Almatydaǵy bir ǵalymdar bıznesmenderge Qobylandy jyryn jattatyp kóripti. Sondaı bir joba jasap, aqsha bolmaǵannan keıin toqtap qalǵan ǵoı. Tilge shorqaq kásipkerlerdi alǵashynda osy jobaǵa tartyp, olarǵa Qobylandy jyryn jattatady.
Qalada ábden jatbaýyr bolyp, tilinen, mádenıetinen qol úzip qalǵandarda biraz ýaqyttan keıin ana tilin, dástúrin úırengisi keletin nıet paıda bolyp, tipti keıbireýi balasyn qazaq mektebine aparyp bergisi kelipti. Qyzyq, á?!
Jobaǵa qatysqan bir bıznesmen ápkemiz ómirinde alǵash ret qurbandyq shalyp, baıtal soıyp (ózi sóıdepti), jeti atasyn jattap alady. Dál osyndaı oqıǵa ótken ǵasyrlarda Fınlıandııada da bolypty.
19 ǵasyrda fın halqy ózin eń sorly, artta qalǵan eń mesheý el sanaǵan eken. Sodan olar baıaǵy zamannan beri kele jatqan «Kalevala» deıtin eposyn qaıta jańǵyrtyp, oǵan bir meenaty bar aqshasyn salady. Oǵan deıin fındardyń ádebıeti negizinen shved tilinde damyǵan.
1809 jylǵa deıin Fınlıandııa shved koroldiginiń quramyndaǵy eleýsiz jatqan bir el bolatyn. «Kalevala» shyqqannan keıin fın halqynyń ómirinde ózgeris bolyp, joǵaltqanyn qaıta tapqandaı bolyp, birtindep ulttyq jańǵyrý bastalypty.
«Kalevala» qazir Fınlııandııanyń ulttyq maqtanyshyna aınalyp otyr. Ony álem ádebıetindegi balamasy joq biregeı epos dep baıaǵyda búkil elge moıyndatyp tastady. Ondaı epostar da kóp bizde. Adolf Ianýshkevıchtiń qazaqtar týraly jazǵan esteliginde bir qyzyq epızod bar. Birde ol dalada jylqy baǵyp júrgen bir top qazaqtyń arasynda otyrǵanda, bir qazaq dombyrasyn qolyna alyp, batyrlar jyryn aıta jóneledi.
Aınalasyndaǵylar ony uıyp tyńdap otyrady. Bir kezde jyrshy maıdan dalasyna aýysqanda, urandaǵan, qıqýlaǵan alamandardyń atynyń dúbiri qulaǵyna kelgen keıbir qazaqtar álgi jerde qany oınap ketkennen keıin shydaı almaı atyp turyp, qalaı aıbaltasyna jarmasqanyn bilmeı qalypty.
Jyrdyń týra sol jerine kelgende rýhtanyp, qaı-qaıdaǵysy qozyp ketken ǵoı. Ulttyń arǵy tarıhynan syr shertetin epostardyń rýhty qozǵap jiberetin osyndaı bir qasıeti bar ma dep qaldym.
Qazirgilerdiń ólýge shaq qalǵan rýhyn oıatý qıyndaý shyǵar. Biraq «Qobylandy» sııaqty batyrlar jyryn jastaıynan jattap ósken qazaqtyń balasy dál sodan qor bola qoımas dep oılaımyn!
Japonııadaǵy eń úlken mıf – japon ımperatory Qudaıdan týǵan deıtin mıf eken.
Qansha jerden shyndyqqa qıyspaıtyn dúnıe bolǵanymen, japondar ol ańyzǵa tıispeıdi. Óıtkeni, ol – japon halqynyń rýhanı matrıasy.
Bul olar úshin myzǵymaıtyn, qozǵamaıtyn «kıeli» (taboo) taqyryp. Sondyqtan oǵan eshkim attap baspaıdy, aınalyp ótedi únemi. Japonııanyń memleket retindegi áýelgi tarıhy da osyndaı ańyz-ańyz ápsanadan bastalǵan.
Muny ne úshin aıtyp otyrmyn? Myrzan aǵamyz «qazaqta jazba tarıh bolmaǵan, onyń bári ótirik» dep, áleýmettik jelide «fıtna» jasap jiberipti.
Ulttyq ıdeologııa, patrıotızm degenimizdiń ózi osyndaı ańyz-ápsanadan bastalady. Bizge ótken tarıhymyzdyń kóbi aýyzsha jetti.
Jazba tarıhymyz bolmaǵan dep, sonyń bárin syzyp tastaımyz ba sonda endi?
Sosyn, qazaqta bir emes, birneshe Qabanbaıdyń bolǵanynyń nesi jaman?
Dáleldesin, zerttesin, qazaqta birneshe Qabanbaıdyń bolǵany qazaqqa kóptik ete qoımas. Fın halqynyń rýhanı jańǵyrýyna da osyndaı ańyz-ápsana túrtki bolǵanyn ótkende bir jazǵanmyn.
Jolymbet MÁKISh
(Jazba facebook paraqshasynan)
