Adamzattyń zeıini men zerdesi zertteýlerge qushtar. Jaratylys ıeleri jańa ashylýlar men álemniń tylsym tańǵajaıyptaryn taldaýǵa yntaly. Biz úshin dúnıeniń qupııasyn aqtaryp, san qyryn sarapqa salý aıtarlyqtaı qyzyq. Sondyqtan, adamnyń ushqyr oıy eń, eń degen qubylystardyń toptamasyn tarıh betterine bederleýdi de umyt qaldyrmaǵan. Jer ǵalamsharynyń túkpir-túkpirindegi eleń etkizer aıryqsha oqıǵalar, is-áreketter men erekshe dúnıeler «Gınness rekordtar kitabyna» tirkelip otyrady. Sonymen birge, ǵalymdar da óz betinshe jekeleı zertteýler usynýdy úzbegen. Sondaı qyzyqty derekterdiń bir parasy AQSh til zertteý departamenti usynǵan - álemdegi úırený eń qıyn 8 tildiń reıtıngi.
- Atalǵan departament ǵalymdary úırený eń qıyn soǵatyn tildiń kósh basyna qytaı tilin jaıǵastyrǵan. Kúnshyǵys eliniń ana tili bul tizimde birneshe kreterıı boıynsha top basynda. Onyń alǵashqysy, ıereoglıfterdiń kóneligi. Bir sóz – bir ıereoglıf. Olardyń fonetıkalyq dybystalýy da uqsas. Máselen, qytaı tilindegi «shı» sózi 36 maǵynaǵa ıe.
- Reıtıngtiń ekinshi tuǵyrynda - arab tili. Bul tildiń ózgesheligi sóılem ońnan solǵa qaraı órnekteledi. Sonymen birge, áripterdiń basym bóligi sózdegi ornyna qaraı 4 túrli qubylady. Tildegi dıalekt sózderdiń kóptigi de til úırenýshilerge qıyndyq týdyrady.
- Zertteýshiler usynǵan úırený birshama qıyn tildiń úshtigin shyǵys Amazonkanyń tili – týıýka túıindeıdi. Bul tildegi eń tańdaı qaǵatyn tus – qarapaıym zattyq maǵynany bildiretin zat esimniń klastary 50-den – 140-qa deıin sharyqtap tur.
- Basqa tilderge qaraǵanda meńgerýge kóbirek kúsh jumsaıtyn tildiń tórttigi vengr tiline tıesili. Vengir álipbıindegi daýysty dybystar men jurnaqtardyń kóptigi sózderdi este saqtaýdy qıyndatady.
- Top bestikti japon halqynyń tili aıaqtaıdy. Bul tilde sózderdiń jazylýy men aıtylýynda aıtarlyqtaı aıyrmashylyq bar. Sondaı-aq, japon jazý úrdisinde 3 nusqa qalyptasqan.
- Navaho – bul tańǵajaıyp til ekinshi dúnıejúzilik soǵys kezeńinde radıo arqyly habarlama taratýdyń kody retinde qoldanylǵan. Japondyqtar qansha ter tókse de tildik kodty anyqtaı almaǵan. Navaho tek qıyn bolǵandyǵymen ǵana emes, tildi úırenýge arnalǵan materıaldardyń tym az bolýymen de kúrdeli.
- Eston tilinde septiktiń 12 túri bar. Bul basqa slavıan tektes halyqtarǵa qaraǵanda eki ese kóp. Sondaı-aq, erejelerindegi erekshe jaǵdaılar men bir sózdiń birneshe maǵyna berýi de tildi úırený proesin qıyndatady.
- Bask tili – eýropadaǵy eń ejelgi til. Baskilerdi kez kelgen úndieýropalyq tilmen baılanystyrý múmkin emes.
Aıta keterligi, adamnyń alǵyrlyǵy men aqyly den qoısa birneshe qıyn tildi qatar, erkin meńgergenin kóz kórip, qulaq estip júr.
Arýjan Seıilǵazy
