Shilde aıynyń alǵashqy jeksenbisi ulttyq dombyra kúni merekesi ekendigi barshamyzǵa málim. Ulttyń únine aınalǵan qasıetti hám kıeli aspabymyzdy Qadyr aqyn "Naǵyz qazaq qazaq emes, naǵyz qazaq dombyra" dep laıyqty baǵasyn bergen. Zamannyń aǵysy san qubylsa da óziniń ózektiligin joǵaltpaǵan, qaı ýaqytta bolmasyn ultymyzdyń senimdi serigine aınalǵan aspabymyz týraly ańyz da kóp, aqpar da kóp. Ejelgi Altaı ańyzdaryna súıensek, taýlardy mekendegen eki aǵaıyndy jigit ómir súrip, bireýi sol zamandaǵy jalǵyz dombyranyń ıesi bolǵan eken. Tańdy tańǵa uryp, án-kúıdi naqyshyna keltirgen bozbalaǵa halyq ta súısingen. Biraq sharýaǵa shorqaqtyǵy onyń aǵasynyń zyǵyrdanyn qaınatqan, aqyry shydamaǵan aǵasy inisiniń aspabyn syndyryp, jaramsyz qylyp tynǵan. Osydan keıin dombyra úni bólshektenip, Altaıdyń ár aımaǵyna tarap ketken desedi. Osy únge elitken adamdar da dombyrany qaıta jasap shyǵarypty. El aýzyndaǵy kóp ańyzdyń biri osyndaı. Sizderge dombyra týraly taǵy da qyzyqty aqparattar legin usynbaqshymyz.
- Dombyra sóziniń shyǵý tegi áli tolyq zerttelip bolǵan joq. Desek te ár túrli balamalardy kóptep kezdestire alamyz. Mysalǵa, tatar tilinde "dýmbra"-balalaıka, "dombýra"-gıtara degen maǵynalardy beredi. Al qalmaq tilinde "dombr" sózi dombyra maǵynasynda qoldanylady. Al mońǵol halqy dombyra aspabyn "dombýra" dep ataıdy. Túrik baýyrlarymyz gıtaraǵa "tambýra" degen ataý bergen. Barsha túrki halyqtaryna ortaq aspaptyń biri bolǵandyqtan ataýlary da uqsas keletin dombyra sóziniń naqty maǵynasy áli de zertteýdi, anyqtaýdy qajet etedi.
- Dombyra tek túrki halyqtarynyń ǵana emes, búkil álemdegi eń ejelgi mýzykalyq aspaptardyń biri bolyp sanalady. Joramal boıynsha alǵashqy dombyralar osydan 6000 jyl buryn qoldanysqa engen. Qazirgi dombyralarǵa kelsek, elimizdiń geografııalyq jáne dástúrli án aıtý mektepteriniń erekshelikterinn baılanysty ár aımaǵymyzda ár túrli dombyralar qoldanylady. Elimizdiń soltústik aımaqtarynda shertpe kúıge arnalǵan dombyralar kóptep kezdesse, ońtústik, batys aımaqtarda tókpe kúıdiń qarapaıym dombyralaryn jıi jolyqtyrasyz.
- 2010 jyly aspamybyz Gınnestiń rekordtar kitabyn baǵyndyrdy. Qytaıda ótken jıynda 10450 dombyrashy "Keńes" kúıin bir ýaqytta oryndap kúlli álemniń nazaryn ózderine aýdartty.
- 2008 jyly Mońǵol-Altaı dalasynyń Jarǵalant Qaırqan úńgirinen tanymal ǵalymdar osydan 1500 jyl buryn jasalynǵan dombyrany izdep tapqan. Zertteý kezinde, ondaǵy kóne túrki jazýlaryna kózderi túsken. Dombyranyń betinde kóne túrki tilinen aýdarǵanda "Jupar kúı áýeni súısindirdi" degen sóz beınelengen. 6000 jyl buryn alǵashqy úlgileri jasalǵan bul aspap osydan 15 ǵasyr buryn da jupar kúı shashyp, adam janyna jylýlyq syılaǵan.
- Qazirgi kezde dombyranyń, dombyra tektes aspaptardyń kóptegen túrleri kezdesedi. Án-kúı dombyrasy, úsh ishekti dombyra, qýys moıyn dombyra, sherter, keń shanaqty dombyra jáne taǵy da basqa túrlerin elimizdiń ár aımaqtarynan tabýyńyz múmkin. Bul qatarǵa Farabı eńbekterindegi 9 ishekti dombyrany jáni qytaı jerinde qoldanytatyn lıýtna aspabyn qosýyńyzǵa da bolady.
Eki shektiń birin tartyp, birin sál kem buraý arqyly dala fılosofııasyn, eldiń kóńil-kúıin sanasyna sińirgen kıeli aspabymyz qashan da óz ózektiligi men mańyzyn joǵaltpaq emes. Urpaqtan urpaqqa, dáýirden dáýirge dombyrany jetkizý bizdiń de mıssııamyz ekenin esimizden shyǵarmaıyq, qurmetti oqyrman. Tórimizden dombyra túspesin, tóńiregimizden tynyshtyq úzilmesin. Dombyra tek beıbitshiligimiz úshin shertilsin!
Qýandyq Kórgenov
