Men Adinamen qaladaǧy jekelık emhanada tanystym. Alǧaş barǧanda syrqatym salmaqtylau edı. Ashanada qatarlasa tızılıp tamaqtanyp otyrǧan er-äielı aralas nauqastardyŋ eşbırıne män bergemın joq. Aldymdaǧy tamaǧymdy jartylai jep, tör jaqqa bır köz salǧanymda, maǧan aiai qarap otyrǧan möp-möldır qoŋyr janar ǧana esımde qalypty.
Bır aptaǧa juyq sozylǧan emnen keiın esımdı tez jinadym. Aiaǧymnan tūrǧan soŋ emhananyŋ sport zalynan şyqpaityn boldym, qaşan da qolym bosai qalsa qara terge tüsıp, jattyǧu jasaimyn. Boks qolǧabyn kiıp, auyr aspa dorbany soqqylaimyn. Zıldei temırlerdı köterıp, şaǧyn alaŋdy ainala jügıremın. Solyǧymdy basqan soŋ, salqyn basseinge bır süŋgıp şyǧyp, jeŋıl kiınıp alyp palatama köterılemın.
Alǧaşqy apta osylai öte şyqty.
Özge emhanalar siiaqty emes, mūnda tärtıp basqa. Ukol-därı berılıp, em aiaqtaǧan soŋ türlı psihologiialyq-terapiialyq sabaqtar ötedı. Är nauqastyŋ jaǧdaiyna qarai, türlı mındetter berıledı. Künıne jarty saǧat ekı qabattyq emhananyŋ tazalyq jūmystaryna da qatysuyŋ kerek. Aptasyna ekı ret qaraǧyŋ kelmese de adamdy mezı qylatyn psihologiialyq filmder körsetedı. Aiaqtalǧanşa soŋyna deiın otyruyŋ mındet. Sondai özgeşelıkterıne qaramai mūnda qaltaly adamdar köp emdeledı eken.
Men bolsam, basqamen jūmysym joq, därıgerden özgelerdıŋ kısımsıp būiyrǧanyn, qoqilanǧanyn elegen de emespın. Kesek, täkappar jürısıme qarap syrtymnan tısın qairaǧanymen, eşkım de tura kelıp aitqanyn oryndata almaidy. Äsırese, qazaǧy bolsyn, basqasy bolsyn, özge tılde söilegenderdı körsem kırpıdei jiyrylamyn.
Söitıp jürgende, emhana ashanasynda maǧan aiai qaraǧan möp-möldır janardyŋ, aiauly jannyŋ esımı Adina ekenın bıldım. Şeşesı ukrain. Erte qaitys bolǧan äkesınıŋ kım ekenın özı bılmeidı nemese aitqysy kelmeidı. Sol üşın ony barlyǧy «Ukrainka» atap ketken.
Onymen alǧaş tıldesuım bır jaisyz sätke tura keldı.
Emdeluşılerdıŋ ışınde ūlty qazaq bolsa da arǧy tarihy jūmbaq, küiektei saqaly bar, taqyrbas bıreu boldy. Irı denelı, bır özı üş adamnyŋ tamaǧyn jeidı. Äsırese, tüskı as kezınde ashanada kım körıngennıŋ dämdı asyna ortaqtasyp jüretın. Kışılık mınez körsetıp, sūrap alu, ädep-iba saqtau degen atymen joq, basa-köktep keledı de, asap jep kete beredı. Alǧaş kezdeskennen-aq ekeuımızdıŋ jūldymyz mülde qarsy ekenın baiqadym. Ol da sezdı.
Tüskı astan keiın köbısı ūiqyǧa ketetın. Men kündegı ädetımşe sport zalda qaraterge tüsıp, jattyǧu jasap jürıp, abaisyzda älgı saqaldynyŋ «qūiryǧyn basyp» aldym. Auyr aspa dorbany şyr ainala, oŋdy-soldy soqqylap jürgenmın. Art jaǧymnan ötıp bara jatqan oǧan şyntaǧym tiıp ketıp, äjeptäuır sözge kelıp qaldyq.
Sol aşumen joǧary köterılıp kele jatqanymda qarsy aldymnan Adina kezdesıp qaldy. Qolynda äldeneler jazylǧan bır paraq qaǧaz.
– Sızdı ızdep tappai jür edım, – dedı orysşalap.
– Maǧan eşteŋenıŋ keregı joq! – dep qolymdy bır sıltep öte berdım.
Palatama kelıp, juynyp alyp, säl demaldym da astyŋǧy qabatqa tüssem, qaz-qatar kıtaptar tızılgen sörenıŋ qasyndaǧy oryndyqta Adina otyr eken. Qolynda angliialyq äiel jazuşy Şarlotta Brontenıŋ «Djen Eir» romany. Maǧan renıştı jüzben jaratpai bır qarady da kıtabyn oqi berdı.
Kündelıktı tärtıp boiynşa emnen keiın psihologiialyq-emdık sabaqtar bastaldy. Odan keiın türlı mädeni otyrystarǧa jalǧasady. Būrynǧy ädetım boiynşa, köŋılım qalasa baramyn, qalamasa öz aldyma jüremın. Köbınese palatada jatyp alyp, Mūhtar Maǧauinnyŋ, Rediard Kiplingtıŋ kıtaptaryn paraqtaimyn. Emhanadaǧy tärtıpke jauaptylar türlı amal qoldansa da menı degenıne köndıre almai-aq qoidy. Keudemdı ör, basymdy şalqaq ūstap täkappar qalpymda jüre berdım.
Bır künı keşqūrym özımmen özım, japadan-jalǧyz auyr oi üstınde otyr edım, jas jıgıt kelıp, emhana äkımşılıgı şaqyratynyn aitty. «Taǧyne aitar eken» degen oimen astyǧa tüssem, oŋaşa bölmede emhananyŋ tärtıptık jauaptysy men Adina ekeuı otyr eken. Adymdai basyp, alşaŋdaǧan jürısımnen yqqan adina janary jäudırei yǧysyp, qasynan oryn berdı.
– Otyryŋyz, – dedı äkımşılık basşysy, – būl Adina degen ukrain qyz. Jasy on toǧyzda. Bızde emdelgelı ūzaq boldy. Būl qyzdyŋ qazaq tılın üirengısı keledı. Yŋǧaily adamnyŋ retı kelmei jür edı, sız kelıp sätı tüskendei. Endı ekeuıŋızdı är sabaqta qatar otyrǧyzamyz. Sız oǧan qazaq tılın üiretıŋız, özı de qūr jaiau emes. Ol sızge orys tılın üiretedı. Bır-bırıŋızdı tolyqtap, kömektesıp jürıŋızder. Mūnda er adamdar köp, erıkken jıgıtter oǧan soqtyǧyp jatsa, qorǧan bola jürıŋız. Ol da sız siiaqty kıtapqūmar. Tıl tabysyp ketedı dep ümıttenemın...
Adina maǧan ūnatpai, qyryn közben qarady. Moiyldai közderınde maǧan degen ökpenıŋ ızı anyq körınedı. Onyŋ men jaiynda «alkeude, özıne ūnamaǧan pende balasyn közıne de ılmeitın, özıne ǧana senetın täkappar bıreu» dep qaraitynyn anyq bılemın.
Oryndyǧymyz jaqyn bolǧanymen, alǧaşqy sabaqtarda bır-bırımızden alys otyryp, suyq söilesıp jürdık. Sport zaldan qarater bolyp kelgen saiyn onyŋ kıtap söresı maŋynda jalǧyz otyrǧanyn köremın. Özım gül ösıruge qūmar edım. Bükıl ekı qabatqa, kıtaphana men terezeler aldyna egılgen elu şaqty gülderdıŋ bırazdan berı qarausyz qalǧanyn körıp, şaǧyn temır şelekke su toltyryp alyp, jaǧalai suaryp jürgemın. Üstıŋgı qabattaǧy baspaldaq şetındegı jūmsaq oryndyqta kıtap oqyp otyrǧan Adina qasyma keldı. Menen mūndai näzıktık kütpese kerek.
– O-o-o. Sız de gül ösırudı jaqsy köresız be? Qandai keremet! Gülderdı jany süietın er adamdy tūŋǧyş köruım, – dedı jüzı bal-būl janyp.
– İä, gülderdı jaqsy köremın. Sen de ädemı bır şoq gülsıŋ, – dedım äzıldegen bolyp. Äzılım onşa keremet bolmaǧanyn özım de sezıp tūrmyn. Bıraq, oǧan jaqqan siiaqty.
Sol kezde baiqadym, jyly söz estıse jüzı özgeşe nūrlanyp, qūlpyryp ketedı eken. Qaz-qatar tızılgen gülderdıŋ atyn sūrai bastady. Gollandtyq ülgımen budandastyrylǧan jylanqiiaq gülınıŋ tüsın ūnatpady. Taudyŋ şūbar jylanyna ūqsap qalatyn osynau tūqym maǧan da ūnamaityn.
Qarǧaldaq pen emengüldıŋ tübın bosatyp, su qūidym. Oǧan qatar tūrǧan, atyn özım de bılmeitın, boişaŋ, ädemı japyraqty güldı kışkentai alaqandarymen sipalai ūstap:
– Myna gül maǧan sondai ūnady. Aty qalai?
– Men de naqty atauyn bılmeimın. Būl güldıŋ aty qazırden bastap Adina bolsyn. Saǧan arnadym. Künde baptap, bırge suaryp tūraiyq, – dep edım, jas balaşa quanyp, oŋ iyǧymnan qūşaqtai aldy da, ıle-şala ūialyp qaldy.
Sol sätten bastap ekeuımız tatulasyp kettık. Tamaqqa, seiılge bırge şyǧyp jürdık. Degenmen, menıŋ ūiyǧan otbasym, balalarym bar. Ol basy bolǧanymen menen jiyrma jas kışı. Boiyma jastaiymnan sıŋgen tärbieden, adamdyq häm neke tūrǧysynan alǧanda, maǧan şekara attauǧa bolmaidy.
Bır qalyppen syrǧyǧan künder ötıp jatty. Būryn da azdap söileitın ol menen görı ol qazaq tılın tez üirene bastady. Ärnenı sūraudan bır jalyqpaidy. Bos uaqytynyŋ bärın kıtap oqyp, suret salumen, qoŋyr tysty qalyŋ däpterıne äldenelerdı jazumen ötkızedı.
Tüsten keiıngı demalys uaqytynda astyŋǧy qabatqa tüssem, şaǧyn kıtap söresınıŋ janyndaǧy üstel basynda otyr eken. Aldy qobyraǧan qalyŋ qaǧaz. Qasyna baryp otyrdym. Qalyŋ qaǧazdar arasynda Mariia Barykovanyŋ «Taina semeinogo arhiva» (Otbasynyŋ qūpiia arhivı) degen kıtabynan üzındıler jazyp otyr. Düniejüzılık ekınşı soǧys, Gitlerdıŋ quatty armiiasy, alasapyran dünie, qan men örttıŋ ortasynda köktep şyqqan ūly mahabbat jaily bıraz äŋgımeler aityp berdı.
Kündelık däpterıne qarasam, jazulary tızılgen jahūt marjandai körkem eken. Är bır ärpı menı özıne tartyp barady. Qobyraǧan şaştaryn jinap, maǧan meiırlene qarap qoiady. Mūnda emdeluşıler köp bolǧanymen, kıtaphanaǧa keletınder sirek.
– Sız de men siiaqty kıtapty köp oqidy ekensız, – dedı Adina, qalam ūstaǧan oŋ qolymen jaǧyn taianyp. – Kıtapty köp oqityndardan jaman adam şyqpaidy. Osy keibır adamdar mülde oqymai, kıtap betın aşpai, qalai ömır süretınıne taŋ qalamyn.
– İä. Maǧan kıtapqūmarlyq bastauyş mektepte oqyp jürgennen bastap jabysqan. Şeşem anda-mūnda jūmsai bergen soŋ, tösek astyna tyǧylyp oqitynmyn. Ol jer bılınıp qalǧan soŋ üidıŋ töbesıne şyǧyp alyp, jinauly tūrǧan kiızderdıŋ arasyna oranyp alyp oqityndy taptym. Ol jer jyly, qauıpsız ärı oǧan şeşem şyǧa almaidy.
Adina syqylyqtap külıp jıberdı.
– Kışkentai kezıŋızden aqyldy bolypsyz ǧoi. «Şatyrǧa şeşem şyǧa almaidy» deisız be?
Balaşa mäz bolyp taǧy küldı. Köpten berı onyŋ jadyrap külgenın bırınşı ret köruım. Jaŋbyrdan soŋ jaiqalǧan alqaptaǧy güldei, qap-qaraŋǧy tünde qyr basynan jarq etıp şyǧa kelgen aidai ǧajap sūlulyqqa bölengen. Osynau qaitalanbas ǧalamat sättıŋ säulesıne şomylyp otyra bergıŋ keledı.
– Sız kıtapty, gülderdı, sportty sondai süiesız. Bıraq, janyŋyz jalǧyzdyqqa üiır ekenın baiqap jürmın. Men de bala künımnen berı oŋaşalyqty, öz-özımmen jalǧyz jürudy ūnatamyn. Şırkın, sızben bır uaqytta tuyp, bırge öskenımde ǧoi. Ör mınezıŋızge qarap, bala künıŋızde qandai sotqar bolǧanyŋyzdy elestetıp otyrmyn...
Aldyndaǧy däpterlerınıŋ bırı özı salǧan, tolǧan suretter eken. Qaryndaşpen tabiǧatty, dalany, aǧaştar men qūstardy, şyǧyp kele jatqan kün men batyp bara jatqan aidy däl beinelegen. Alyp dariiany jaǧalai ösken orman, orman arasyndaǧy qystaq, qystaq şetındegı oŋaşa üiler, jol jiegındegı eskı qūdyq beinelengen surettı Ukrainaǧa barǧanda salypty. «Ata-babamyz mekendegen, balyq aulap, egın egıp, şöp şauyp tırlık etken Dnepr boiy» dep tanystyrdy. Adinanyŋ salǧan qarapaiym ǧana suretterın ukrain dalasyna aŋsarym auyp kettı.
– Sen jaqsylap emdelıp, sauyǧyp al. Sosyn menı Ukrainaǧa, ata-babaŋnyŋ auylyna, Dnepr boiyna ertıp bar. Ştandartn feldmarşal Valter Modeldıŋ asa joiqyn tankılı armiiasyna küş bermegen namysty da qarapaiym halyqty körgım keledı. Bızdıŋ Qasym Qaisenov degen ataqty batyrymyz qūpiia tapsyrma alyp, nemıster basyp qalǧan ukrain ölkesıne diversant bolyp barǧanda, ırı äskeri tapsyrmalardy sättı oryndaǧan. Senıŋ qandastaryŋmen bırge qanşama ret partizandyq ūrystar jürgızgen.
– İä, bılemın! – Adina sözımdı bölıp jıberdı. Menıŋ myŋdaǧan qandastarymnyŋ aman qaluyna sep bolǧan Qaisenovtı qai ukrain qūrmettemeidı deisız? Batyr atanyŋ orys tılındegı «İlko Vitriak», «Na Dnepre» kıtaptaryn oqyǧamyn. Ǧajap batyr adam... Sauyǧyp şyqsam anam ekeuımız sızdı ertıp baramyz. Ukraindar da qazaqtar siiaqty, bauyrmal, jomart, er köŋıldı keledı.
Adina ekeuımız tättı äŋgımenıŋ qyzyǧynda otyryp, keşkı tamaq uaqyty ötıp ketkenın sezbei de qalyppyz. Qatarlasyp, iyqtasa otyryp tamaqtandyq ta öz palatamyzǧa kettık.
Ötkende sport zalda menımen sözge kelıp qalatyn älgı saqaldy Adinaǧa jiı soqtyǧyp jüretın. Äiel zatynyŋ aldynda ädep saqtau degendı bılmeidı, tym dörekı. Adinanyŋ qasynan ötıp bara jatyp, quatty qoldarymen onyŋ näzık qabyrǧalaryn mytyp qalady nemese jambasynan qaǧyp ötıp, tym ersı qylyqtar jasaidy. Qaljyŋynyŋ türı sol. Adina bolsa moiyldai közderı botalap, bıldırmei jylap qalady. Jūrt közınşe oǧan qarsy keluge yŋǧaisyzdanǧanymmen, tısımdı qairap jürdım.
Ol saqaldymen aşyq küş synasudyŋ sätı aqyry tüstı. Sportqa janym qūmar ekenı barşaǧa aian edı. Bos uaqytym bola qalsa jattyǧu zalynan şyqpaitynymdy bıletın emhana basşylyǧy menı jüre alarlyq halı bar barşa nauqastardyŋ taŋǧy jattyqtyruşysy etıp belgıledı. Bır saǧatqa juyq jattyǧuda bar önerımdı ortaǧa salamyn. Er adamdar üşın jekpe-jek önerınıŋ barlyq auyr türlerın körsetıp, qalanyŋ şi borbai balalaryn qaraterge tüsıremın. Äielder tarapyna jeŋıl gimnastikalyq qimyldar jasatyp, köbıne erkın qoiamyn.
Siriia qūmynda ūzaq jürıp, äskeri daiyndyqta äbden pısken älgı saqaldy mūndaida maǧan bırden-bır qarsylas edı. Bır künı ertesı taŋǧy jattyǧuda qaradai päle ızdep jüretın ol ädeiı baryp, Adinaǧa taǧy soqtyqty. Bılegınen qatty qysyp jıberse kerek, Adinanyŋ aşy dauysy bärımızdıŋ nazarymyzdy böldı. Aşuymdy tejei almai ony şetke, boks alaŋyna şaqyrdym. Onyŋ da ızdegenı sol edı. Sekırıp şyǧyp, arqannan attady da, būryşta ılulı tūrǧan qolǧaptardyŋ bır jūbyn maǧan qarai laqtyryp jıberıp, özı ekınşısın kie bastady.
Şu-şūrqanǧa qūlqy joq bır top nauqas jai-jaiyna tarady da, bır toby bızdı qorşai şuyldasyp kettı. Ortada qazylyq eter adam bolmaǧandyqtan «Bokstaǧy jekpe-jek erejesın saqtaimyz» dep özara kelısıp, aiqasty bastap kettık. Qos janary jasqa tolǧan näp-näzık Adina bır şette bızge üdıreie qarap tūr. Qoŋyrqai şaşy ekı iyǧyn jauyp ketken. Jeŋıl keudeşesın jelbegei jamyla salypty. Aldyndaǧy arystandai ekı erkektıŋ aiqasy – özınıŋ ar-namysy men näzıktıgı üşın bastalaǧanyn sezıp-aq tūr.
Denesınde artyq etı joq, tūla boiyn küş kernegen saqaldy a degende-aq soqqynyŋ astyna aldy. Mūndai aduyn da şalt qimyldy kütpegen men es-aqylym şyǧa qorǧanuǧa köştım. Alaŋdy üş ainala ūrǧylasqan ekeuımızdıŋ bır-bırımızdı aiaityn türımız joq. Degenmen, naqty uaqyt şegı joq jekpe-jegımız tym ūzaqqa sozylmady. Erkınsıp ketken qarsylasym aldyma entelei jetıp kelgende oŋ qaptaldan soǧatyn jalǧan beine körsetıp, bar nazary soǧan auǧanda oŋ qolymmen sol jaq bauyrdy qosa qūlaq tübınen, qatar ekı auyr soqqy jasadym. Älgınde ǧana aş qasqyrdai alasūryp, es-aqylymdy alǧan qarsylasym tura aldyma bük tüsıp otyrdy da qaldy. Sol otyrǧan jerınen araşaǧa tüsken bırneşe jıgıt ony qaumalap alyp kettı.
Qolǧabymdy şeşıp, arqannan asyp sekırıp tüssem, şetkerı bır būryşta ebıl-debılı şyǧyp Adina jylap otyr eken. Qasyna kelgenımdı sezıp odan beter eŋıredı. Eşteŋe aita almadym. Şylqa ter bolǧan sport jeidemnıŋ etegımen köz jasyn sürte berdım. Ünsızdık bilegen sol sättegı älem Qarataudan da auyr edı.
Sodan qaityp Adinany bıraz kün boiy körmedım. Et qyzuymen sezbegen ekenmın, bet-jüzıme soqqydan bıraz taŋba tüsıptı. Ekı kün boiy men de qorǧalaqtap, el közınen alys jüruge tyrystym.
Tamlyjyǧan köktem künderı bırtındep ötıp, mamyr aiynyŋ soŋǧy künı de jettı. Kezektı emımdı alyp, palatamda jatsam, Adina ızdep kelıptı. Sol baiaǧy mūŋdy, oily qoŋyr janarymen bas-aiaǧyma aialap qarap şyqty da, qasyma kelıp otyrdy. Amandyq sūrastyq.
– Jürıŋız, gülderımızdı suaraiyq, – dedı, – bırneşe kün qatty auyryp qaldym da, eşqaida şyqpadym. Sız de körınbei kettıŋız. Özım ızdep keldım...
Ashanadan kışkentai temır şelekke su toltyryp alyp, jaǧalai tızılgen gülderdı suara bastadyq. Men «Adina» dep at qoiǧan jalpaq üş japyraqty gül nedäuır ösıp, öŋı aşylyp, jaiqala bastapty.
Ony körgen Adina qatty quandy.
Ekeuımız emhana ashanasynan bırge tamaqtandyq ta, ony keşkı seiılge ertıp şyqtym. Qala keşı mūnartyp, batys kökjiekke qoiulana şökken būlt mazasyzdyqqa, belgısız saǧynyşqa jeteleidı. Jaŋbyr aldyndaǧy tymyq sätte jer bauyrlai ūşqan qarlyǧaştar qasymyzdan janap ötedı. Köktem keşı bırtındep qaraŋǧylyqqa ūlasa bastady.
– Men auyramyn, – dedı Adina. – Jazylmaityn auruǧa şalyqqanmyn. Ony özım jaqsy bılemın. Bıraq, anam eş küderın üzgen emes. Emhanaǧa bır jyldyq emdeu aqysyn tölep qoiǧan. Qazırşe būl jerden şyǧa almaimyn. Al, sız jaqynda ketesız ǧoi...
Sözın tolyq aiaqtai almai, bulyǧyp jylap jıberdı. Qoltyǧynan demep, balapan şyrşalar arasyna qoiylǧan oryndyqqa otyrǧyzdym. Keşkı salqynnan jaurap, ekı iyǧy dırıldei bastaǧan soŋ, üstımnen tastamaityn jeŋıl sport şapanymdy şeşıp, iyǧyna jauyp qoidym. Adinanyŋ sol sättegı beinesı qūndaqtaǧy säbi baladai, nemese samyrsyn tübındegı jūmsaq mükte būiyǧyp jatqan qozyqadai älsız de qorǧansyz edı. Aspan jüzıne ılıngen būlt qabaǧy qatuly.
– Bügın mamyrdyŋ soŋǧy künı eken, – dedım men. – Būl kün bız üşın qymbat kün. Bırer saǧat bolsa da syrlasyp, bırge jürmız. Men üiıme, otbasyma qaituǧa asyǧamyn. Qaitamyn da. Al senıŋ osynda jalǧyz qalatynyŋdy oilasam...
– Sızdıŋ maǧan arnaǧan «Adina gülıŋız» bar ǧoi, – dep jymidy ol. – Sony künde baptap, suaramyn. Tura sızben söileskendei söilesemın. Janyma medeu tūtamyn. On toǧyz jyl keşken ǧūmyrym üşın de rizamyn. Sız bılesız be, men köp keşıkpei ölemın... Ol şyndyq. Mendei bır jas qyzdyŋ osynau ömırde bolǧanyn ūmytyp ta ketersız. Erteŋ jazdyŋ alǧaşqy künı, oi, jazǧan-ai! Jazǧa da jetıp qalyppyz-au...
Saryarqa būlty odan beter auyrlap, tūtas töŋırektı qaraŋǧylyq tūmşalady. Jaqyn maŋnan naizaǧai jarqyldady. Keşıkpei nöser jauatyn türı bar.
– Adam jüregı şeksız keŋıstık siiaqty. Oǧan bärı siiady. Jamandyq ta, jaqsylyq ta, mahabbat ta, kek te. Senı eşqaşan ūmytpaimyn, Adina. Emhanaǧa ızdep kelıp tūramyn.
– Sız aldaǧy uaqytta kıtap jazatyn siiaqty bolasyz da tūrasyz. Söz joq, sız myqty jazuşysyz. Auyrmasam... denım sau bolsa men de sız turaly mahabbat hikaiasyn jazar edım. Sızben jaqyn ötken aiǧa jetpeitın uaqytty bır kıtapqa jük eter edım. Sızdıŋ, özımnıŋ balalyq şaǧymdy jazar edım.
Adina auyr bır kürsınıp aldy. Bala künınde naǧaşy atasyna erıp, Tula jazyǧyna barǧanyn, Don özenı boiyn jaǧalai Lipesk, Voronej, Volgograd jäne Rostov aimaqtaryn aralaǧanyn maiyn tamyza baiandady. Hutor maŋyndaǧy şabyndyqta şalǧy tartqan kedei mūjyqtardyŋ beinesı salynǧan suretterı bar ekenın, keiın üiıne şaqyryp körsetetının aitty.
Tättı äŋgıme qyzyǧy uaqyttyŋ qalai ötıp jatqanyn sezdırer emes.
Kenet tura arqa tūsymyzdan aspan qylyşy jarq ettı de, jer jarylǧandai kün kürkıredı. Baj etıp şoşynǧan adina qūşaǧyma kelıp bır-aq tyǧyldy. İmanymdy üiırıp, ony bauyryma qysa berdım. Kıp-kışkentai, mūŋdy Adina bürısıp, qūşaǧyma tyǧyla tüstı. Ömır degeneıŋız de sol ǧoi, oǧan uaqytşa qorǧan bolyp, meiırım tökkenımmen, ǧūmyr boiy panama alyp, aialap öte almaitynym özıme aian edı.
– Qazır-aq nöser jauyn tögedı de ketedı, qaitaiyq. Erteŋ jazdyŋ alǧaşqy künı, – dep Adinanyŋ sözın qaitaladym. – Biylǧy köktemdı bügın aiaqtadyq. Anyǧy – menıŋ köktemım aiaqtady.
Buryl tartqan şaşymdy, qyryqtan asqan jasymdy meŋzegenım edı būl. Jas ta bolsa oqyǧany men tüigenı köp aqyldy qyz bärın tüsıne qoidy. Sezım joly ary qarai jabyq ekenın, bırer künnen soŋ qoş aitatynymyzdy, jürek qylyn terbegen, qūrmet pen ystyq mahabbat syilaǧan jıgıt aǧasynyŋ endıgı ömır jolyna jaryq tüsırıp tūrar tym alys ta, tym jaqyn sapar şyraǧy ekenın ūqty. Kün kürkırı jiılep, aspan jüzınen kesek tamşylar tögıle bastady. Tar jol boiyndaǧy alasa şyrşalardy da, bızdı de barmaqtai bolyp tögılgen aspan jasy şomyldyra bastady.
Emhana qaqpasynyŋ şyraǧy jauyn astynda jarqyrap tūr. Su ötken balǧyn qyzdyŋ jüzı quqyl tartyp, tısterı saq-saq etedı. Adina jylap keledı. Bälkım, aspan bırge jylap keledı.
Emhana aulasyna kırgen soŋ ekıge aiyryldyq. Jaŋbyr juǧan Adinanyŋ sūlbasy ūzap kötkenşe qarap tūrdym. Köz aldym bualdyr tartyp, ainalamdy baǧdarlaudyŋ özı qiynǧa soqty. Jūrt tegıs ūiqyda, sendelıp palatam kırıp, esımdı jidym. Ainaǧa qarasam, manadan berı jylap tūrǧan aspan emes, men ekenmın...
Kelısımdı uaqyty tolmasa da, emhana basşylyǧymen, därıgermen söilesıp, ertesı-aq üige şyǧyp kettım. Keterımde gülderımdı suaryp, «Adina güldıŋ» topyraǧyn bosatyp, aialai sipadym. Gül alaqandary būrynǧydan da ülkeiıp, dıŋı de ūzara tüskendei.
Nege ekenı özıme de belgısız, Adinaǧa qoştaspadym. Endı keşıksem, onyŋ mūŋdy qoŋyr janaryna tūtqynǧa tüsıp, osynda mäŋgılıkke qalardai sezındım.
* * *
Men emhana aulasynan şyqqan kün – Adina aitqandai jaz aiynyŋ bastalǧan künı edı. Keşegı nöserlı jaŋbyrdan quat alyp, qūlpyrǧan ainala da, bürşık atqan qaiyŋdar da, keşe tünde ǧana ǧalam nūryna, köktemnıŋ soŋǧy jaŋbyryna bızben bırge juynǧan şyrşalar da közıme basqaşa körındı. Älem nūrlanyp ketkendei, ne mülde süreŋsız tüske oranyp, qūlazyǧan düniede özım ǧana qalǧandai qaiǧyly küi keştım. Būl oqiǧa sol betı jürek tükpırımde ǧana saqtalyp, qaǧaz betıne tüspei, jazylmai qalar ma edı, myna bır tosyn habar bolmasa. Aptasyna bır qaitalaityn daǧdym boiynşa, Esıl özenınıŋ boiynda japadan-jalǧyz balyq aulap otyr edım. Su jiegınde, sömkemde jatqan telefonym qaita-qaita şyryldai berdı. Trupkany alsam, arǧy jaǧynan äieldıŋ älsız dauysy şyqty. Qysqa sälemnen soŋ aty-jönımdı naqtylap sūrady. – İä, sol jıgıt menmın, – dedım. Beitanys äiel jylap jıberdı. Öksıgın basyp, säl kıdırdı de, özınıŋ Adinanyŋ anasy ekenın, onyŋ bır apta būryn emhanada qaitys bolǧanyn jetkızdı. Töbeme aspan qūlap ketkendei, auyr salmaqtan qos tızem bügılıp kettı. Adinanyŋ öler aldynda maǧan hat jazyp qaldyrǧanyn, bır jerden kezdesıp sol amanatyn bermek ekenın, men qalasam ziratyna da ertıp barmaq oiy baryn aitty. Qazır-aq jetetınımdı aityp, meken-jaiyn sūrap aldym da, kölıgıme otyryp aitqan adreske tıke tarttym. Qala ırgesındegı şaǧyn auylda tūrady eken. Jasy egdelei bastaǧan, şamasy eluden asqan aryq äiel qaqpa aldynda qarsy aldy. Ermen men alabota basqan aulada ūsaq tastar töselgen jıŋışke jolmen üiıne, Adinanyŋ jatyn bölmesıne bastady. O, qūdıret! Emhanada ekeuımız baptap, suaryp jüretın «Adina gül» tereze aldyndaǧy üstel üstınde, aiauly Adinanyŋ suretınıŋ janynda jaiqalyp ösıp tūr. Dıŋı būrynǧydan da ūzaryp, jaiqala ösıp ketse de jazbai tanydym. Tıptı, tübegıne deiın özgermegen. Erneuıne kışkentai qaişymen oiyp, öz qolymmen jazyp ketken «Adina» degen jazuǧa deiın orynynda. Qanşa tyryssam da köz jasyma ie bola almadym. İegım kemseŋdep: –Äpke, Adinanyŋ basyna baraiyqşy...– dedım. Kölık tızgının zorǧa meŋgerıp kelemın. Auyl şetındegı qyratqa oryn tepken köne qorymǧa äp-sätte jetıp keldık. Şetkerı qoiylǧan jas qabırlerdıŋ arasynan Adinanyŋ qoian jonyndai tompaiyp jatqan kışkentai ǧana qabırınıŋ basyna toqtadyq. Jas qabır älı qorşalmaǧan, belgıtas ta qoiylmaǧan. Tek balanyŋ boiyndai ǧana aǧaş taqtaiǧa qara siiamen jazǧan Adina degen jazu ottai basyldy. Dını özge bolsa da jügınıp, dūǧa baǧyştadym. Anasy art jaǧymda ünsız qol jaiyp otyrdy. Ūzaq dūǧam aiaqtap, solyǧymdy basqan soŋ anasyn sözge tarttym. Menıŋ telefon nömırımdı emhana äkımşılıgınen alypty. Öler aldyndaǧy ösietı boiynşa ekeuımız baptaǧan «Adina güldı» özınıŋ şaǧyn bölmesıne qoiudy tapsyrypty. Öz qolymen jasaǧan konvertke maǧan jazǧa şaǧyn hatyn salyp, syrtyn mūqiiat jelımdeptı. Anasy bergen hatty aşyp edım, bır paraq qaǧazben qosa özı salǧan suretter şyqty. «Qūrmettım, sızge qazır ne jazarym belgısız. Būl hattyŋ soŋyna jetkenımşe bırneşe kün uaqyt keter. Sız emhanadan ketkende terezeden qarap tūrdym. Qaqpa aldynda ainalsoqtap ūzaq jürdıŋız. Kımdı, neı qimai ökınış pen ümıt arasynda sendelgenıŋızdı, aqyrynda mahabbat pen sezım ortasynan aqyldy köpır etıp, jol tapqanyŋyzdy da kördım. Sız ketken soŋ halım kürt naşarlap kettı. Därıgerıme aityp, sızdıŋ maǧan arnaǧan «Adina güldı» palatama aldyryp aldym. Sızdıŋ jaz ben bırge menıŋ köktemım de bastalyp edı. Ätteŋ, oǧan ılese qaŋtar keldı. Myna düniede anam jäne sız qalyp barasyz. Bır künderı anam sızdı tabady. Men ketken soŋ onyŋ küiı qalai bolaryn oilasam, mülde ölgım kelmeidı. Senesız be, eşqaşan ölgım kelmeidı. Bıraq, tügeldei özgerıske ūşyraǧan qanymdaǧy rak dertı menı alysqa aparmaidy. Oǧan közım anyq jetedı. Menıŋ qysqa ǧana ǧūmyrymda jolyqqan eŋ märt, eŋ adal azamatsyz. Anama ünemı qarailasyp tūrarsyz. Ony da qarttyq jeŋe bastady. Är mezgıl saiyn baryp, köŋılın jūbatyp tūryŋyz. «Adina güldı» baptap qarau mındetın endı anam aldy. Sız dınge, Qūdaiǧa qatty senetın adamsyz. Qūdaidan sızdı «ol düniede taǧy da kezdestıre kör!» dep ötınemın. Aitpaqşy, sız sondai jaqsy köretın, üstıŋızden tastamai kietın jeŋıl sport şapanyŋyzdy köktemnıŋ soŋǧy künındegı keşkı seiılde, jaŋbyrda maǧan japqan edıŋız. Sol tünı palatama ädeiı kiıp ketkem. Men ölgen soŋ tabytymda bırge kömudı, basyma jastap qoiularyn ösiet ettım. Oǧan renjımessız. Tym qūrysa, jer astynda sızdıŋ ter men meiırım iısı sıŋgen kiımıŋızdı jastap jataiyn. Öitkenı, tübı bır taǧy kezdesemız ǧoi. Äitpese, oǧan deiın menı ol jaqta kım qorǧaidy? Köp jazyp kettım. Bıraq, sızben qoştaspaimyn. Sız jaqta älı jaz şyǧar. Būl jaq tastai qaraŋǧy... Qūrmetpen: sızdıŋ Adinaŋyz». Hatty oqyp bıttım. Būl joly közımnen tamşy jas şyqpai qoidy. Kün de keşkırıp qalǧan eken. Adinanyŋ anasyn süiep, kölıkke otyrǧyzdym. Astana küzı qaşanda jaŋbyrly. Biyl tıptı basqaşa. Batys jiektı taǧy da qalyŋ būlt torlai bastapty. Tündelete nöser jauary sözsız. Ziratqa jaqyn maŋdaǧy kölşıkten su qūstarynyŋ şuyly estıledı. Artymyzda mamyrdyŋ soŋǧy tünı jaŋbyrda bauyryma tyǧylǧan kıp-kışkentai, momaqan Adinanyŋ kıp-kışkentai qabyry qalyp barady. Onyŋ astyndaǧy aǧaş tabytta menıŋ jaqsy köretın kiımımdı jastanyp, mäŋgılık ūiqyǧa batqan Adina jatyr. Nege ekenın, qalaǧa, qaladaǧy şuly pendeler arasyna barǧym kelmei qaldy. Baruym kerek, öitkenı, men jürek qalauyna bırınşı bolyp özı qarsy şyǧatyn adam balasymyn. Jany süigen düniesın öz qolymen talqandaityn, köŋılı eljıregen ǧajaiypqa köpe-körneu kül şaşatyn «Pende» atty jaratylyspyn. Jan-tänımen ūnatatyn arman-mūratynyŋ alyp mūhityna jalǧyzdyqtan aral soǧatyn aqymaqpyn... Oiymdy terıstık jiekten jarq etken aspan qanjarynyŋ jarqyly böldı. Kölık terezesıne bıren-sarandap tigen jaŋbyr tamşylary üdei tüstı. Jyl ūstarynyŋ tüstıkke qaitar şaǧy jaqyn. Dalada lüp etıp soqqan jelden jaŋbyr aralas topyraqtyŋ, jusannyŋ iısı aŋqidy. Qarttyqqa iek arta bastaǧan, jüzın auyr mūŋ men qaiǧy torlaǧan Adinanyŋ anasyna qarap, «Jaz ötıp küz keldı. Toptasa ūşqan tyrnalar Adinanyŋ ziratynyŋ üstınen ūşyp öter. Jüzdegen, tıptı myŋdaǧan jyldar öter. Onyŋ kışkentai qabırı de bırtındep jerge ainalar. Būl päniden bız de ketermız. Tek, artymyzda qalary mūŋǧa suarylǧan mahabbat qana» dep oiladym. Eeeeh, Adina! Sen äkelgen jaz da ötıp barady eken-au...Keskındeme: Aleksandr Savrasov
Ūqsas jaŋalyqtar
