Soǧys kezınde baidyŋ qyzy bolǧany üşın ştrafbatta soǧysqan qazaq qyzy turaly bılesız be? Būl turaly “Adyrna” ūlttyq portaly habarlaidy.
Halida Esenǧūlqyzy saiasi quǧyn-sürgınge ūşyrap, jer audaru saldyranan barlyq otbasy müşelerınen bailanys üzgen.
Özınıŋ jıgerlıgı men qajyrlyǧynyŋ arqasynda Almaty medisina institutyn bıtırıp, soǧys batalonynyŋ qatarynda soǧysyp, kandidattyq jäne doktorlyq dissertasiialaryn qorǧap, AMMİ-de joǧary bılım berudıŋ oqytuşysy bolyp jūmys ıstedı jäne ondaǧan, tıptı jüzdegen oquşylar men ızbasarlardy tärbieledı.
Sonymen bırge, ömırınıŋ soŋyna deiın ol ärdaiym öz ısıne jäne özınıŋ tuǧan halqyna adal boldy.
Aqtöbe qalasyndaǧy Marat Ospanov atyndaǧy medisinalyq universitette osydan ekı jyl būryn Halida Mamanovanyŋ 100 jyldyq mereitoiy atap ötılgen edı.
Halida Mamanova äigılı qazaq mesenaty, qazaq jerınde alǧaşqylardyŋ bırı bolyp, mektep-medrese aşqan. Maman bidıŋ nemeresı, Esenqūldyŋ qyzy.
Maman bi - sonau, HIII ǧasyrda Baian hannan bastalyp - Matai-Börıbai batyr, Qaptaǧai batyr, Qydyrälı bi, Qalqabai Dosetūly, Täneke batyrlarmen jalǧasyp jatqan, ūly tūlǧalardyŋ jalǧasy bolatyn.
Äleumettık jelılkrdegı mälımetterge süiensek, Halidanyŋ bar bolǧany 10 jasynda, äkesınıŋ mal-mülkın, aǧaş, kiız üilerın , qyzyldar tärkılep, özderın Reseige jer audaryp jıberedı. Äkesı men ekı ınısı sol jaqta tuberkulezden qaitys bolyp ketedı. Jer audarudyŋ merzımı bıtkennen soŋ, anasy ekeuı Almatyǧa oralady. Elge kelgennen soŋ da, “Baidyŋ qyzy” degen jaǧylǧan taŋbanyŋ kesırınen, joǧarǧy oqu ornyna tüse almaidy. Äupırımdep jürıp tehnikumǧa tüsedı. Sodan keiın medisina institutyna tüsudıŋ de sätı tüsedı.
Ony bıtırgen jyly soǧys oty lapyldap jatqan kez edı. Coǧys kezeŋınıŋ tärtıbı boiynşa, medisina institutyn bıtırgender, leitenant ataǧyn alyp, soǧysqa attanulary tiıs edı.
Bıraq, Halidaǧa “Halyq jauynyŋ” qyzy retınde soǧysqa, tıptı, jäi medbike retınde de baruǧa rūqsat berılmei qoiady. Amalsyzdan Halida Stalinge :
“Ştrafbatqa baryp, ata-anam men özımnıŋ eşqandai da ,”halyq jaulary” emes ekendıgmızdı däleldeu üşın, nemıs basqynşylarymen qasyq qanym qalǧanşa soǧysqym keledı”- dep, ötınıp hat jazady.Ol hattyŋ Stalinge jetken-jetpegenı belgısız, bıraq Halidaǧa ştrafbat qūramyndaǧy kıleŋ erkekterden tūratyn qaptaǧan “halyq jaularymen” bırge qoian-qoltyq, faşistermen şaiqasuyna tura keledı. Ştrafbattaǧy “halyq jaulary” jalǧyz qyzdy közderınıŋ qaraşyǧyndai qorǧaştap, jau ūşaqtary äueden oq pen bomba jaudyrǧanda, ony öz denelerımen jauyp, barynşa qorǧap qaluǧa tyrysty. Keiınırek, Halidany bır aviapolkke, medbikelıkke auystyrady. Janqiiarlyq batyrlyǧy men därıgerlık bılgırlıgı arqasynda , soǧys soŋyna qarai, baqandai, 5 maidannyŋ Bas ginekology degen qyzmetke taǧaiyndalyp, medisina qyzmetınıŋ kapitany ataǧyn alady. Soǧysty Berlinde aiaqtaidy. Jaqyn maŋda jarylǧan bomba jaryqşaǧy denesıne tiıp , Qazaqstanǧa qaitady. Keudesıne köptegen, medaldar men “Qyzyl Jūldyz” ordenın maqtanyşpen taǧyp, elge keledı. Beibıt ömırdı aŋsap kelgen Halida özı taŋdaǧan medisina mamandyǧy boiynşa , Medisina institutynda qyzu eŋbekke aralasady. Keiınırek, “leningradtyq därıgerlerdıŋ ısı” atty jazalau nauqany bastalǧanda Halidanyŋ , “baidyŋ qyzy” degen taŋba, taǧy da, aiaǧynan şalady. Kandidattyq, doktorlyq ataqtaryn Qazaqstannan tys qalalarda qorǧaidy. Soǧan qaramastan Almatyda qyzmet ısteu - qauıptı bola bastaidy. 1959 jyly bır kurstasy Aqtöbede, jaŋadan aşylǧan medisinalyq instituttyŋ rektory bolyp taǧaiyndalady. Kurstasy Halidaǧa osy instituttyŋ bır kafedrasynyŋ meŋgeruşısı qyzmetın ūsynady. Halida oǧan kelısımın beredı. Ol institutta Halida patologiia kafedrasyn özı ūiymdastyryp, ömırınıŋ soŋyna deiın onyŋ meŋgeruşısı bolady. Ǧylymi-zertteu jūmystaryn da, qosa alyp jürıp, nebır , eŋbekter jazdy. Ol eŋbekter bırneşe şeteldık tribunada, älemnıŋ är tükpırınen kelgen ǧalym-medikter aldynda tanystyrylyp,joǧary baǧasyn alypty. Ūlttyq Qauıpsızdık Komitetınıŋ qyzmetkerlerı Halida Mamanovanyŋ institutta qazaqtyŋ ūlttyq aspaptar orkestrın ūiymdastyrmaqşy bolǧany üşın, “ūltşyl” degen aiyp taǧyp, taǧy da sūraqtan sūraq sūrap, äbden äure-sarsaŋǧa tüsıredı. 1977 jyldyŋ tamyz aiynda “üş ärıp” qyzmetkerlerı nege ekenı belgısız aiaq astynan keŋpeiıldı bola qalyp, Bolgariianyŋ “Altyn qūm” jaǧalauynda ötetın därıgerlerdıŋ halyqaralyq konferensiiasyna baruyna rūqsat beredı. Halida apamyzdy ol jerde ajal kütıp tūrǧanyn eşkım de bılmedı. Bolgariianyŋ qauıpsızdık qyzmetınıŋ qyzmetkerlerı onyŋ ölı denesın keşkı ymyrt kezınde teŋız jaǧasynan tauyp alypty. Denesınıŋ bır jerınde alaqandai kögergen daq bolǧan. Bolgarlyq mamandar ol daqtyŋ qatty teŋız tolqynynyŋ apamyzdy tasqa aparyp soqqanynan paida bolǧan dep ıstı jaba salǧan.
4 jyl boiy keskılesken ūrys dalasynda myŋǧyrǧan oq pen qūlaqtyŋ jarǧaǧyn jaryp jıbererdei gürsıldegen bomba qoparylystarynan ölmei, aman kelgen jauynger qyz kersınşe elder rahattanyp, şomylyp, dem alatyn teŋız jaǧasynda tolqynnan qaza boldy degenge sengıŋ kelmeidı!
Ūqsas jaŋalyqtar
