Qyzdarǧa äsemdık jarasady

Qazaq äielderı ejelden kiımnıŋ täuırın kiıp, äşekeidıŋ asylyn taqqan. Qazaq qyzdarynyŋ äşekei būiymdary sändık üşın, boi tüzep, sän-saltanatpen jüruı üşın ǧana qyzmet etıp qoimai, sondai-aq ızın quǧan sıŋlılerı men qyzdaryna mūra bolyp asyl qazynadai saqtalǧan. Būnymen qosa äşekei būiymdardy taǧudyŋ da özındık tärbielık mänı men maŋyzy bar. Qyz bala 4-5 jasynan bastap-aq sänmen boi tüzep, qolyna bala bılezıkter, qūlaǧyna syrǧa, kamzolyna jiektei kümıs qūimalar taqqan. Äiel äşekeilerı tek sän-saltanat üşın ǧana emes, ädet-ǧūryp, nanym-senımge de tıkelei qatysty bolǧandyqtan, kez kelgen äleumettık ortanyŋ ökılı öz hal-qadırınşe ärtürlı äşekeiler taǧuǧa tyrysqan. Sondai-aq, taqqan äşekeiıne qarai äieldıŋ jasyn, äleumettık tobyn, qai aimaqtan ekendıgın ajyratuǧa bolady. Mäselen, auqatty otbasynan şyqqan äielde baǧaly tastardan köz salynǧan, altynmen aptalǧan äşekeiler mol bolady. Olar kürdelı körkemdık şeberlıkpen, tehnikalyq jaǧynan mınsız oryndaluymen erekşelenedı. 

Zergerlık äşekeilerdıŋ sany men sipaty äiel jasyna orailas keledı. Mäselen, pışını jaǧynan kışı, qarapaiym äşekeilerdı jasöspırım qyzdar taqsa, al qyz boijetken saiyn ol taqqan äşekeiler özgerıp, körkemdık naqyştary kürdelene, köbeie tüsken. Al tūrmysqa şyqqannan keiın äiel äşekeiı bırtındep azaiyp, jasyna qarai basqa naqyştarǧa auysady. Qazaq qyz-kelınşekterı jüzık, saqina, baldaq, qūstūmsyq jüzık, otau jüzık, bılezık, jūmyr bılezık, syrǧa, şekelık, şaşqap, şolpy, şaşbau siiaqty äşekei būiymdaryn taqqan.

BAUYRDAQ – üstıŋgı tasy bes sausaqty bırdei jauyp tūratyn jüzık. Negızınen Qazaqstannyŋ batys öŋırınde qoldanysta boldy. Jüzıktıŋ būl türınıŋ negızgı atauy – qūdaǧi jüzık. Qūdaǧi jüzıktı qyzdyŋ anasy qūdaǧiyna bır jyldan soŋ tartu etu üşın arnaiy jasatqan. Bıraq barlyq qūdaǧiǧa bırdei mūndai dästürlı tartu jasalmaǧan. Qūdaǧi jüzık – jaŋa tüsken kelınıne analyq meiırım şuaǧyn töge bılgen parasatty qūdaǧilarǧa ǧana jäne qūdandaly ekı rudyŋ bır-bırıne yntymaǧy üşın syiǧa tartylatyn dästürlı syilyq. Ekı sausaqqa kigızıluınıŋ özındık sebebı de bar: ekı eldıŋ balasy tıl tabysyp, bır şaŋyraq köterıp, bır otbasyǧa ainaldy degendı bıldıredı eken. Irge kötergen şaŋyraqtyŋ bosaǧasy berık, ǧūmyry ūzaq boluyn qos qūdaǧi osy jüzıktei berık ūstap, köŋılımız kümıstei taza, jarqyrap jürsın degen nietpen taǧylǧan. Oŋ qolynyŋ ortaŋǧy ekı sausaǧyna kigızgende, tört sausaq syrtyn tügel juyq jauyp tūrady. Zergerlık būiymdar köbınese asyl tastarmen bezendırıletın bolǧan. BESBILEZIK – aralary şynjyrmen bırıktırılıp jasalǧan bılezık pen saqinalardan tūratyn, ekı-üş sausaqqa qatar kietın sändı äşekei türı. Tas qondyrylyp, türlı örnekter bederlengen bılezık toinaqpen bekıtılıp, oǧan jalǧanǧan üzbege şynjyrlarmen 2-3 saqina bailanady. Bılezıgı jalpaq bolady, saqinalary qūstūmsyq, otau türlerınde jasalady. Üzbesı qol üstınen ötetındei. Aldymen saqinalary kiıledı. Bılezıgıne keide topsa salynyp, alyp-saluǧa yŋǧaily etıp jasalady. BESQASTY JÜZIK. Üstıŋgı jal­paq betıne bes jerden köz – asyl tas qondy­rylǧan besqasty jüzık qazaqy ortada taralǧan etnomädeni mänge ie, otbasy-nekelık saltyndaǧy qūdalyqta tartu ornynda jüretın qūdaǧi jüzıktıŋ, sondai-aq qos bauyrdaqty jüzıktıŋ, adai jüzıktıŋ erekşe bır türı bolyp sanalady. Besqasty jüzıktıŋ alaqany (sausaqtyŋ üstınde tūratyn döŋgelek bölıgı) ülken tört sausaqtyŋ üstın jauyp tūratyndai kölemde bolady. Onyŋ astynda ekı-üş sausaqqa qatar kiıletın qos bauyrdaq ornalasady. BÖGIRE – ūstauǧa yŋǧaily, sändı kelgen kışkene qolsandyq. Mūndai sandyqşaǧa äielder aina, taraq, monşaq, alqa, jüzık syndy äşekei zattaryn, sondai-aq opa-dalaptaryn salyp saqtaidy. Al bögırenıŋ ülkendeuıne myjylyp qalmas üşın börık, taqiia syndy zattardy da salyp qoiady. Bögıre aǧaş taqtaişalardan qiiulastyryp jasalyp, syrtyna oiu bastyrylǧan qoŋyr tüstı terımen qaptalǧan. Būryştary temırmen qaptalyp, qaqpaǧynyŋ ortasyna, jiekterıne qūima şytyralar ainala qondyrylǧan. Qaqpaq topsalarynyŋ bastyrmasy üş örımnen örılgen qaiystan, ötkızetın bauy örılıp şaşaqtalǧan büldırgıden jasalǧan. ADAI JÜZIK – ekı, üş, tıptı tört sausaqqa bırden kietın, üstıŋgı betı tūtas, döŋgelek bolyp kelgen zergerlık būiym, tört sausaqty tügel jauyp tūratyn kölemı ülken jäne salmaqty tas qondyrylǧan jüzıktıŋ erekşe türı. Kışı jüzdıŋ adai ruynyŋ arasynda keŋ taraluyna bailanysty el arasynda osylai atau qalyptasqan. AQYQ TASTY JÜZIK – qymbat tas, jal­tyl­dap tūratyn, tüsı ärtürlı (qyzǧyl­tkülgın, qyzyl, küreŋqyzyl) tüstı asyl tastan jasalǧan jüzık. ÄIKEL – altyn ne kümıspen äşekeilengen, qyzdar moinyna taǧatyn alqanyŋ köne atauy. Äikeldıŋ keibır türı qyzdardyŋ keudesıne ılınetın alqa tärızdı etıp tıgılıp, kümıs aqşa nemese asyl tastarmen bezelgen zerlı barqyttan jasalady, sol iyqtyŋ üstıne tüsıp, oŋ qoltyqtyŋ astynan tüimelenedı. Baiyrǧy ortada mūndai äikeldı sändık üşın jäne tıl-köz timesın degen maqsatta taqqan. Äikel üş bölıkten tūrady. Joǧarǧy bölıgı moiynǧa monşaq siiaqty etıp taǧylatyn ekı qatar kümıs şynjyrdan qūrastyrylǧan. Ekı qatar kümıs şynjyr bır-bırımen kümıs şyǧyrşyqtar men ekı qas arqyly bailanysyp qatar tüzedı. Ekı qastyŋ ortasyndaǧy üstıŋgı kümıs şynjyrǧa on dana kerege köz salpynşaq, al astyŋǧy kümıs şynjyrǧa segız dana kerege köz salpynşaq taǧylǧan. Äikel tabaqşasynyŋ üstıŋgı bölıgı ekı şetı ekı qastan tömen salbyraǧan toinaqty kümıs şynjyrlar men äikel kümbezınıŋ töbesındegı şyǧyrşyǧy arqyly üstıŋgı bölıkpen bailanysady. Äikeldıŋ negızı bolyp sanalatyn qaqtalǧan kümıs taqta alaqanynyŋ ortasyna sırkelı oiu-örnek jürgızılgen, sonymen qatar ortasynda ekı şetınen aşylyp-jabylatyn, sırkelengen tört qasty tütık ornatylǧan. Aşpaly-jappaly tütıktıŋ ışıne dūǧa jazylǧan qaǧaz, tūmar salynady. Äikeldıŋ üşınşı bölıgı kümıs taqtanyŋ astyndaǧy jäne kümıs tütıktıŋ ekı şetındegı toinaqtarmen bailanysatyn şynjyrly salpynşyqtardan tūrady. Kümıs salpynşaqtar bır-bırımen şynjyrlau (ılmekteu) arqyly bederlengen şarşy pışındı şytyralar, tömengı tūsynda on tört dana kerege köz salpynşaq, odan tömenırek on bes dana kümıs şynjyrly qozalarmen äşekeilengen. Būl atau sol kezdegı aqyndar öleŋınde, jyr-dastandarda kezdesıp otyrady. Mäselen: Işken asy asyldyŋ Tamaǧynan körıngen. Qostan äikel taǧynǧan, Jüz teŋgelık opa-endık Ekı betke jaǧynǧan. Jergılıktı tılde alqanyŋ mūndai türınıŋ äikel kökırekşe, qaza, omyrauşa, öŋırjiek, t.b. ataulary kezdesedı. Qadırlı atynyŋ jalyna, yrysym dep bılgen malynyŋ moinyna, müiızıne bırneşe äikelden bailap, taǧyp qoiu arqyly tıl-közden saqtanuǧa bolady dep tüsıngen. Ony äikel-tūrman dep te ataǧan. DAN ALQA – bilık därejesın aiqyndaityn lauazymdyq belgı. Dan alqa döŋgelek pışınde jasalyp, kümıspen, altynmen, basqa da tüstı metaldarmen äşekeilenedı. Alqa şeŋberınıŋ bır jerınen toinaq (şyǧyrşyq) jasalyp, oǧan şynjyr bekıtılıp sol arqyly moiynǧa taǧylady. Ertede dan alqa bilık ­lauazymy emes kerısınşe sändık alqa türınde taǧylǧanǧa ūqsaidy. Qazaqtyŋ eskı jyrlarynda: Qūbaǧan mūryn, qiǧaş qas Qyzarydan köilektı, Eŋınde semser aq tıstı, Moinynda dan alqaly, – degen joldar ūşyrasady. Ataqqa ie boldy degendı «danǧa şyqty» dep te aitqan. Al būl tırkes batys öŋırde «belgılı bolyp, ataq-daŋqy şyqty» degen maǧynany bıldıredı. Dan alqa – ertede qyzmetı, lauazymy joǧary adamdardyŋ moinyna taǧatyn medalon, alqa tärızdı zaty. Qazırgı tılımızde daŋdaisu sözınıŋ qūramynda aitylady. Sonymen, dan alqa ertede lauazym, däreje, ataq-daŋqty bıldıretın būiymdardyŋ bırı bolǧan. DILDA ALQA – altyn alqa, altyn öŋırjiek; altyn alqanyŋ könergen atauy. Dılda alqa taza altynnan soǧylyp, qaqtalyp ta, altynnan soǧylǧan teŋgelerden üzbelestırılıp te jasalǧan. Atam atyn aitaiyn, Halqynan asqan Bazarbai, Qoi ışınde marqadai, Omyrauda dılda alqadai. BOITŪMAR – tıl-közden, bäle jala­dan qorǧaityn dūǧa jazylǧan qaǧazdy saqtaityn qūty, qalta. Şoşyp oianatyn, ūiqysyraityn adamdardyŋ kiımınıŋ közge şalyna bermeitın tūsyna, jaǧasynyŋ astyna nemese qoltyq tūsyna tıgıp qoiady nemese moinyna baumen taǧady. Zergerler men kesteşiler tüsti matalardan nemese terilerden, üş būryştap nemese qiyqşalap, işine dūǧalar men Qūran aiattary jazylǧan qaǧazdy salyp qoiardai quys qaldyryp, ädemi örnektermen naqyştap boitūmarlar jasaǧan. Syrtyn örnektep, lajylap, sırkelep, asyl tastardan köz salyp äşekeilegen. Jetısu öŋırınde boitūmardy tastan da jasaǧan. Tūmar rölin atqarǧan ädemi alqalar da bolǧan. Tūmardyŋ bırneşe türı bar: qiyq tūmar – sändık maqsatta moiynǧa taǧylatyn jaltyrauyq zattardan ıstelgen tūmar; laǧyl tūmar – laǧyl taspen bezelgen tūmar; sırkelkı qoltyq tūmar – betıne sırkelep örnek salynǧan tūmar; altyn tūmar – betıne altyn jalatqan, altynmen äşekeilengen tūmar; jastyq tūmar – tüstı metaldan jasalǧan törtbūryşty körkem tūmar. Būl tūmar türlerınıŋ bärı adamnyŋ boiyna taǧylady. Boitūmardyŋ taǧy bır türı tūmarşa dep atalady. Ony şeber zergerler būryştap nemese jūmyr tütıkşe tärızdendırıp kümısten jasaidy, moiynǧa ılıp jüretın äsem bau taǧady. Päle-jaladan, tıl-közden saqtaidy jäne tıl-sūq osy būiymǧa auady dep, tūmarşalardyŋ «qasietıne» tabynǧan jūrt ony kümısten jasatyp, syrtyna neşe türlı zer jürgızıp, altynmen bulatqan. Öŋırjiek, syrǧa, tūmar siiaqty būiymdarǧa salbyrap tūratyn salpynşaq äşekei taǧylǧan. QŪSTŪMSYQ JÜZIK – jüzıktıŋ sausaq ūşyna qaraityn jaǧy qūs tūmsyǧy tärızdı süiır bolyp keletın türı. Qūstūmsyq jüzıktıŋ bauyrdaǧyna dänekerlenetın üstıŋgı bölıgın soqpa jäne qūima qalyppen (ondai qalyp türlerın jalpylama türde «jüzık qalyp» deidı) kümısten jasaidy. Betıne sırke jürgızılıp, qas qondyrylady. Būndai jüzıktı erterekte tūrmysqa şyqpaǧan qyzdar salǧan. Qalyŋdyq ūzatylǧanda qūstūmsyq jüzıgın sıŋlısıne taqqan nemese kelın bolyp tüskende tartu retınde qaiynsıŋlısınıŋ qolyna salǧan. Keibır kelınder qyz künınde taqqan qūstūmsyq jüzıgın saqtap qoiyp, keiınırek özınıŋ qyzynyŋ nemese nemeresınıŋ qolyna salǧan. Basqaşa aitqanda, qūstūmsyq jüzık anasynan qyzyna mūragerlıkke qalyp otyrǧan. Būl jüzıktı keibır öŋırde qūsmūryn jüzık dep te ataǧan. Qūstūmsyq jüzıktıŋ pışını men oiu-örnekterı erkındık pen baqyttyŋ nyşany retınde tanylady. Ertede ūzatylǧan qyz belgılı bır uaqyttan keiın törkınıne sälemdeme jıberedı eken. Sälemdeme jer şalǧailyǧynan tuǧan habar alysudyŋ bır türı bolǧan. Jazu-syzu bolmaǧandyqtan ūzatylǧan qyz öz jaǧdaiyn türlı būiymdar men oiu-örnek arqyly bıldırgen. Sälemdemege qūstūmsyq jüzık kelse nemese qūsty beineleitın oiuy bar būiymdar (tūskiız, basqūr jäne t.b) kelse, törkın jūrty qyzdyŋ barǧan jerınde qūstai erkın, baqytty ömır sürıp jatqanyn tüsıngen. MÖRLI JÜZIK – dästürlı qazaqy ortada han-sūltandardyŋ, bi, äskerbasy syndy lauazymdy kısılerdıŋ jazǧan hat-qaǧazyn kuälandyru üşın mör basatyn arnauly jüzıgı. Mörlı jüzıktıŋ közıne onyŋ iesınıŋ arnauly taŋbasy qūiylady. Ol taŋba adamnyŋ aty-jönın, qyzmet därejesın körsetedı. Öitkenı jüzıkke qondyrylǧan asyl tas pen onyŋ materialy, äşekeilenuı taqqan adamnyŋ äleumettık därejesın bıldıredı. Jüzık atauynyŋ qūramyndaǧy mör sözı arab tılınen (arabşa muhr) auysqan. Mörlı jüzık oŋ qoldyŋ sausaǧyna taǧylǧan. Mūndai jüzıktı hat bılmeitınder mör basuǧa paidalanǧan. Lauazymdy kısılerdıŋ mörlı jüzık taǧu saltynyŋ äserımen keiıngı ǧasyrlarda lauazymdy emes, qarapaiym adamdar da özınıŋ aty jazylǧan jüzık taǧa bastaǧan. Ol, ärine, mör basu üşın emes, zergerdıŋ bıreuge arnap soqqan estelık retındegı jüzık bolǧan. BALDAQ – altynnan jäne kümısten somdap soǧylǧan nemese qūiylyp jasalǧan közı joq saqina. Erterekte baldaqty köbınese erler salǧan. Baldaq saqina estetikalyq mänınen basqa onyŋ iesınıŋ äleumettık statusyn aiǧaqtaityn simvoldyq funksiia da atqardy. Qazaqta «Altyn baldaq qol sänı, äşekei keste ton sänı» degen söz bar. Saqinalardy türlerıne qarai qūs mūryn saqina, közdı saqina, qarala saqina dep atasa, al baldaq tek altyn baldaq, kümıs baldaq dep bölınedı. Keŋes zamanynan bastap jas jūbailar nekelesu aldynda baldaq saqinany neke suy qūiylǧan tostaǧanǧa salyp, neke suyn ışısken soŋ, ydystyŋ tübındegı saqinalardy alyp, bır-bırınıŋ oŋ qolynyŋ törtınşı sausaǧyna kigızedı. Būl – Europadan Reseige, Resei arqyly qazaq arasyna taraǧan räsım. Jüzıktıŋ baldaqtan aiyrmaşylyǧy – jüzıkke asyl nemese jartylai asyl tastardan köz salynady. ŞAŞBAU, ŞAŞQAP, ŞAŞTEŊGE…. ŞAŞTEŊGE. Şolpynyŋ kümıs, altyn teŋgelerden tızbelep jasalǧan türı – şaşteŋge. Şolpy men şaşteŋge şaşbauǧa ­nemese būrymnyŋ ūşyna bailanady. Täjırbielı halyq şolpy taqqan qyzdardyŋ basy auyrmaidy, şaşy ūzyn ärı sūlu, berık bolyp ösedı, erte tüspeidı dep joramaldaǧan. Şolpy, şaşteŋge taqqan qyz-kelınşek mezgılsız jürmeidı. Öitkenı kümıs syŋǧyry «aityp» qoiady. ŞOLPY – qyzdardyŋ būrymǧa taǧatyn äşekeiı. Şolpyny ekı üzbelı etıp, kümısten soǧady. Qaqtalǧan kümısten üş būryşty nemese sopaqşa pışındı etıp jasalady da, ortasyna asyl tas ornatylady. Tömengı ülken tūmarşasynyŋ etegıne şynjyrlap nemese üzbelep soǧyp, sölkebai tırkelgen bırneşe salpynşaq taǧylady. Ol baulary arqyly būrymǧa qosa örıledı. Dästürlı qazaq qoǧamynda şolpynyŋ – közdı şolpy (asyl tas qondyrylǧan), qozaly şolpy, qoŋyrauly şolpy, şynjyrly şolpy, qos üzbelı şolpy, marjandy şolpy, meruerttı şolpy, aqyqty şolpy, t.s.s. türlerı men ataulary kezdesedı. Şolpyny o basta äielder qara niettı tylsym küşterden qorǧanu üşın taǧyp jürgen. Halyq adamnyŋ jarty jany şaşta bolady dep, ony qorǧau maqsatynda şolpy, şaşbau taqqan. Keide olardyŋ salmaǧy 3 kg-ǧa jetken. Şolpy jas qyzdardyŋ jürısı men boiyn tık ūstau mänerın qalyptastyrǧan. Qazaq äielderı şaşyna şaşbau, şaşqap, şolpy, şaşteŋge taqqan. Mūndai äşekei būiymdardyŋ äielder üşın tärbielık mänı zor. Kümıs nemese altyn teŋgeler, tiyn­dar qadalǧan şaşbaudy şolpy dep te ataidy. Mäselen, şolpyny sän-äşekei retınde, ärı onyŋ salmaǧynan şaş ūzyn bolyp ösedı dep taqqan. Keudesıne öŋırjiek, şaşyna şolpy taqqan qyzdyŋ moiny qūryqtai bolyp ösken, boiyn tık ūstaǧan dene bıtımıne köŋıl bölgen. Qazaqy ortadaǧy qyz tärbiesınde şolpynyŋ maŋyzy zor. Alaida anasy qaşanda qyzyna «qatty jügırme, oqys qozǧalma, şolpyŋ qatty syŋǧyrlasa senı ädepsız qyz deidı» dep otyrǧan. Sondai-aq qazaqtar arasynda şaşqa taǧatyn äşekei būiymdarǧa qatysty köptegen nanym-senımder bar. Şaşqapty boijetken qyzdar men kelınşekter üi şaruasyn ıstegen kezde kigen, ol būrymdy şaŋ-tozaŋnan, kün közınen qorǧaityn arnaiy tıgılgen sändı būiym. Ony jas kelınder jün sabau, kiız basu, şi tartu, mal sauu, t.b. jūmystarǧa aralasqan kezde, tazalyq saqtau maqsatynda da kigen. Ol maqpal, şūǧa, barqyt, mauyty siiaqty kök, qyzyl, qara tüsti matalardan tigilip, jelkeden belge jetetin etip būrymnyŋ juandyǧyna qarai pışılıp tıgıledı, kestelenedı. Joǧary jäne tömengi jaǧynan oiu-örnekpen bezendirilip, zer, oqa, monşaqpen äşekeilenedi. SAQİNA MEN  JÜZIKTIŊ KİELILIGI Bır-bırıne ūqsas bolǧanymen özındık aiyrmaşylyqtary bar: asyl tastardan köz qondyrylǧanyn jüzık dep, tasy joq tek altyn, kümıstıŋ özınen ǧana köz şyǧarǧanyn saqina, közı joq şyǧyr türındegısın baldaq dep ataidy. Jüzık pen saqinanyŋ kielılıgı men qasiettılıgıne senuşılık – türkı halyqtaryna, basqa da Şyǧys elderıne köp taraǧan tüsınık. Qazaq tūrmysynda daiyn­dalatyn as adal boluy üşın äieldıŋ qolynda mındettı türde saqina, ia jüzık boluy kerek dep sanalǧan. «Tamaq adal boluy üşın qolda jüzık boluy kerek» dep keletın el arasynda saqtalǧan söz oramy osyǧan bailanysty qalyptassa kerek. Sol siiaqty «Saqinany sänge salmaidy, tazalyqqa salady», «Saqina sänge jatpas, aiqai änge jatpas» degen maqaldar mūnyŋ tek sändık üşın emes, ǧūryptyq qyzmet atqarǧandyǧyn bıldırse kerek. Sonymen bırge qolǧa salynǧan kümıs saqina nemese kümıs jüzık, dästürlı nanym-senım boiynşa, gigienalyq funksiiasy da boldy. Jas kelınşek närestesın şomyldyrar aldynda, iaki balanyŋ jörgek-jaialyǧyn juar aldynda oǧan sol üidıŋ ülkenderı (enesı ne abysyny) «qolyŋa saqina salyp al, (ol) tazalyqqa tän bolady» dep eskertıp otyratyny auyldy jerlerde älı künge deiın kezdesedı. Olai bolsa, närestenı qyrqynan şyǧarǧanda ony şomyldyratyn suǧa altyn nemese kümıs saqina, bılezık salu dästürı olardy soǧan qatysyp otyrǧan äielderge syilyq retınde ülestıru üşın ǧana emes, o basta osyndai asyl būiymdardy qasiettı sanaudan, tazalyqqa män beruden şyqqan. Saqinanyŋ endıgı bır etnografiialyq mänı – onyŋ taza syilyq, sälemdeme, käde retınde paidalanyluy. Qyz jasauy buylyp-tüiılgende, teŋ şeşetın äielderge arnap onyŋ ışıne ärtürlı äşekeilermen bırge saqinany da mındettı türde salyp jıberu ädetı bolǧan. Jüzıkter būryn-soŋǧy dästürler boiynşa adamdardyŋ bır-bırıne syi-siiapat körsetu, sälemdeme beru, estelık beruge paidalanyp kelgen būiymdarynyŋ bırı bolyp keledı. Sälemdeme retınde jüzık jastar arasyndaǧy däneker qyzmetın atqarǧan.

---

"Ana tılı" gazetı.