پەن سۇيىسپەنشىلىك ۇشتاسىپ جاتۋى كەرەك.
ادامگەرشىلىكتىك پەداگوگيكا ەڭبەكتەرىنىڭ اۆتورى شالۆا اموناشۆيلي پەداگوگيكاعا وسى ءبىر ەنگىزگەن جاڭا جاڭالىعى ارقىلى، جاڭا ءبىر سەرپىن، جاڭا اعىننىڭ باستاماشىسى رەتىندە ەستە قالدى. وسى تاقىرىپقا بايلانىستى قازاقستاننىڭ 20 پەداگوگى ش.ءاموناشۆيليدىڭ ۇلى پااتا اموناشۆيليدەن ءدارىس الدى.
پ.ءاموناشۆيليدىڭ ۇستانىمى بويىنشا «ۇستاز ءاردايىم جايدارى ءجۇرۋ كەرەك»، «ءار بالا بەلگىلى ماقساتپەن ومىرگە كەلەدى جانە ءاربىر ءسابيدىڭ تەك وزىنە تيەسىلى جانى، ىشكى دۇنيەسىنىڭ ساۋلەسى بار. اتا-انا مەن پەداگوگتىڭ مىندەتى سول ساۋلەنىڭ جوعالىپ كەتۋىنە جول بەرمەي،بالاعا ءوز ءومىر جولىنا باعىت كورسەتۋ»، دەيدى ءوز سوزىندە.
ءومىردىڭ ءوزى قۋانىشتار، قيىندىقتار مەن سىناقتاردان تۇرادى. سوندىقتان ءار بالاعا ءومىر جولىندا كەزدەسكەن قيىندىقپەن كۇرەسۋگە بەيىمدەۋ، اينالاعا ماحاببات پەن سۇيىسپەنشىلىكپەن قاراۋ، ولاردىڭ بويلارىندا مەيىرىمدىلىك سەكىلدى قاسيەتتەردى دامىتۋ – ءار پەداگوگتىڭ مىندەتى.
ول ءۇشىن بىزدە قولىمىزدا نەگىزگى قۇرال بار. ول بالاعا ءوز سالامىز بويىنشا ءبىلىم بەرىپ قانا قويماي، ءار بالاعا ومىرلىك جولىنا جول سىلتەيتىن، عۇمىرلىق داستانىندا قاجەت ەتەر تاربيە بەرۋ. ەندىگى ماقسات ادامگەرشىلىكتى پەداگوگيكانى كىرىكتىرە وتىرىپ بالالاردىڭ بويىندا ادامگەرشىلىكتى قۇندىلىقتاردى دامىتۋ ارقىلى تاربيەلەۋ بولماق.
تاربيەلەۋدىڭ زاڭدىلىقتارىنا سايكەس، بالانى تاربيەلەۋ كۇشپەن ەمەس، ءوزىنىڭ قالاۋىمەن تاربيەلەۋ – نەگىزى مىندەت بولىپ تابىلادى. بالاعا ءوز ارمانىنا جەتۋگە باعىت بەرە وتىرىپ، ونى تاربيەلەۋدە ءاربىر بىلگەن جاڭا دۇنيەسىنە قولداۋ ءبىلدىرىپ، جىگەرلەندىرىپ وتىرۋ كەرەك. تيتتەيىنەن ءاربىر بالانىڭ بويىنا كوشباسشىلىق قابىلەتتى سىڭىرە، ۇعىندىرا تاربيە بەرگەن ءجون. سەبەبى سول قاسيەت ارقىلى، بالا ءوز تاڭداۋىن قۇرمەتتەم، ءوز ماقساتىنا، ءوزىنىڭ دىتتەگەن مەجەسىنە جەتۋگە كەدەرگىسىز ۇمتىلاتىن بولادى.
قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىز تۇعىرىندا كەڭ كوسىلە، ەركىن تۇردە، كەمەل ەلدىڭ قاقپاسىنىڭ تۇتقاسىن ۇستار ءاربىر بالاعا ءبىلىم بەرىپ قانا قويماي، ولاردى ۇلكەن ومىرگە بىرگە دايىندايىق.
گاليا كاحارمانوۆنا،
نۇر-سۇلتان قالاسى، ءاليحان بوكەيحان اتىنداعى
#76مەكتەپ-ليتسەي ديرەكتورىنىڭ
وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
