İä, būl bügıngı qatal qoǧamnyŋ bır körınısı ǧana... Mümkındıgı şekteulı jandardyŋ mügedektık järdemaqyǧa ılıguınıŋ özı aqyrettıŋ qylköpırınen ötuden de qiyn şarua. Medisinalyq äleumettık saraptamadan (MÄS) ötu üşın qūjat jinau sau adamnyŋ özın auru qylady. Osydan-aq mügedekterge tym qiyn ekenın baǧamdai beruge bolar... Emhanadan mügedektıktı anyqtaityn forma-88U joldamasyn aludyŋ özı aqyret eken. Anyqtamanyŋ bärın jinap bolyp, endı MÄS-ten ötu eŋ soŋǧy alynbas asu. «Baǧy janǧandar» bır aq künde ötıp, qūjatyn tap-tūinaqtai etedı. Al, basqalary şe?
Jyldap qyzynyŋ mügedek ekenın däleldeu üşın maida-şüide anyqtamalardy qaita-qaita jinap, jüikesı äbden tozyp, arnaiy "Adyrna" ūlttyq portalyna şaǧymdanǧan Türkıstan oblysy, Arys qalasynyŋ tūrǧyny, köpbalaly ana - Gülzira Manabaevanyŋ aitar öz şyndyǧy bar... Jergılıktı äkımdıkten ministrlıkke deiın kömek sūrap, barmaǧan jerı, baspaǧan tauy qalmaǧan köpbalaly ananyŋ maŋdaiy tasqa soǧylyp, biurokrattyq kedergılerdı jeŋe almady. Onyŋ esesıne özıne aiyp taǧylyp, sözı terıske şyǧarylyp, jany äbden jaralandy...
- Qyzym Rahim Aiym 2008 jyly "Vrojdionnyi vyvih bedior" diagnozymen düniege keldı. Sodan berı konservativtı em qabyldap kelemız. Alaida jasalynǧan emnen nätije bolmai, 10 jasynda aiaǧyn syltyp basyp jürgenın baiqadyq. Sol kezden bastap Arys qalalyq ortalyq emhanasynda em alyp jürdık. Qyzymdy 6 ai saiyn Şymkentke aparyp, oŋaltu ortalyǧyna jatqyzyp kelemın, – deidı anasy...
HİRURG-ORTOPED «TİESILI JÄRDEMAQY BERILUI TİIS»
Aiymdy emdep jürgen bılıktı hirurg-ortoped Ömırbekov Bolat anasyna «Qyzyŋnyŋ oŋ aiaǧy sol aiaǧynan 2 santimetr qysqa. Jambas süiegı müjılgen jäne qalpyna kelmeidı. Uaqytyly är alty ai saiyn em qabyldaidy. Äbden boiy ösıp jetılgen soŋ, operasiiamen ekı aiaǧyn teŋestırıp, temır salyp beremız. Mındettı türde Medisinalyq äleumettık saraptamadan (MÄS) ötıp, tiesılı järdemaqy berıluı tiıs» - dep qyzy üşın alaŋdaǧan anasynyŋ köŋılıne ümıt ūialatady.
- Qyzyma kalsii, vitamin, sondailar köp qabyldau kerek. Al, menıŋ oǧan jaǧdaiym joq. Köpbalaly anamyn. 5 balam da mektep jasynda. Al, äkemızdıŋ ailyǧy - 60 myŋ tenge. Kündelıktı azyq-tülıgımızge de jetpeidı. Osy uaqytqa deiın qyzymyzdy öz qarajatymyzǧa Şymkentke üş märte oŋaltu ortalyǧyna jatqyzdyq. «Mama, maǧan kelmeisızder ma?»- dep habarlasqan saiyn ary ketse oǧan 1-2 ret baryp qaitamyz. Öitkenı, qaita-qaita künde bara beruge jaǧdaiymyz joq. Barsaŋ da, habarlassaŋ da, kışkentai qyzǧaldaǧym «Mama, basqalardyŋ mamalary künde keledı, är närse äkep beredı» - dep jylaidy... Sonymen eşqandai jaǧdaiym bolmai, ary-berı sozyp jürgenımde, qyzymdy Ömırbekov Bolat degen bılıktı hirurg-ortopedke teksertıp edım. Ol kısı «MES-ke 100% polojeno. Qyzyŋyzdyŋ aiaǧynda barlyǧy körınıp tūr. MES-ke jıberemız!»- degen edı. Bıraq... - dep köpbalaly ana köz jasyna erık berdı...
EŊBEKKE JARAMSYZDYQ PARAǦYN BERUŞI DÄRIGER 1 JYL ANDA-MYNDA ŞAPQYLATYP, ÄBDEN SORLATQAN...
- 2020 jyldyŋ qazan aiynda bas därıgerdıŋ eŋbekke jaramsyz paraǧyn beruşı orynbasary Täşımhanova Qūrbangül hanymǧa bardym. Ol otpuskıdemın, kelesı aida kel dedı. Qaraşa aiynda barsam, jeltoqsan aiy demalyspen bıtedı, jyl aiaqtaldy dep üige taǧy qaitardy. Osylai jüre beremız ba? - dep qaŋtar aiynda taǧy märte bardym. Söitıp, 2021 jyldyŋ 27-ı qaŋtar künı Arys qalasynyŋ hirurg därıgerı A.Akbarov jäne därıger Q.Täşımhanova qyzymdy tekseruden ötkızıp, "jambas süiegı müjılıp jatyr" degen diagnozben balanyŋ mügedektıgın anyqtaityn MES-ke joldama berdı, - deidı Aiymnyŋ anasy.Alaida, audandyq saraptama bölımınıŋ basşysy Bekpenbetov Marat Zeberhanūly joldanǧan joldamany negızsız, balanyŋ jambasy müjılgendıgı, mügedektıkke jatpaidy degen şeşım şyǧarady...
- Sonymen, qyzymdy audandyq MES-ke aparǧan edım. Aiymdy teksergen därıger saraptama bölımınıŋ basşysy Marat Zeberhanūlyna: «Bırjola jazyp bereiın ba?» – degende, MES-tyŋ basşysy: «Joooq, būǧan ne polojeno!» dep bas tartty. «Nege?» – dep edım. «Mügedektıkke jatpaidy būl» - dedı. Somen, «Ää jaraid, dep ketıp qaldym...,- deidı köpbalaly ana.
50 MYŊ TEŊGE PARA BERGENDER SAU BOLSA DA, MÜGEDEKTIKKE JARAMDY BOLYP ŞYǦADY...
- Söitıp, jūrttardan sūrap edım. Mügedektıkke jatpasa, qolyna mügedektıkke jatpaidy degen qaǧaz jazyp bermei me ? – dedı. Sodan, baryp sūrasap, «Joq, bız ondai anyqtama bermeimız!» – dedı. Sonymen, qoimai qolyma «invalidnost ne polojeno» degen anyqtama jazdyrtym aldym. Bıraq, olardyŋ qityrqy äreketterıne kelıse alar emespın. Öitkenı, ol jerge aqşa bermeseŋ, bärıbır şyǧarmaidy eken. «50 myŋ teŋge bergennen keiın olar özınıkın dūrystap alady. Äure bolmai-aq qoi...» - dep osy uaqytqa deiın bärı aityp keldı. Al aqşa bergendıkın ne polojeno bolsa da, özderı diagnozdy qosyp-qosyp jazyp, invalidnost polojeno dep beredı. Saraptama basşysy Marat myrza bolsa «Kelıspeseŋız, Türkıstan oblysy densaulyq saqtau basqarmasyna qyzyŋyzdy aparyŋyz, eger sol jaq rastasa mügedek degen qaǧazdy beremız» - dedı. Qanşama sebep tauyp otyr, - dep Aiymnyŋ anasy qatty küiındı...Osylaişa, qyzyna qatysty audandyq MES-tıŋ şyǧarǧan nätijesıne köŋılı tolmaǧan Gülzira hanym Arys qalasynan Türkıstanǧa jolǧa şyǧyp, Türkıstan oblystyq MES-ıne ädılettılıkke qol jetkızbekşı bolady.
OBLYSTYQ MES QYZYMDY ÄBDEN MAZAQ QYLDY
- 2021 jyldyŋ 16 nauryz künı Türkıstan oblystyq MES-ıne barsam, därıgerlerı tüskı as ışeiın dep jatyr eken. Şamasy, bız Arys qalasynan Türkıstanǧa baramyz degenşe tüstıŋ uaqyty bolǧan. Kırgen edık. «Oi, bırınşı aryz jazyp tastaisyzdar ǧoi! Sosyn, özımız şaqyramyz ǧoi!» – dedı därıger. Men «Oilanyp körıŋızderşı, osy jerdıŋ özıne ūzaq joldan äreŋ kelıp tūrmyz. Anda-mynda baryp jüretın aqşam da joq. Endı, kömekke kelseŋızderşı!»,- degen edım. «Joq, zaŋ sondai!» – dedı. - Sosyn aryzymdy jazdym da, kettım. Endı üige kelsem, arada 2 kün ötkennen keiın kelıŋızder dep habarlasty. Barsaq, bızdı mazaq qylyp... Qyzymdy tekserıp... «Oi, mynanyŋ eşnärsesı joq qoi! Mynau degen küştı ǧoi! Joq, mügedektıkke jatpaidy eken jatpaidy!» – dep taǧy da qaitardy. Emdep jatqan därıger bıle me, MES bıle me? Sonda, balanyŋ mügedek, ne mügedek emestıgın anyqtai almasa ne üşın otyr?,- deidı Gülzira Manabaeva.Odan ärı oblystyq MES-ten de tiıstı jauap ala almaǧan köpbalaly ana Türkıstan oblysynyŋ äkımı Ömırzaq Estaiūly Şökeevtıŋ qabyldauyna kırmekşı bolyp keledı. Alaida taǧy joly bolmaidy..
NARYMBETOVA NŪRHAN: «QYZYŊYZ ERTEŊ SIZ ÜŞIN NAMYSTANATYN BOLADY!»
- Nauryz aiynda oblys äkımıne qyzymyzben bırge kırmekşı edık, bıraq sol jerge Türkıstan oblysynyŋ qoǧamdyq densaulyq basqarmasy basşysynyŋ uaqytşa mındetın atqaruşy Narymbetova Nūrhan kelıp, öz kabinetıne män-jaidy bıluge şaqyryp, «Sızdıŋ qyzyŋyz tuǧanda Vrojdionnyi vyvih bedior diagnozymen düniege keldı ma?» - degende, «İä, osy diagnozben tuǧan dedım». Sol jerde snimoktan kördı da, «Onda qyzyŋyzdy Astanaǧa operasiiaǧa jıbereiık ta» - dedı. Men bolsam, «Al operasiiadan eşqandai nätije bolmasa, sız garantiia bere alasyz ba desem?», ol «Joq nätije bermeidı, bıraq 2-3 ai invalidnost alasyŋ ǧoi» - dep, qyzym Aiymdy syrtqa şyǧaryp jıberdı. Odan ärı maǧan «Sız qyzyŋyzdyŋ közınşe, üite bermeŋız! Qyzyŋyz erteŋ sız üşın namystanatyn bolady! Üitedı büitedı...» – dep ötırık aqylyn aityp, jyly şyǧaryp saldy!, - deidı Aiymnyŋ anasy.Köpbalaly ana oblystan da tiıstı nätije bolmaǧan soŋ, tıkelei ministrlıkterge hat jazuǧa köşedı.
«QARǦA QARǦANYŊ KÖZIN ŞŪQYMAIDY!»
- Sonymen, bırınşı QR Densaulyq saqtau Ministrlıgıne jazdym. Söitsem, olardan «Mügedektık tobyn belgıleu jäne järdemaqy beru jönındegı mäsele QR Densaulyq saqtau Ministrlıgınıŋ qūzyretıne kırmeidı. Türkıstan oblysy qoǧamdyq densaulyq basqarmasyna jäne Medisinalyq jäne farmasevtikalyq qyzmettı baqylau komitetınıŋ aimaqtyq departamentıgıne habarlasa alasyz» - degen jauap keldı. - Endı, QR Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgıne jazsam, «Türkıstan oblysy boiynşa departamenttıŋ mälımetıne säikes, 2021 jyldyŋ 27 qaŋtar aiynda Sızdıŋ 2008 jyly tuylǧan balaŋyz Rahim Aiym Tastanbekqyzyna alǧaşqy kuälandyru barysynda, mügedektık belgılenbegen. Qazırgı taŋda oǧan mügedektık belgıleuge negız joq» - degen jauap keldı. Öitkenı, qarǧa qarǧanyŋ közın şūqymaidy. Olar da solai dep qoia saldy. Men oǧan da kelıspedım,- deidı Gülzira hanym.Hat jazudan da eşqandai nätije şyqpaitynyn tüsıngen köpbalaly ana Nūr-Sūltan qalasyna jolǧa şyǧyp, Ministrlıktıŋ özıne kıruge bel buady...
«ARYSTAN KELMEK TÜGIL, AMERİKADAN KELSEŊIZ DE, ARYZYŊYZDY JAZYP, TASTAP KETIŊIZ!»
- Söittım de, tamyz aiynda kaspi banktan kredit aldym. Bolmaityn bolsa, men qyzymdy Ministrlıktıŋ özıne aparaiyn dep şeştım. Ministrlıkke kırgızbedı. Sol jerde QR Densaulyq saqtau Ministrlıgıne habarlasasyŋ dedı. Tūtqany bır qyz alyp: «Sız aryzyŋyzdy jazyp, tastap ketıŋız» - dedı. «Men aryz jazu üşın kelgen joqpyn. Sonau Arystan kelıp otyrmyn» – desem... «Arystan kelmek tügıl, Amerikadan kelseŋız de, aryzyŋyzdy jazyp, tastap ketıŋız! Bızde qazır karantin! Kıruge rūqsat joq!»,- dedı da, telefondy qoia saldy. Somen ol jerge de aryz jazyp, tastadym... - Eŋbek ministrılıgıne de kırgızbedı. Qabyldamai, şyqpaimyn dedım. Ol jerde İmanǧali Ǧaziza Ahmetqyzy degen maman şyǧyp: «Densaulyq Ministrlıgındegı mamandarmen söiles. Bızge jatpaidy» - dep, sol jaqtan Dariǧa Rahmetqyzy degen mamandy şaqyrdy. Ol bolsa, maǧan «Sız auylyŋyzdaǧy emhanaǧa baryŋyz da, MES-ke qaitadan joldama alyŋyz. Astanaǧa qyzyŋyzdy äkelıp, emdeteiık. Sūraqtar bolyp jatsa, myna nömerge habarlasyŋyz!» - dedı. Alaida eşqandai nömerımen bailanysa almadym, - deidı Aiymnyŋ anasy...Ekı ministrlıkten de köŋılı äbden qalǧan Gülzira hanym Nūr Otanǧa baryp, järdem sūraidy.
EŊBEK MİNİSTRI: «SIZDIŊ QYZYŊYZDYŊ DENSAULYǦY JAIYNDA BILMEIM ǦOI!»
- Sosyn ministrlıkterden şeşım bolmaǧannan keiın Nūr Otanǧa barǧan edım. Olar «Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrı Serık Şäpkenovtyŋ onlain qabyldauyna jazamyz. Kömektesemız» – dedı. Men äiteuır, bır şeşım bolatyn şyǧar dep kelıstım. Nätijesınde, 19 tamyz künı Eŋbek Ministrımen zoom platformasy arqyly söilestım. Ol kısı maǧan «Endı, men sızdıŋ qyzyŋyzdyŋ densaulyǧy jaiynda bılmeim ǧoi» – dedı. «Endı sız bılmeseŋız, ne üşın sızdı ol jerge bastyq qylyp otyrǧyzyp qoidy?» - dedım. Söitsem, «Jaraidy, endı men qarastyryp köreiın. Jazyŋyz maǧan» - dep tıl qatty. Endı keşe jauaby kelıptı. Sızdıŋ qyzyŋyzǧa dūrys şeşım şyǧarǧan. Qaǧazda dūrys bärı, ädemı... Bıraq, ıs jüzınde.... Barlyǧy jauapkerşılıkten qaşyp otyr,- dep qynjyldy köpbalaly ana.Osylaişa, ministrlıkterden de eşqandai oŋtaily şeşım tappaǧan Aiymnyŋ anasy Arys qalalyq ortalyq emhanasyna qaityp keledı. Künı keşegıge deiın emhanadaǧy därıgerlerdıŋ bärı Aiymdy 100% mügedektıkke jatady dep kelgen. Endı öz aitqan sözderınen ainyp otyr. Medbikenıŋ aituynşa, olar qaǧazǧa basqa diagnoz jazyp qoiǧan. Al snimokta barlyǧy aidai anyq körınıp otyr eken...
«SIZDIŊ QYZYŊYZDY BŪLAR ÖTIRIK ÄURELEP OTYR!»
- Ol jerdegı eŋ ädıl, bılımdı därıger Ömırbekov Bolattyŋ özı «Sızdıŋ qyzyŋyzdy būlar ötırık äurelep otyr. Körınıp tūr ǧoi. Qyzyŋyzdyŋ aiaǧy snimok boiynşa 100% mügedektıkke jatady» – dep edı. Söitıp, MES-ke joldama beretın Täşımhanova Qūrbangül maǧan qyzyŋyzdy alyp kelıŋızşı dedı. Alyp barǧan edım. 100% qyzyŋyzdyŋ aiaǧy polojeno degen därıger basşynyŋ aldynda myŋq-myŋq söilei almai qaldy... Sosyn men «Sız basynda būl qyzdıkı 100% polojeno dep edıŋız ǧoi. Endı nege bylai ıstep jatsyz?» – desem, ündegen joq! Bärı özınıkın tuyrlap, «myna jerde MRT-ǧa da tüsırgen, myna jerde osyndai eken» - dep özderı söilesıp, menı aldap qaitardy, - deidı Aiymnyŋ anasy...
«ANDA-MYNDA SANDALTYP, ÄBDEN İT QYLDY!»
- Janaǧy qyzymnyŋ ortaped-hirurgy mamyr aiynda barǧanymda, taǧy da bır ai em alyp, jatyp kelıŋızder dedı. Em alyp, jatyp kelıp edık, endı MES-tegıler 1 ai demalady. Sodan keiın kelıŋızder dedı. Jaraidy, dep taǧy 1 aidan keiın barsaq... Taǧy qyzyŋyzdy MRT-ǧa tüsıru kerek dedı. Ortapedke baru kerek dedı. Qaryzdanyp aparyp qaittym. Endı keşe MES-ke jaramsyz qaǧaz beretın Täşımhanovanyŋ aldyna kırsem, «Men sızge ötkende bärın tüsındırıp aitqan edım ǧoi! MES-ke qyzyŋyzdy jıbere almaimyz bız!» – dedı. «Endı, ne üşın menı osy uaqytqa deiın äureledıŋder? Būl qyzdyŋ diagnozyn terapevt sız bılesız be? Joq, qyzymdy emdep jatqan hirurg bıle ma?» – desem, «Ondai bolatyn bolsa, hirurgyŋyzdy şaqyryp kelıŋız» – dedı. - Därıgerdı şaqyryp keldım. Sonyŋ aldyna kırdı da, «mıne tūr ǧoi snimokta bärı, būǧan artyq ne kerek. Erteŋ qyzdyŋ aiaǧy synyp ketse, kım jauap beredı?» – dedı därıger. Sosyn, ışımnen oipyrmai, äiteuır... balaǧa bır jany aşyp, bastyǧynan qoryqpai şyndyqty aitqan därıger boldy au – dep quanyp qaldym. «Ondai bolatyn bolsa, moinyna alasyŋ bärın! – dedı Täşımhanova. Emdeuşı därıger «Boldy, alamyn bärın, özım jazyp beremın" - dep, bızge ümıt syilady, - deidı Aiymnyŋ anasy.Söitıp syrtqa şyqqannan keiın, emdeuşı ortoped-hirurg Gülzira hanymǧa azanda qyzyŋyzdy alyp kelıŋız, barlyǧyn retteimız dep üiıne qaitarady. Gülzira hanym osy uaqytqa deiın bosqa jürmeppın dep senedı... Alaida...
- Sonymen, qyzym azar da, bezer boldy emhanadan. Öitkenı, «Apai, bügın Aiymdy emhanaǧa aparamyn, MRT-ǧa tüsıremın» – dep mūǧalımınen sūraimyn da tūram. Qyzym barmaimyn dep jylaidy... Öitkenı, Astanaǧa barǧanymyz bar... Qanşa ret Türkıstanǧa barǧanymyz bar... Qanşa ret it qylyp, mazaq qylyp... Balanyŋ obalynan qoryqpai, osylai sandaltyp jan-jaqqa jıberıp otyr...- dep erıksız közıne jas aldy Aiymnyŋ anasy.Osy järdemaqyny berse, qyzymdy Taşkentke, Nūr-Sūltanǧa aparyp, emdetkım keledı deidı.
«APAI, QAǦAZDA BÄRIN BASQAŞA JAZYP QOIYPTY»
- Azanda bızdı sendırgen hirurgqa zvondasam, «Apai sızdıŋ qyzyŋyz bolmaidy eken... Keşe bız sız ketkennen keiın, taǧy söilestık... Bolmaidy eken» - dedı. «Keşe ǧana basqaşa aityp edıŋız ǧoi? Ne bolyp qaldy? Bastyǧyŋyz maǧan nege qarsy şyǧyp jatyrsyŋ? Jūmystan aiyrylǧyŋ kele ma?» - dep aitty ma desem, «Apai, ötkende kelgen ekensızder ǧoi. Sol kezde därıgerler andai-mūndai dep qaǧazda bärın basqaşa jazyp qoiypty. Endı, eşnärse ıstei almaisyz» - dedı maǧan... - Aitatyndary osy...Eşqandai habar joq! Nätije de joq, jauap ta joq! Şarşadym! Qyzymnyŋ densaulyǧy jaiynda barlyǧy snimokta tūr. Al därıgerler özderınıŋ arttaryn tazalau üşın qaǧazǧa ne jazǧandaryn bılmeimın... Densaulyǧy jaqsy andai-myndai dep jazǧan bolar... Joǧarydan bılıktı därıgerler, ortoped-hirurgtar körıp, naqty bır şeşım qabyldasa eken deimın. Menıŋ maqsatym – mügedektık alyp, qaryq bolu emes! Men būl jerde aqşasyna qyzyǧyp otyrǧanym joq. Qyz bolaşaq ana! Qazaqstannyŋ bır azamatşasy düniege ūrpaq äkeletın! Emdeluı kerek, erteŋıne alaŋdaimyn... - Menıŋ maqsatym - qyzyma kömektesıp, järdemdesu. Bala köp jüre almaidy, keşke aiaǧym auyryp jatyr, arqam auyryp jatyr dep mazasyzdanyp jylaidy. Omyrtqasyna äser etıp jatyrma degen küdıgım bar, süiek müjılmek tügılı, bır jerımızdı ūryp auyrtyp alsaq, sonyŋ özı janymyzǧa batady. Aqşasy barlar aqşa berıp şyǧaryp alady da, al bız siiaqtylar şyndyqty däleldei almai jüremız... Soǧan küiınıp, aşynam! Oilaryn kelgenın, bılgenın ıstep otyrady! Al müsäpır halyq şyndyqty däleldei almai jüremız... Mıne, bızdıŋ Qazaqstannyŋ därıgerlerınıŋ oilau qabıletı. Mügedektıktı MÜGEDEK bolsa ǧana beredı eken, emdeluı üşın emes, - deidı Arys qalasyndaǧy köpbalaly ana Gulzira Manabaeva.İia, būl myŋdaǧan mügedektıŋ mūŋy. Bügıngı aqiqaty joq qoǧamnyŋ şynaiy bet-beinesı. El ışınde «Mügedektıkke şyǧaruda osy mekeme aqşasyz ötkızbeidı» - degen äŋgıme de basym. Bıraq būl eşqaşan däleldenbeitın şyndyq... Ärı däleldenuı de qiyn aqiqattyŋ bırı... Osyndai bezbüirekterdıŋ kesırınen talai mügedek jylap jür. İia, mügedekterdıŋ şeşımın tappaǧan mäselelerı şaş etekten...
Zarina ÄŞIRBEK,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
