Mūnaily ölke Atyrauda Qasym hannyŋ qabırın ızdegen arheologtar "kedergı keltıredı" dep jiyrmaǧa juyq beiıttı basqa jerge köşırgen. Soraqysy, ūrpaqtaryna eskertpegen. Tūrǧyndar qatty aşuly, dep habarlaidy "Adyrna" ūlttyq portaly "İnformbiuro" baǧdarlamasyna sılteme jasap.
Tarihşylar talai jyldan berı Mahambet audanyndaǧy Saraişyq qalasynda handardyŋ süiegın ızdep keledı. Byltyr Qasym hannyŋ molasyn jobalap tauyp, biyl qazba jūmystary bastalypty. Bıraq hannyŋ süiegın ızdegender kedergı keltırdı dep ırgede jatqan molalardy köşıruge kırısken. Al būǧan auyl tūrǧyndary tübegeilı qarsy bolyp şyqty.
Tarihşylardyŋ boljamynşa, Saraişyq qalasynda handar jerlengen. Altyn Orda men Noǧai ordasynan keiın qazaq handyǧynyŋ Astanasy bolǧan jer. Būl eldımekende jetı hanǧa eskertkış te ornaltylǧan. Solardyŋ bırı Qasym han däl osy ırgede jerlengen dep arheologtar, etnograf ǧalymdar zertteu jūmysyn bastaǧan edı. Alaida zertteu jūmystaryna maŋyndaǧy myna molalar kederdı keltırıptı. Söitıp, zirattardy köşıre bastaǧan.
Bıraq būl ıske Saraişyq halqy qarsy. Öitkenı ölı aruaqtardy qorlau deidı. Jäne eŋ soraqysy, beitterdı qazyp, süiekterdı basqa jaqqa köşırıp jatqandar däl osy zirattarda jerlengen adamdardyŋ ūrpaqtaryna, tuys-tuǧanyna eskertıp jatqan joq dep aşuly.
“Halyqtyŋ rūqsatyn alǧan joq. Jaŋaǧy jerdı jinasyn. Orystyŋ mäiıtın köşırdı. Olarda grobqa salǧan äiteuır, süiegı jinaqy jatady ǧoi. Al mynalar süiektı jinap-jinap aparyp, ol tügel me, tügel emes pe? Kımge bız dūǧa etemız. Sol kökıregımızde, sosyn jalpy tynyştyq kerek. Mynau üş ǧasyrdyŋ adamdary”, – deidı auyl tūrǧyny Hatiia Hairullina. “Myna ölıp jatqan kısıge bız tynyştyq sūrap jatyrmyz. Bız bıledı dep jatyr ǧoi. Bılmeidı eşkım būl jerde. Qazyp jatqanda ǧana bıldık. Tek qana jetı mäiıt alamyz dedı. Artyq mäiıt almaimyz dedı. Olar aldy, odan keiın 11 me, 12 me mäiıttı taǧy jerlep tastady. Tūrǧyndar qūlpytastardyŋ zirat ışınde şaşylyp jatqanyna narazy”, – deidı auyl tūrǧyny Altai Qūspanǧaliev.Qorym ışınde köne molany qorşaulary, beiıttıŋ basyndaǧy belgılerımen bırge qūlpytastar da jatyr. Tıptı är jerden ne adamdıkı, ne maldıkı ekenı belgısız süiekterdı de köruge bolady.
“Myna qūlap jatqan qūlpytastar tıp-tıkesınen tūrdy. Keşe özım kelıp şok boldym. Bärın nömırlep, qūlatyp tastaǧan. Erteŋ köşıp ketken Aqtau, Astana jan-jaqqa köşıp ketken balalary, nemere-şöberelerı ızdep kelse qaidan tabady?” – deidı auyl tūrǧyny Ǧalymǧali Qoişyǧaliev.Qazylǧan molanyŋ topyraqtaryn qorymnyŋ ırgesıne tögıp jatyr eken. Onyŋ arasynda adam süiekterı bar deidı tūrǧyndar. Alaida qazba jūmysyn jürgızıp jatqan arheologiialyq top halyqtan rūqsaty alyndy, ızdegenımız de tabyldy. Endı osy jerdı ǧana zertteimız deidı.
“Osy aimaqtaǧy 20 süiektı bız köşırdık. 7 adamnyŋ aǧaiyn tuystary tabyldy. Ol 7 adamnyŋ rūqsatyn aldyq. Sondai-aq, būl jūmystarmen oblys äkımı, audan äkımı bärı habardar. 7 adamnyŋ aǧaiyny tabyldy, qalǧan 13 adamnyŋ aǧaiyny tabylǧan joq. Olardyŋ barlyǧyn bız körşı Qūlmeken ziratyna aparyp jerlep, qūlpytastarmen bırge aparyp qoidyq. Bız ızdep jatqan närse tabyldy myna astynda jatyr. Joq Qasym hannyŋ süiegı dep aita almaimyn, onyŋ ışınde bırneşe süiek bar”, – deidı "Saraişyq" tarihi-mädeni qorymynyŋ arheology Aibek Tūrarūly.Saraişyq tūrǧyndary üş ǧasyrdan berı ömır sürgen ata-babalarymyz jatqan būl qorym äbden aiaq asty boldy deidı. Sondyqtan ölı aruaqtardy qozǧamai, qorymdy qorşasyn dep talap etıp otyr.
Ūqsas jaŋalyqtar
