İpotekada tarazynyŋ ekı jaǧy bar. Äsırese ol merzımge kelgende bılınedı. Bır jaǧynan ipotekany ūzaq merzımge alsaŋyz, ai saiynǧy tölemı azdau bolatyny tüsınıktı. Bıraq ekınşı jaǧynan, artyq tölemıŋız köbeiedı. Dūrys balans qaida jatyr?
Aldymen ipotekaǧa merzım faktorynyŋ qalai äser etetının qarastyraiyq:
Artyq tölem. Merzım anaǧūrlym köp bolsa, artyq tölem de soǧūrlym köp. Būl bazalyq kredittık prinsip. Keide artyq tölem negızgı qaryz somasynan da asyp ketuı mümkın.
İpotekany tölei almau qaupı. Qazırgı zamanda 10 jyl tūrmaq, erteŋ ne bolatynyn boljau qiyn. Merzımnıŋ tym ūzaqtyǧy bolaşaqty naqty aiqyndauǧa mümkındık bermeidı. Bügın jaqsy jūmysta otyrsaŋyz, erteŋ jūmystan airylyp qaluyŋyz bek mümkın. Sondyqtan, oǧan da daiyn bolyp, merzımdı taŋdaǧanda osy jäittı eskeru kerek.
İpotekany merzımınen būryn öteu. İpotekany ışınara, jartylai erterek jauyp jatqan jaǧdaida, qaryz aluşy ne qaryz merzımın, ne ai saiynǧy tölemdı azaitudy taŋdai alady. Būl endı sızdıŋ qazırgı jaǧdaiyŋyzǧa bailanysty.
Ömır süru sapasy sızge merzım taŋdau barysynda äser etetın basty faktor ekenı ras. Adam qinalǧysy kelmeidı. Sondyqtan ol türlı ssenariilerdı aldymen köz aldynan ötkızıp alady. Eŋ bastysy, ipoteka merzımı sızdıŋ mümkındıkterıŋızge qarai baǧalanuy tiıs. Mysaly, sız ülken nesienı 15 jyl ışınde qaitara almaityndyǧyŋyzdy tüsınıp tūrsaŋyz, ony 25 jylǧa alyŋyz. Osy kezde qosymşa tabys tüsıp jatsa, ipotekanyŋ bır bölşegın jauyp otyryŋyz.
Uaqyt/Qarjy/Jan tynyştyǧy formulasyn qoldanyp, eseptesek:
5 jyldyq ipoteka – ai saiynǧy tölemı köp, bıraq artyq tölemı az bolady.
10 jyldyq ipoteka – ai saiynǧy tölemı älı de köpteu bolady. Bıraq artyq tölem jaǧynan säl ūtasyz.
15 jyldyq ipoteka – köp jaǧdaida būl ipotekanyŋ eŋ yŋǧaily merzımı bolyp sanalady. Ai saiynǧy tölemı qolaily, artyq tölemı de şekten şyqpaityn jaǧdaida bolyp keledı. Bız däl osy merzımge barynşa nazar audaruǧa keŋes beremız.
20 jyl nemese odan da ūzaq merzımdı ipoteka — būl tabysy tömen, bıraq sol tabysy tūraqty jandarǧa arnalǧan ūsynys. Bıraq artyq töleu somasy bank qaryzynan asyp ketuı mümkın.
İpotekany qai merzımge alaryn tek özıŋız şeşesız ǧoi ärine. Bıraq men paidasyz keŋester bermeimın.
Aibar OLJAEV,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
