Ūlttyq kod degenımız – qai zamanda bolsyn, ūltynyŋ, halqynyŋ, hanynyŋ namysyn taptatpaǧan batyrlardy ūlyqtaityn ruh bolsa kerek. Osyndai ūlyqtauǧa tūrarlyq Alaş azamattarynyŋ bırı 15-ınde el bilegen Täneke turaly qazaqtyŋ bırtuar perzentı Mūhamedjan Tynyşbaev: «1807 jyly Qydyraly bi qaitys boldy. Däl sol jyly Arǧanaty taularynyŋ şyǧysynda, Tasqora şatqalynda onyŋ nemeresı, Döset bidıŋ ūly Täneke düniege keldı» degen mälımet qaldyrǧan. Täneke batyr orta jüz Naimannyŋ Matai ruynan şyqqan äigılı Börıbai batyrdyŋ ūrpaǧy.
HIH ǧasyrdyŋ basynda qazaq halqy Orta Aziia, oŋtüstık şyǧysynda Qytai yqpalynda bolǧany aian. Qazaq halqy alym-salyqtarymen tūnşyqtyrylyp, maly talan-tarajǧa salynyp , tartyp alynyp, mal baǧatyn öz jerın özderıne bermei, üstemdık qylǧan zaman edı. 1820 jyldary qazaq halqy öz täuelsızdıgı üşın üş jüz bırıgıp, Kenesary Qasymov bastaǧan ūlt azattyq köterılısı bütkıl qazaq dalasyn şarpyp, Jetısuǧa da jetken bolatyn. Täneke batyr Kenesary hannyŋ ūlt azattyq köterılısıne ün qosqan, patşa ükımetınıŋ otarlau saiasatyna aşyq qarsy kelgen. Atap aitqanda, 1846 jyly general Vişnevskii Jetisudyŋ bi-sūltandarymen Kenesaryǧa qosylmai, patşa ükımetınıŋ bodandyǧyn qabyldau turaly kelıssöz ötkızıp jatqan jerınde Täneke batyrdyŋ qalyŋ qolynyŋ şabuylyna ūşyraǧan.
Täneke batyr Kenesary hanǧa orasan zor qoldau körsetıp, hannyŋ qyrǧyz elıne Jetısu öŋırı arqyly ötuıne ülken yqpal jasaidy. Al osydan keiın qyrǧyz manaptarynyŋ Resei patşalyǧyna satylyp, Kenesarynyŋ basyn alyp, Qapal, Aiagöz arqyly Ombyǧa jıbergenın estıgen Täneke batyr Jetısu jerınen Matai, Sadyr, arǧy betten Qyzai elınıŋ rularynan 2000-ǧa juyq qol jinap baryp, qyrǧyz manaptaryn aiamai jazalaidy, qūldyqqa jegedı. Būl turaly qazaqtyŋ äigılı tarihşysy Ermūhan Bekmahanov eŋbekterınde atap ötken. Täneke batyr atasy Qydyrälı biden bastap , arysy Matai, berısı Qaptaǧai elınıŋ qorǧany bolady.
Kenennıŋ kegın alǧan Tänekedei batyrmen bar qazaq maqtanuǧa tiıstı. Kenesary hannyŋ basyn ızdeu kerek, qazaqtyŋ ruhy qaita tırıledı desek te, Kenesarynyŋ basy bügın emes, sol kezde de tekke ketken joq. Qazaq öz namysyn jatqa taptatpady. Köptegen bolystar men sūltandar Orys otarşylaryna bolyspasa da, han Kenenı qoldai almady. Onyŋ janynda Täneke bolys erge sai mınez körsetıp, hannyŋ kegın uaǧynda qaitardy. Otarşylarmen aşyq küresken batyrdyŋ esımın bügın bylaiǧy jürttyŋ köbı bıle bermeidı.
Kenesary hannyŋ kegın qaitarǧan Tänekenı ūlyqtaǧanymyz – han Kenenı ūlyqtaǧanymyz bolar edı. Kenesarynyŋ kegın alǧan batyr dep Täneke batyrdy ūlyqtap, eskertkışter ornatyp, Astana men Almaty qalalarynan köşe berıp jatsaq, ol da bır qazaqtyŋ ruhyn köterer şarua, naǧyz ruhani jaŋaru bolmaq edı.
Täneke batyr ösken öŋırınıŋ adal perzentı retınde de az jūmys atqarǧan joq. Ol şyraily Qapalda patşa ükımetınıŋ qysymymen qonys audarǧan tatarlarǧa jer berıp, qamqorlyǧyna alady. Olarǧa ekı bırdei meşıt jäne medrese salyp berıp, tatar balalarymen bırge qazaq balalaryn da oqyta bastaidy. Sol kezdegı salynǧan meşıt jäne medresenıŋ eskı qūrlysy älı saqtalǧan. Sonymen bırge öz elın egınşılıkpen ainalysuǧa da baulyǧan.
Al aqyn Sara Bırjan salmen aitysynda “Talaspas Tänekenıŋ Janbaǧyna, jeŋermın eger tartsa ıs aǧyna. Şetınen Qydyr qonǧan öŋşeŋ qūtym, myŋ-myŋdap qūt qaldyrǧan art jaǧyna” dep därıptegen.
Basqa materialdar
Adyrna.kz ūlttyq portalynyŋ maŋyzdy aqparattaryna jazylu
Soŋǧy jaŋalyqtar turaly habardar bolyŋyz