Qūrmettı Maksim Leonardovich, Ūly Dalany qorǧaştaǧan nietıŋıŋz ben jarqyn sözderıŋız üşın bükıl qazaq halqynyŋ atynan köp-köp rahmet. Sız Şyǧystyŋ, islam dınınıŋ bılgırısız jäne taqyrypty jaqsy bılesız. Osy saiqymazaqtardyŋ äŋgımelerıne köp köŋıl bölıp, jüikeŋızdı «QZbızdıkılerge» ysyrap etpeŋız.
Bız - türklermız. Lev Gumilev, öz şyǧarmalarynda süiıspenşılıkpen atap ötkendei, türkıler passionarlar. Iаǧni – ruhy myqty degen. Būl bızdıŋ qanymyzda bar jäne ol eşqaida ketpeidı. Türkılerdıŋ islam dının qabyldauy, olardyŋ imandylyǧy men aibyndylyǧyn, qaharmandyǧyn sözsız arttyrdy. Naǧyz mūsylman, özıŋız bıletındei, Alla razylyǧyna ūmtylady. Al, Otanyn qorǧauda, şybyn janyn quana-quana berıp, şeiıt bolǧannan keiın, tek jūmaqqa ǧana emes, sonymen qatar, barşanyŋ aŋsaityny - Paiǧambarymyz Mūhammed s.a.s.-ǧa jaqyn boluǧa ümıttenedı.
Al, osyndaida, Soltüstık jaqtaǧy «aǧa», är metrı ūly babalarymyzdyŋ, dala batyrlarynyŋ qanyna qanyqqan jerlerıŋızdı tartyp alamyz dep qopaŋdasa, alysqa jihad jasaudyŋ qajetı ne? Älde, Reseidıŋ özınde, radikaldyq közqarastaǧy «jihadşylar» az ba edı. Tynyş jatqan jylandy türtpektep, sonan opa tappaq bolǧan «halyq qalaulylary» öz äreketterıne esep berıp otyr ma eken?
Ruhtyŋ, jauyngerlıktıŋ, qaharmandylyqtyŋ joǧarylyǧy emes, belgılı bır kezeŋde qaruy sadaq pen naiza bolyp qalǧan babalarymyzdy, myltyq pen zeŋbırektıŋ küşımen janşyp, Edıl men Jaiyq, Sarytau, Tümen, Qorǧan, Selebi, Dastarhan, Omby, Altai, Oraldan aiyrylyp qalǧanymyz, janymyzǧa älı batyp, orny tolmaityn jara ekenın tüsıne me eken?
Qazaq halqynyŋ has ūldary patşalyq Reseidıŋ otarşyldyq saiasatyna qarsy küresıp, öz ömırlerın qidy: İsatai Taimanūly, batyr - aqyn Mahambet Ötemısūly. Soŋǧy qazaq hany Kenesary Qasym ūly boldy. Ol ne maqsatty közdedı? Bırınşıden, Kenesary han Resei imperiiasynyŋ Ūly dala qoinauyna ılgerıleuıne qarsy boldy jäne sondyqtan ol basynda kelıssözder men hat jazysular jürgızıp, diplomatiialyq jolmen imperatorlardy toötatuǧa tyrysty. Jaŋa bekınıster salynyp jatqanyn körıp, sarbaz jinap, şabuyl jasap, olardy qirata bastady. Kenesary han özınıŋ basty mındetın, atasy Abylai hannyŋ kezındegıdei qazaq memlekettılıgın qalpyna keltıru dep bıldı.
Batys Sıbır general-gubernatory, Han Kenenıŋ basyn soǧys trofeiı retınde Sankt-Peterburgke jönelttı. Kunst kamerada, Reseidıŋ otarlyq saiasatyna qarsy şyqqan basqa halyqtar kösemderınıŋ bas süiekterın eksponat retınde jinaidy.
1879 jyly Şerbininnıŋ ekspedisiiasy sanaǧy boiynşa özbekter qazaqtardan äldeqaida az bolǧan. Özbekstan halqynyŋ sany 120 jyl ışınde (1789 -2020) on esege östı (3 million - 35 million). Keŋes ökımetınıŋ maqsatty genosidı bolmaǧanda, bügınde qazaqtar sany 55-60 million boluy kerek edı.
1987 jyly, Qazaqstan tarihy boiynşa materialdar jinau kezınde,Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq Komitetınıŋ partiialyq mūraǧatynda «Öte qūpiia» degen papka qolyma tidı. Ol jerge däptermen jäne qalammen ǧana eıruge rūqsat etıletın edı Qūjattarmen tanysqannan keiın, däpter qyzmetkerge (KGB) tapsyrylatyn jäne tekserılgennen keiın kelesı kelgende qaitarylatyn. Papkada, Qazaqstannyŋ oŋtüstıgındegı Sozaq köterılısınıŋ bır epizody turaly materialdar bolǧan. Üş myŋǧa taiau auyl tūrǧyndarynyŋ aşarşalyq zardabyna qarsylyqtaryn basyp-janşu turaly esep boldy. İmamdar, qart adamdar, äielder, jasöspırımder, er adamdar. Qaqtyǧystan keiıngı aqparatta körsetılgenı: tūtqyndar alynbady, 3 şite myltyq, soiyldar, şoqparlar men baltalar bolǧan.
Iаǧni, aştan qatqanşa, tıke tūryp, 16 «Maksim» pulemetı men myltyqtaryna qarsy atylyp,ölımge ūmtylǧan. Artilleriialyq divizion men atty äsker polkı, GubChK chekistterı men milisiia, antisovetizmdı «batyldyqpen» basady.
Repressiia turaly. Men bır jerden 22 myŋ qazaq, 7 qyrǧyz, bır özbek jäne bır täjık repressiiaǧa ūşyrady dep oqydym. Būlar, malşylar men baqtaşylar emes, ūlttyŋ gülı, qazaq ūltynyŋ bılımdı patriottary repressiiaǧa ūşyraǧan edı.
Endı, Reseidıŋ märtebelı adamdary bızge būrynǧy imperiia - Keŋestık Sosialistık Respublikalar Odaǧynyŋ zaŋdy mūragerlerı ekenın aitady. Olai bolsa, bızdıŋ sūraǧymyz sızge, myrza, joldas, taqsyr. Sız barlyq «öz erkımen qosylǧan halyqtardyŋ» genosidıne, äketılgen mülık, tabiǧi resurstar üşın, aqysyz jūmys künderı üşın, aştyq pen repressiia üşın jauap beresız be?
Soǧys. Jaqynda men nemıs vermahtynyŋ generaly Gethard Heinristıŋ Ūly Otan soǧysy turaly «U-tube» kanalyndaǧy estelıkterın tyŋdadym. Qyzyl äskerlerdı talqandap tastap, ertesıne sonşama jaŋa küşterdıŋ şepte tūrǧanyn köretınbız deidı. Äskeri daiyndalmaǧan, eşelonnan tüsıre salyp, üş soldatqa bır myltyq berıp, maidanǧa salǧan. Äskerdıŋ art jaqtarynda, şegıngenderdı jazalaityn avtomatty SMERŞ tūrdy. Aldyŋǧy qatarǧa orysşa bılmeitın, avtomat pen zeŋbırek körmegen aziattar men basqa ūlttar qoiyldy.
Sondyqtan KSRO Qaruly Küşterınıŋ soǧys kezındegı äskerge şaqyrylǧan 34 million adamnyŋ şyǧyndary 10,9 million adam bolsa, jaralanǧandary ekı ese köp, al tūtqynǧa milliondaǧan qyzyl äskerlerı tüstı. Jeŋıs marşaldary dep dauryqpai, darynsyzdar deu kerek. Jeŋıs – milliondaǧan qūrbandar arqasynda boldy.
Bız endı tüsıngenımızdei, Keŋes ükımetı jan türşıgerlık soǧystan keiın, Ūly Dalanyŋ baiyrǧy tūrǧyndaryn qysqartu saiasatyn jalǧastyrumen boldy. Būl joba «senımsızderdı» Ūly Dalaǧa qonystandyrudan bastap, slaviandardyŋ Qazaqstannyŋ soltüstık oblystaryna jappai qonys audaruymen, tyŋ jerlerdı köterudı, respublikany avtonomiialy oblystarǧa bölu josparyn jäne Qazaqstan jerlerın basqa respublikalarǧa böludı qamtidy.
«Alaş Ordanyŋ» kösemderı, batyrlar, aqyn-improvizatorlar şyqqan, ūly Abaidyŋ otany bolǧan, qazaqtar tyǧyz qonystanǧan aimaqqa iadrolyq synaq poligonyn ornalastyru. Sondai-aq, qazaqstandyqtardyŋ üşten bır bölıgı tūratyn Qazaqstannyŋ oŋtüstıgın eskere otyryp, «Şymkent» cheh syra zauyty salyndy. Soltüstık halyqtardy alkogolmen (otty su) imperiialyq Reseidıŋ täjıribesı būl jerde de paidaly boldy. Aqtöbe, Qaraǧandy, Pavlodardaǧy alkogol zauyttary däl osylai jūmys ıstei bastady.
Bız barlyǧymyz, Keŋes azamattary retınde, mitingterge şyǧyp: aparteidke jol joq, Andjela Devis pen Nelson Mandelaǧa erkındık berudı talap ettık. Bızdıŋ ata-babalarymyzdy milliondap joiyp jıbergenın qaidan bıldık. Patşalyq Reseige qarsy ūlt-azattyq küres turaly jazǧan ǧalymdardy kommunistık Mäskeu bülık dep qabyldady jäne olardy lagerlerge jıberdı. Iаǧni, patşalyq samoderjavienıŋ saiasatyn, bolşeviktık resei jalǧastyra berdı.
Qazaq tılınde bılım beretın jäne oqytylatyn balabaqşalar men orta mektepter jabyldy. Sonymen, Respublika astanasy Almatyda bır ǧana jalpy bılım beretın qazaq mektebı qaldy. Elorda jergılıktı tūrǧyndardy tırkeu üşın jabyldy. Aqparattyq keŋıstıkte qazaq tıldıler bırtındep yǧystyrylyp, orystıldılerge oryn berdı. Täuelsızdıkke otyz jyl tolsa da, būl ürdıs künı bügınge deiın jalǧasyp keledı. Kıtap dükenderın aralap, orys tıldı basylymdardyŋ tituldyq ūlttyŋ şyǧarmalarynan äldeqaida joǧary ekendıgıne köz jetkızuge bolady. Däl sol jaǧdai teledidarda jäne basqa aqparat qūraldarynda qalyptasqan.
Reseidıŋ imperlık otarlau saiasaty, Dalany zertteuden, otbasysanyn sanap, jalpy halyqtyŋ sanyn bıluge tyrysudan, qūnarly jerlerdı tartyp alyp, Jaiyq, Edıl, Tobyl, Esıl, Ertıs özenlerı jaǧalaularyna mal jaiuǧa tyiym salan bastaldy. Osy özenter saǧalarynda bekınıster salyp, qazaq jerıne bırtındep ene bastady.Han bilıgın joiyp, sultandar men starşindar imperiia kelısımımen taǧaiyndalady.Patşalyqtyŋ qolşoqpary (oprichnik) rolın, salyqtan, barşina men obroktan bosatylǧan, jaŋa jer telımderıne qojaiyndyq etuge müddelengen kazaktar paidalanyldy. Olarǧa qoiylǧan basty talap – jaŋadan qosylǧan jerlerdı küzetu men imperiia aimaǧyn odan ärı keŋıtu boldy. Būl jartylai äskeri qūrama, Osman imperiiasynyŋ ianychvrlary men sipahtary tärızdı qūraldy. Türlı soǧys maidanyna qatysa otyryp, kazaktar qarsylastarynyŋ syrt kiımderı men qaru ülgılerıne qyzyǧyp, özderı de solai kiınuge tyrysty. Osylaişa, immeriianyŋ soǧys maidany tarihynyŋ alǧaşqy torys – türık soǧystaryna qatysyp, olardyŋ keŋ şalbarlaryn, tık jaǧa köilekterın, kekılderı men qaiqy qylyştaryn qabyldady. Kavkaz soǧystary kezınde, kazaktarǧa tau halyqtarynyŋ syrtqy türlerı öte ūnap, burka (şapan), papaha (bas kiım), keude tūstaǧy patron salatyn qaltaşalar men belge bailap jüretın qanjar ūnady. «Qūdaiym, Patşany qolda!» degen ūranmen şyqqan «aqtar qozǧalysy», kazaktarda kitel, gimnasterka, furajkany, ofiserlerdıŋ qylyşy men generaldardyŋ şalbardaǧy lampas belgılerın qaldyrdy. Jalpy, türkılerden atpen öner körsetu, atty oiyndar men şabu önerı («at qūlaǧynda oinau») qaldy. Kazaktar – ūlt emes. Bälkım olar, hristian dının qabyldaǧan, erkındık pen dalany aŋsaityn pechenegter, polovtyqtar, türkıler ūrpaǧy. Jirinovskii men Fedorovtar, Vernyidy, Qazaqstannyŋ būrynǧy astanasy Almatyny qaita-qaita aityp, aŋsai beredı. Almaty jerındegı alǧaşqy qonystar, bızdıŋ eramyzǧa deiıngı H ǧasyrda bolǧan. Mūnda, bızdıŋ babalarymyz saqtar men üisınder tūrǧan. Bükıl Älemge äigılı «altyn adamdy», Almatydan alys emes, Esık qorǧanynan tabylǧan bolatyn. HIH ǧ. ortasynda, alǧaşqy jer qonystanuşylary Reseiden kele bastaidy. Oǧan deiın, otarlau saiasatyna säikes, kışı Almaty özenı jaǧasynda, kazaktardyŋ stanisalary, bekınıs jasap ornalasady.
Ūly Dalany otarlau, eldı mekenderdıŋ ataularyn özgertumen jürıp otyrdy: Georgievka, Vannovka, Kornilovka, Pavlodar, Petropavlovsk, Vernyi. Sol siiaqty, Keŋes zamanynda ataulary özgertılgen: Leninabad, Voroşilov, Ordjonikidze, Frunze, Kalinin qalalaryn da Resei deputattary bızdıkı dep aita ma eken?Köşpendılık öndırıs türı, jaiylym mal şaruaşylyǧyna negızdelgendıkten, tūrǧyn üiler men qalalar salu nomadtar üşın maqsat bolmady. Eldı mekenderde, jūt kezınde malynan aiyrylyp qalǧan jataqtar, egınmen ainalysatyndar, saudagerler men qolönerşıler tūratyn. Bala kezımızde indeester turaly kinolar körudı ūnatatynbyz. Serbiialyq akter Goiko Mitich oinaǧan «Apachir», «Mogikandardyŋ soŋǧysy», Chigachguk turaly. Balalar, ündıster jaǧvnda bolyp, solar üşın uaiymdaityn edık qoi. Jau jaǧy (blednolisyilar) olardyŋ bas terılerın sypyryp, kösemderınıŋ bas süiekterınen kül tostaq jasaǧandarynda, qatty qynjylatyn edık. Öz kösemderımızdıŋ bastaryn alyp, el qyzyqtasyn lep, mūrajaiǧa qoiyp jatqanyn qaidan bıleiık. Bız sondai-aq revoliusiia jäne «eŋbekşı halyqty ezgıge saluşylarǧa» qarsy küresken qyzyl armiianyŋ erjürek soldattary turaly filmder körudı ūnatatynbyz. Al, osy qyzyl gvardiiaşylar 1923 jyly Keikı batyrdy öltırıp, patşalyq resei otarşyldary siiaqty, basyn sol kunst kameraǧa jıbergenderın bız qaidan bıldık. Mıne bosanady dep otyrǧan, aiaǧy auyr äielı Aqjan sūludy şaşynan süirep, dalaǧa şyǧaryp atyp tastaidy. Amangeldı İmanovtyŋ (tüsınıksız jaǧdaida öltırılgen) qandybalaq dosy, aibyndy Keikıden ūrpaq qalmasyn dep ışın jaryp, dünie esıgın aşyp ülgermegen ūrpaqty da şauyp tastaidy. Qyzyl taŋdailar, patşa rejimı jandarm jäne Keŋes ükımetı, qanauşylarǧa qyzyl terror jariialap soǧysuda dep sairauşy edı. Qaidan bıleiık. Mektep qabyrǧasynda, şyǧarmalaryn qyzyǧuşylyqpen tyŋdap, olarǧa boi tüzegen «ūly saiahatsylar»: Prjevalskii, Semenov - Tian Şanskii, Dejnev, Ferdinand Vrangel, Kruzenştern, Bering edı. Olar, Resei imperiiasynyŋ äskeri tyŋşylary retınde Sıbırdı, Qiyr Şyǧysty, Orta Aziia men Qazaqstandy odan ärı otarlau üşın zerttegen. Būl imperiia ofiserlerı, patşanyŋ özı basqarǧan orys geografiialyq qoǧamynda jūmys ıstegen. Resei imperiiasynyŋ otarlau saiasatyna baǧa jetpes üles qosqanyn qaidan bıldık. «Orys geografiialyq qoǧamy» 1845 jyly qūryldy. Bırınşı basşy Ūly kniaz, admiral Konstantin Nikolaevich boldy. Qoǧamnyŋ qamqorşylary tızımın qaraŋyz: Nikolai I. Aleksandr II. Aleksandr III. Nikolai II. V.V.Putin (2009) Qoǧamnyŋ qazırgı prezidentı - Resei Federasiiasynyŋ Qorǧanys ministrı Sergei Kujugetovich Şoigu. Orys geografiialyq qoǧamy, öz jūmysyn «halyqtar men ūlystardy, tūrmys, mädenietın, etnografiiasyn, jerlerdı kartaǧa tüsırıp zertteumen, ırgeles aumaqtardy zertteu jäne damytu (qosu)» jūmystaryn jürgızdı. Iаǧni, kımdı syilyqtar men şen-därejeler beru arqyly, kımderdı küştep qosudy aiqyndady. Ätteŋ, «zerttelıp otyrǧan» halyqta, atqyş qaru bolmady. Qazırgı uaqytta qoǧamda şamamen 24000 adam bar. Qoǧam, azamattyq jäne ŪOS kezeŋın qospaǧanda, öz jūmysyn toqtataǧan jäne jūmysyn qazır de jalǧastyruda. Barlau ofiserlerı, taldauşylar men sarapşylar būdan bylai mındettı türde forma kietın äskeri adamdar emes, negızınen qazırgı jūmys aqparattyq keŋıstıkte jüzege asyrylady. Tiısınşe, būl qoǧamnyŋ negızgı kadrlary jurnalister, telejürgızuşıler, taldauşylar, blogerler jäne t.b.
Keŋes ökımetı kezındegı Qazaqstan
Qazaqstan Respublikasyndaǧy keŋestık kezeŋdegı mektepter men universitetterde bükıl Qazaqstan tarihy şaǧyn ǧana kıtapşa bolatyn. Al, KSRO tarihy, Ejelgı Resei men Resei imperiiasynyŋ tarihyn köp tomdyq kıtaptardan tūratyn. Bız, Vladimir - Suzdal kniazdıgı, men Velikii Novgorod tarihyn, Aleksandr Nevskii men, Peresvettıŋ erlıkterın jattadyq. Bıraq, bız skifter, saqtar, pechenegter, polovsylar, qypşaqtar jäne Ordanyŋ jauyngerlerı, bızder türıkter, qazaqtar ekenımızdı bılmedık. Euraziia keŋıstıgınde köşpendılerdıŋ atty äskerıne qarsy tūratyn eşkım bolmady. Olar, özara taq mūragerlıgı üşın, olja men alym üşın bır-bırımen kürestı. Barlyǧy türkılerge salyq tölep tūrdy. Onyŋ ışınde «a» jäne «o» lep söileitın rusichter de boldy. Olardy Novgorod siiaqty atty äsker öte almaityn ormandar men batpaqty aimaqtar qūtqardy. Sondai-aq, köşpendılerdıŋ atty ordasy Balkan taularyna deiın bardy. Attylar tauǧa şyǧa almaǧandyqtan, keibır Kavkaz jäne Balqan tau halyqtary köşpendıler tızgınıne ılıkpei qaldy. «Balqan -balqan, Balqan tau, Balqan bızdıŋ bolǧan tau»,-degen qazaqtaǧy söz sodan qalsa kerek. Oqulyqtarda, «Qazaqstan tarihyndaǧy aqtaŋdaqtar» dep atalatyn taqyryptar boldy: ūlt-azattyq qozǧalystar, ūjymdastyru (kollektivizasiia), aştyq, repressiia, Ūly Otan soǧysy, tyŋ köteru mäselelerı. Ūly Dalada, bai atanu üşın, bırneşe myŋ, jüz myŋdaan jylqysy bolu kerek eken.. Siyrlar men ūsaq maldy, köşpendıler sanamaǧan. Bır qoşqardy, soiyp, qoian qūrly körmegen ǧoi. Älemge äigılı Medeu mūz aidyny, Medeu baidyŋ atymen atalay eken. Osyndai bai qazaqtyŋ jylqylaryn sanau üşın, jylqyşylar barlyq maldy, Şymbūlaqqa deiın bırneşe şaqyrymǧa sozylǧan saiǧa aidap, qaitadan şyǧardaǧy tar jerge tūryp qana sanai alǧan eken. Ūly köş dep jatamyz, ol ne eken? Eger köştıŋ aldy Tömenge bet alsa,soŋy Türkıstanda bolǧan. Būl milliondaǧan jäne milliondaǧan jylqy. Mūnyŋ bärı, şolaq belsendıler kömegımen tartyp alynyp, Reige jıberılgenın qaidan bıleiık. Auyldardyŋ ataulary alynyp tastaldy jäne nömırlendı. Bırınşı auyl, ekınşı, üşınşı. Soŋǧy qozysyn tartyp alyp, Goloşekinnıŋ («quşeke») basşylyǧymen Keŋes ökımetı qazaq halqyn aştyqqa ūşyratty. Halyqtyŋ üşten bırı osylaişa joiyldy. Būl, beibıt halyqty qyru, genosid dep atalady. 1897 jylǧy sanaq boiynşa, qazırgı Qazaqstan aumaǧynda 4,5 millionǧa juyq qazaq bolǧan (Iа.Iа. Polferov olardy 5,5 million dep sanaidy). 1861 jyly krepostnoilyq bilık joiylǧannan keiın Dalaǧa 0,5 millionǧa juyq ūly orystar (velikoross) qonys audardy. Eger Qazaqstandaǧy qazaqtar men Özbekstandaǧy özbekterdı salystyratyn bolsaq, arifmetikalyq eseppn, bügınde qanşa qazaq bolu kerek edı degen sūraqqa jauap tabamyz.| Halyq | 1789j. | 1926j. | 1937j. | 1959j. | 1989j. | 2020j. | Halyqtyŋ ösuı |
| Özbekter | 3.5 mln | 4.7mln | 8 mln | 20 mln | 35 mln | 10 ese | |
| Qazaqtar | 5.5 mln | 3.6 mln | 2.8 mln | 2.8mln | 6..5 mln | 12.7 mln | 2 ese |
Qyzǧylt közıldırık şeşıldı
Resei Federasiiasy Prezidentınıŋ jer silaǧyş «qaiyrymdylyq» işarasyn dürkırei qoldaǧan «halyq qalaulylarynyŋ» jamyraǧan şuy, közdegı būlyŋǧyr perdenı tek qazaqtarda ǧana şeşılıp qoimai, özbekter, qyrǧyzdar, täjık pen türkımenderdı emes, Reseide federasiia bolyp otyrǧan köptegen ūlttardyŋ közderı aşyla bastady. Revoliusiia kezındegı: «myrza, joldas, qojaiyn (gospodin, tovariş, barin) dep patşaǧa qarsy tūrǧandardyŋ leksikonynan tek qana «joldas» degen tüsıp qaldy. Sol altyn pogondylar, myrzalar men taqsyrlar qaityp keldı. Sonda, Oktiabr Revoliusiiasy nätijesı joq bolyp, patşalyq bailar men imperiialyq qoqan – loqy ǧana qalyp tūr ǧoi. Sol kezdegı: «Jer – şarualarǧa, bilık – halyqqa, soǧys – joq!», -dep ūran kötergen halyqty, endı qazaq jerıne köz alartyp, aldasyratu ma?! BŪŪ iadrolyq qarumen qorqytyp, mınberın tufliımen ūrǧan «jügerışı- şarua» Nikita Hruşevtıŋ kezeŋınen bastap ne özgerlı? Basyna kigen Monomah börıgı auyrlyǧynan esı ketıp otyrǧan bileuşınıŋ därejesın bır köterıp qoiaiyq degen saiasi tehnologtardyŋ qitūrqy äreketterı nege äkeledı? Osy uaqytqa deiın, jan – jaqqa qaşuǧa daiyn tūrǧan federasiiany, ışte – kavkazdyq qauıp turaly arandatyp, syrtta - Ukraina, Qyrym, Gruziia qaupı men NATO äskerlerınıŋ jaqyndap qalǧanymen eldı qorqytyp keldı. Bıraq, saiasatkersymaqtar, halyqtyŋ közı aşylǧanyn, auylda da internet jelısı baryn, düniede 5-şı tehnikalyq revoliusiia bolyp jatqanyn esten şyǧaryp aldy. Al, Resei bolsa ondaǧan jyldarǧa artta qalyp barady.Tıptı, «A» men «O» dep söileitın rusichter ūrpaǧynyŋ özderı, bilık pen şonjarlarǧa aşu men yzadan «ah» pen «uh» dep zyǧyrdany qainauda. Ūzaq uaqyt boiy qaqpaqpen jabylǧan bu qazandyqtan şyqpai qaldy. «Öz erkımen qosylǧan» halyqtar jaqsylyq kütıp, bırıguden şarşady. Putinnıŋ: «bärın bastarymen tualetke qadaŋdar! - dep kavkazdyqtarǧa aitqanyn, endı eşkım öz basyna qalap otyrǧan joq! Barlyǧyn iadrolyq chemodanmen jäne zymyran raketalarmen qorqyta beru, endıgıde külkı tudyratyn boldy. Orys armiiasynyŋ jauyngerlık ruhy turaly ne aita alamyz, Kavkazdyqtardy RF Qaruly Küşterı şaqyrmaidy. Şaqyra qalsa, olar kazarmada bärın byqpyrt tigendei qualaitynynan qorqyp otyrǧandaryna qarap oilanbai ma?. Resei qorǧanys ministrlıgınıŋ Olimpınde äiel - generaldar. Būlar, Napolennyŋ Davu, Nei, Miurat, Lann siiaqty, marşaldyq jezlderın qaharmandyq pen aibyndylyǧymen alǧandar emes.Qazaqtar Ūly dala batyrlaryn, epostyq qaharmandardan: Alpamys batyrdan, Qobylandy batyr Er Töstıkten bastap qūrmetteidı jäne eske alady. Saq babalarymyz Tomiris - patşaiymy, men mämlükter men Egipettıŋ bileuşısı Sūltan Beibarys ūrpaqtary ekenın esten şyǧarmaidy.Bız sondai-aq türkılerdıŋ 16 ūly imperiia qūrǧanyn bılemız: Hünnüdıŋ ūly imperiiasynan - Möde, ǧūndar imperiiasy - Atilla, Seljukidter. Batudyŋ Altyn Ordasy, Timuridter İmperiiasy (Tamerlan), Moǧol imperiiasy (Babyr) jäne Osman imperiiasy HH ǧasyr. Bız, bükıl ömırın Ūly dala üşın arnaǧan handarymyzdy, bilerımızdı jäne batyrlarymyzdy eş ūmytqan emespız. Alaşorda kösemderı: A.Bökeihanov, S.Amanjolov, Dosmūhamedovtar, M.Tynyşpaev, M.Şokai, Mırjaqyp Dulatov, M.Jūmabaev, A.Baitūrsynov pen «Halyqtar kösemınen» qoryqpaǧan Tūrar Rysqūlovtar el esınde. Ūly Otan soǧysynda, Moskvany aman alyp qalǧan, qan maidanda faşisterdıŋ zärelerın alǧan aibyndy aziattar – qazaqtar bız bolamyz. Reseidıŋ qazaq jerlerın bölşekteuge degen ambisiiasy jaŋa taqyryp emes. Keŋes Odaǧyn basqarǧan kezde N.S.Hruşev Maŋǧystau oblysyn Türıkmenstanǧa qosu, Oŋtüstık Qazaqstannyŋ maqta aimaqtaryn Özbekstanǧa beru, Qazaqstannyŋ soltüstık audandaryn tyŋ jer retınde bırıktırıp, Resei Federasiiasyna beru ideiasyn oilastyrdy. «Tyŋ aimaqqa» 5 oblys kıredı dep josparlanǧan: Aqmola, Kökşetau, Qostanai, Pavlodar jäne Soltüstık Qazaqstan. Būl aimaqty basqaruǧa T.İ.Sokolov Mäskeuden jıberıldı. Ol aimaqty Reseige beru üşın negız daiyndady jäne Qazaqstan basşylyǧyna baǧynudan bas tarta bastady. Sol kezeŋde, Qazaq KSR-nıŋ ministrlerı kabinetı basşysy, Mäskeudıŋ josparlaryna aşyq qarsy tūrudan qoryqpaityn qazaq halqynyŋ naǧyz ūly Jūmabek Täşenov boldy. 1960 jyldyŋ küzınde ol «Tyŋ ölkesınıŋ» ortalyǧy bolǧan Selinograd qalasyna ūşyp kelıp, Memlekettık josparlau komissiiasynyŋ kelesı jylǧa arnalǧan biudjetı turaly mälımetterdı bermei sabotaj jasap otyrǧan T.Sokolovty 24 saǧat ışınde Qazaqstannan şyǧaryp tastaitynyn eskertıp, «Tyŋ ölkesı» eşqaşan Reseidıŋ qūramyna enbeitındıgın şegelep tūryp aitady. Ärine, osyndai aşyq qarsylyqtardan keiın Täşenov qyzmetınen bosatylyp, Şymkent oblystyq atqaru komitetınıŋ orynbasary retınde qyzmetı tömendetıledı. Bıraq, aitqanynan qaitpai, soltüstık oblystar men Maŋǧystau oblysyn bergızbedı! Bazbıreuler, batyrlar men ūly tūlǧalar būryn bolǧan dep aituy mümkın. Alaida, olar bızdıŋ aramyzda älı de bar ekenın bılıp jürıŋızder. * Toqtar Äubäkırov, qazaqtyŋ tūŋǧyş ǧaryşkerı. Bıraq, eŋ aldymen, ol Keŋes Odaǧynyŋ Batyry ataǧyn Soltüstık poliuske toqtausyz ūşumen jäne 1989 jyly 1 qaraşada otandyq aviasiia tarihynda alǧaş ret MiG-29K ūşaǧyn, auyr kreiser palubasynan, aua raiy qolaisyzdyǧyna qaramai ūşyrǧany üşın alady. * Sūltanǧabiev, Serık Ǧazizūly, 2014 jyldyŋ 25 qyrküiegınde, granata laqtyru jattyqtyru kezınde, jarylǧan granatadan serjantty öz denesımen jauyp, köptegen jaraqattar alady. Resei Federasiiasy Prezidentınıŋ jarlyǧymen polkovnik Sūltanǧabievke äskeri boryşyn oryndau kezınde körsetken erlıgı üşın Resei Federasiiasynyŋ Batyry ataǧy berıldı. * Ümbetov, Qairat Jarylqasynūly, merzımdı äskeri qyzmetşılermen bırge granata laqtyrudy jüzege asyrǧan kezde 6505 äskeri bölımınıŋ ştab bastyǧy Qairat Ümbetov öz ömırın qaterge tıgıp, jas sarbazdy denesımen jauyp, ony ajaldan qūtqardy. Qazaqstannyŋ halyq qaharmany. * Kapitan Ǧaziz Baitasov. ..Qylmysker toqtap, ainalasyndaǧylardyŋ bärıne: maşinalarǧa, dükenderdıŋ terezelerıne, adamdarǧa oq jaudyra bastady. Ǧaziz qylmyskerdıŋ qolynda granata bar ekenın bıldı, ol tūrǧyndarǧa tönıp tūrǧan qauıptı eskerıp, auyr jaralanǧanyna qaramastan, lankestıŋ üstıne jata kettı. Jarylys Ǧaziz Baitasov ömırın qiyp, ol ondaǧan adamdardy qūtqardy. Qazaqstan Respublikasynyŋ Tūŋǧyş Prezidentı - Elbasy Jarlyǧymen, oǧan Halyq Hakarmany joǧary ataǧy berıldı. * «300 spartandyqtar qajet emes». Bır qazaq jetkılıktı. Tasbolat İbraşev, Tasbolat Qazaqstanda düniege keldı, 1986 jyly anasymen bırge Astrahanǧa köştı. Qolyndaǧy pulemetpen, jalǧyz özı Gruziia armiiasynyŋ motoatqyş jaiau äskerınıŋ tūtas kolonnasyna qarsy tūra aldy. Qaqtyǧystyŋ odan ärı örbuıne jol bermeidı. Osy arqyly ol ekı jaqtaǧy jüzdegen jäne jüzdegen beibıt tūrǧyndar men sarbazdardyŋ ölımınıŋ aldyn aldy.
Qoǧamnyŋ ruhani daǧdarysy - būl imperiianyŋ, memlekettıŋ küireuıne aparatyn jol
İmperlık asqynuşy Fedorov, imperiianyŋ mūragerı boludy qalauy jaŋa qūbylys emes ekenın bıluı kerek. Tarihta «üşınşı Rim», Vizantiia imperiiasynyŋ mūragerı Konstantinopol dep atalǧysy keletınder köp bolǧan. 913 jyly Bolgariiadan şyqqan Simeon I imperator (patşa) taǧyna ie boldy, onyŋ atauy: «Barlyq bolgarlar men rimdıkterdıŋ imperatory jäne avtokraty». 1345 jyly Serbiia korolı Stefan Uroş IV Duşan özın imperator (korol) dep jariialady. Serbiialyq imperiialyq ataq «serbter men rimdıkterdıŋ imperatory» türınde boldy. 1453 jyly Konstantinopol qūlaǧannan keiın, II Mehmed özın Kaiser-i Rum dep jariialady, sözbe-söz «Rim imperatory». Mehmedte Vizantiia imperiialyq otbasynan şyqqan tegı bolǧan; onyŋ aldyndaǧy Sūltan Orhan, Vizantiia hanşaiymyn alǧan bolatyn. «Mäskeu-üşınşı Rim» tūjyrymdamasyn Pskov Eleazarov monastyryndaǧy Filotei 1523 jyldary hattarynda tūjyrymdap, Mäskeu kniazın Ūly Konstantin imperatorymen qatar qoiǧan edı. Filotei bylai dep jazdy: “Ekı Rim qūlady, üşınşısı tūr, al törtınşısı eşqaşan bolmaidy”: ekı Rim pravoslavie dının satqany üşın jazalandy, sodan keiın olardyŋ ornyn Mäskeu basty. Eger Mäskeu de künäǧa batsa, törtınşı Rim bolmaidy, älemnıŋ aqyry bolady». İspaniia da, Gresiianyŋ Ūly ideiasynda, Fransiia men Germaniia da imperiia taǧyna ümıtkerler boldy. Üşınşı Rim - dıni jäne saiasi negızge negızdelgen ideia. Al, «Mäŋgılık Rim» sondai mäŋgılık boldy ma? Romul qūrǧan Rim 12 ǧasyr ömır sürıp,476 jyly Rim imperiiasynyŋ soŋǧy imperatory Romul Avgust taqtan bas tartty. Iаǧni, imperiia tarih sahnasynan kettı. Köptegen zertteuşıler ūly imperiianyŋ ne üşın joiylǧanyn ūzaq uaqyt tüsıngısı keldı? Aǧylşyn tarihşysy Edvard Gibbon : «Rim imperiiasynyŋ qūldyrauy men qūlau tarihy» degen eŋbegınde, imperiia tarihyn tolyq zerttei kele: «Bız būl sūraqty qate qoiyp otyrmyz. Mäsele osy ūly imperiianyŋ nege qūlauynda bolmauy kerek. Būl: «nege sonşama ūzaq ǧūmyr keşken? - dep sūrauymyz kerek dedı.« İmperiianyŋ qūlau sebepterınıŋ ışınde Gibbon, bastysy - ruhani qūldyrau, elita men azamattardyŋ sän-saltanatqa, bailyqqa degen ūmtylysy dep sanady. Qoǧamda maskünemdık, nekeden tys qatynastar, bır jynysty nekeler, otbasylyq qūndylyqtardyŋ qūldyrauy, imansyzdyq, jalqaulyq basym boldy. Otbasylardaǧy balalar sany kürt azaiyp, köpbalaly otbasylar mazaqqa ainaldy. Rim azamattary äskeri qyzmetten qaşqaqtap jäne onyŋ ornyna jaldamaly basqa taipalardyŋ qūldaryn jaldandy. Las qalalyq mädeniet auylǧa jetıp, ışten jei bastady. Ädebiette, poeziiada, teatrda jäne önerde mädeniettıŋ joqtyǧy, ruhani qūldyrau jäne zinaqorlyqty joǧarylatu (azǧyndyq). Abyroidyŋ, batyldyqtyŋ ornyn ataqqa, sän-saltanatqa, bailyq pen qūmarlyqqa ūmtylu iemdendı. İmperiianyŋ küireuınıŋ bastaluy- Rimnıŋ şarqyndap damyp, güldenu kezeŋınde bastalady. Eger, Rim tarihynyŋ alǧaşqy kezeŋınde qūny 10 funt bolatyn kümıs ydys üiınde bolǧany üşın äigılı senator öz ornyn tastap ketuge mäjbür bolsa, onda qoǧamnyŋ kelesı damu kezeŋınde, halyq tribuny Mark Druzenıŋ jinaǧan ydystarynyŋ qūny 10000 funttan asyp tüstı. Diktatura men imperatorlar kezeŋınde Tit Petroniustyŋ qūny 350 000 altyn dana bolatyn şarap şömışı bolǧan. Iаǧni, qarsy kelgen dūşpandaryn ärın talqandap, «mäŋgılık Rim» atanǧan alyp imperiia, dünieqmarlyq, ataqqūmarlyq pen azamattardyŋ ruhani azǧyndauy saldarynan qirap, tarihta tek - panteon, pompei, kolizei, triumfalyq arka tärızdı säulet önerı tuyndylary ǧana qaldy. Bügıngı Reseige oralyp, Filoteidıŋ sözın eske tüsıreiık: «Eger Mäskeu de künäǧa batsa, törtınşı Rim bolmaidy. Būl älemnıŋ aqyry ». Oilanyŋyzşy, Resei imperiiasynyŋ qazırgı ruhani azǧyndauy, künä men jiırkenışke belşeden batuy, ydyrau men küireudıŋ aldy emes pe?. Soǧystan keiıngı «salqyn soǧys», Alen Dallestıŋ KSRO-ny ış jaǧynan ruhani azdyryp, ydyratuǧa arnalǧan jospary ıske asty emes pe. Qoǧamnyŋ ruhani qūldyrauy, imperiianyŋ joiyluyna äkeledı. Joǧaryda surettelgen Rim qoǧamynyyŋ azǧyndauy, bügıngı Reseige ūqsamai ma? Alkogoldı ışu, suisid, balalar arasyndaǧy qylmys jäne jezökşelık, köşede tentıregen balalar. Qiyr Şyǧytaǧy aimaqtar emes, Reseidıŋ ortalyq oblystarynda,tıptı Mäskeu oblysynda,y selolar jappai bosap jatsa, halyq sany bır jylda 300 myŋnan astam adamǧa demografiialyq azaiyp jatsa. Ata-apalary, ata-analary men balalary künıge bır dastarhanda otyryp, samogonsyz tamaq ışpeitın deŋgeide bolsa, ondai imperiiadan ne haiyr? Antikolog E.V.Fedorova imperiialyq Rimdı zerttei kele: «Ejelgı Rimdı bırde-bır syrtqy küşter joia almady, aqyrynda ol militarizm men qūldyqpen joiyldy dep tūjyrymdaǧan edı. Iаǧni, militarizasiia, «poseidondar», «Kinjaldar» men «Sirkondar» Reseidı qūtqara almaidy. Resei, öz qoǧamyna qamqorlyq jasap, mädeniet, ǧylym, dästür, senımdı damytyp, qoǧamdy tüzei alady. Ömırlerınde şırkeuge üş ret baryp (şomyldyru räsımınen ötu, neke qiiu, jerleu), sonymen bırge Pashany toilau, senım emes. «Resei jerın jinauşylardyŋ» jalyndy ūrandarynan keiın ne kütuge bolady? Resei Federasiiasynda orys älemınıŋ būl «qamqorşylaryn» eşkım qoldamaidy dep aituǧa bolmaidy. Kündelıktı ışımdıkke salynyp, ǧibadathanaǧa baratyn joldy ūzaq uaqyt ūmytyp ketken, adamgerşılık, qaiyrymdylyq, janaşyrlyq turaly tüsınıkterı joq orys halqynyŋ bır bölıgınıŋ sanasynda orys emes halyqtarǧa degen jekkörınıştı közqaras älı de saqtalǧan. Olar üşın orys emester: qara kö..ender, maldar, babailar, qysyq közder. «Adamşa söile, orysşa!» dep aitatyndar. Fedorov ne deidı: «orysşa söilep otyrsyŋ, endeşe sen – oryssyŋ!». Sonda, bırneşe älem tılın bıletın adam qai ūlttan? Būl, auyru ma älde sau adamnyŋ sandyraǧy ma? Ärine, orys emester mūnyŋ bärın eskeredı Ne boldy jäne ne bolady? Köp eşqandai özgerıs bola qoimaidy. Resei, qazırgı jerın igerıp ūstai alsyn. Kubiktermen oinap otyrǧan balalarǧa qarap otyrsaŋyz, olardy bırınıŋ üstıne bırın qoia beredı, qoia beredı. Besınşısı, altynşysy ne jetınşısınde jinaǧandarynyŋ bärı şaşylyp, qūlaidy. Mūnda da sol siiaqty. Artyq dünie tas jarady, tas jarmasa bas jarady. Endıgıde, Reseige islam älemımen, ruhani jäne ekonomikalyq qarym-qatynasyn küşeituı kerek. Mūsylman älemınıŋ bır bölıgı bolyp tabylatyn Qazaqstanǧa qoqan – loqy körsetıp, düniedegı barlyq radikaldyq – terroristık toptardyŋ nazaryn özıne audaryp, olarǧa şapalaq bergendei. Ärine, endıgıde Reseidı taratuǧa müddelı syrtqy küşter syltau tauyp, dınnıŋ atyn jamylyp, dıni soǧys otyn Resei federasiiasyna auystyruǧa tyrysuy mümkın. Būl bärımız üşın qauıptı. Bügıngı qazaqstandyq qoǧamyn da ruhani bolmys mäselelerı mazalaidy. Batys «mädeni töŋkerısı» Resei arqyly ötıp, Dalaǧa enıp kettı. «Qyrǧi qabaq soǧystan» jeŋılgennen keiınde ūly kommunistık imperiia küiredı. Erotika, porno, sänqūmarlyq eldı basyp - bikini qanşalyqty az bolsa, soǧūrlym jaqsy, emansipasiia, feminizm siiaqty anaiy ūǧymdar qalyptasa bastady.. Mındettı emes azamattyq neke otbasylyq qūndylyqtardy būza bastady. Tek jusannyŋ iısı aŋqityn Dala, esırtkımen, alkogolmen toltyryla bastady. Jezökşelerdıŋ ökşelerı köşelerımızde erkın ökşeledı. Alkogoldık ışımdıkterdı tūtynu boiynşa bız Ortalyq Aziiada bırınşı oryndamyz jäne «Euraziiadaǧy alǧaşqy toptamyz. Suisid pen sottalǧandar sany boiynşa bızdıŋ reitingımız odan da joǧary. Jūmyssyzdyq pen kedeilık urbanizasiialanǧandardyŋ sanyn arttyryp, halyq qalalarǧa aǧylyp, liumenstendırıldı (bızdı Reseidegı köptegen adamdar, qazaqtar älı künge deiın kiız üide tūrady jäne tüiege mınedı dep oilaitynyn bılemız). Bır närse quantady. Jastar jaqsy bılım aluǧa ūmtylady. Saryaǧaş medrese kolledjınde alty adam bır orynǧa talasuda. Bılımı men adamdyq qasietterın osyndai medreselerde qalyptastyrǧan jetkınşekter, bolaşaqta elımız ben älemnıŋ eŋ üzdık joǧary oqularyn tämamdap, Otanyna qyzmet jasaidy. Jastar negızınen alkogolden, naşaqorlyqtan, qylmystan aulaq bolyp, meşıt jamaǧatynyŋ 90% qūraidy. Qalalarda Jūma namazynda meşıtterge syimai, Mäskeudegıdei aulalarda jäne köşelerde namaz oqidy. Täuelsızdık jyldary 50 myŋnan astam «köşpendıler», «Bolaşaq» baǧdarlamasy boiynşa älemnıŋ üzdık universitetterınde batystyq bılım alyp, elınde qyzmet atqaruda. Reseilık elitanyŋ şabuylyna jauap retınde qazaq qoǧamy qandai alǧaşqy qadamdar jasai alady:- Ol, eŋ aldymen, ruhani, patriottyq tärbienı qolǧa aluy mümkın. Mümkın, Resei Federasiiasynyŋ Prezidentı siiaqty, Qazaqstan Prezidentı Qazaqstannyŋ ruhani damuy mäselelerımen ainalysuǧa qūrylǧan qoǧamǧa qamqorşy bolady;
- «Baiqoŋyr» kosmodromyn jalǧa beru şarty qaita qaraluy mümkın (Baiqoŋyr kosmodromy men qala aumaǧy 6717 km². Resei Qazaqstannan 2050 jylǧa deiın jalǧa alǧan);
- Qazaqstan territoriiasynda äskeri poligondardyŋ ornalasuy qaita qaraluy mümkın;
- Sondai-aq, «kazbat» negızınde (Fransiianyŋ şeteldık legionyna ūqsas) şeteldık legion qūruǧa bolady. Qazaqstandyq äskeri korpusqa basqa aimaqtarda jäne soǧys oşaqtarynda praktika jüzınde äskeri daiyndyqtan ötetın äskeri mamandar qajet;
- Qazaqstandyq, özınıŋ köp vektorlyq syrtqy saiasaty oryndaryn özgertuı mümkın. Eger, osyǧan deiın Resei bırınşı pozisiiada bolsa, endı ol artqa şegınuı ǧajap emes. Bırınşı pozisiialardy bauyrlas halyqtar: qyrǧyzdar, özbekter, türıkmender, täjıkter, äzırbaijandar, şeşender, inguştar, daǧystandyqtar jäne būrynǧy KSRO-nyŋ basqa halyqtary alady. Sodan keiın - barlyq türkı halyqtary, onyŋ ışınde bırınşı kezekte Türkiia. Olardyŋ artynda arabtardyŋ jäne bükıl mūsylman älemınıŋ qalauy jatyr;
- Qauıpsızdıgıne qauıp tönıp tūrǧanyn körgen halyq bırtındep bırıgıp, ūlttyq ideiany damytady. Ol: bılım, senım, mädeniettı saqtau jäne halyqtyŋ ejelgı dästürlerı platformalaryna negızdelmek. Bala kezınen iman negızınde tärbielengen jastar älemdegı eŋ jaqsy mekemelerde bılım şyŋdaryn baǧyndyruǧa tyrysady. Ata-analaryn, ruhanilyqtyŋ joqtyǧy, alkogolizm men naşaqorlyq batystyq moraldyŋ äserı mazalaityn bolady. Jastardyŋ ūrany: «Ūlt üşın jäne halyqtyŋ igılıgı üşın!» bolmaq;
- Memlekettıŋ bolaşaǧy – jas ūrpaqty tärbieleu üşın türık modelın qabyldauǧa bolady. Balabaqşalardaǧy zaiyrly memleket ūstanymyn saqtai otyryp, balalar islam dını qūndylyqtarymen tärbielenuı. Balalyq şaqtan bastap olarǧa jaqsy men jamannyŋ (halal men haram), jaqsy mınez, qaiyrymdylyq, ata-anany qūrmetteu, Otanǧa degen süiıspenşılık siiaqty ūǧymdar sıŋırılmek.
- Namaz oquǧa, Jaratuşynyŋ mındttegen parzalaryn oryndauǧa şaqyrumen ainalysqanlarǧa degen közqaras özgeruı mümkın (Tablig Jamaǧatqa (qazırgı kezde «Dagatchikterge»). Mümkın, olarǧa QMDB alşaqtamau jäne qarapaiym jamaǧat siiaqty imamdarmen bırlese dınge şaqyru men qaiyrymdylyq şaralaryna kömektesu şarttary qoiylar;
- Dın pänı, islam qūndylyqtaryna negızdelgen ruhani tärbie mektepterdıŋ jalpy bılım beretın oqu baǧdarlamalarynyŋ bastauyş synyptarynan bastap engızıluı mümkın. Baligat jasyna jetkende qyzdarǧa oramal taǧuǧa rūqsat etıluı mümkın. Bılım berudıŋ ekınşı kezeŋınıŋ basynan bastap. (I-şı: 1-den 4-ke deiın; II-I: 5 - 9 synyptar; III-I: 9 - 11 synyptar). Qyz balalardyŋ oramal taǧularyna, Qazaqstan ǧana emes, būrynǧy Keŋester Odaǧy elderınde de, Moskvanyŋ talabymen tyiym bolǧan siiaqty;
- Jalpy bılım beretın mektepterde, kolledjderde jäne universitetterde jastardyŋ äskeri-patriottyq tärbiesıne basa nazar audarylatyn bolady. Būqaralyq sportty, «Zarnisa», «Dala Qyrandary» siiaqty äskeri oiyndarymen jalpylai qamtu talap etıluı mümkın.
- Qazaqstan qaruly küşterınde äskeri qyzmet atqaru boryşy, bärıne bırdei mındetteledı. Äskerdegı qyzmet merzımı ūlǧaiuy mümkın;
- Orta mektepterdıŋ joǧarǧy synyptarynda, kolledjderdıŋ, universitetterdıŋ, äskeri jäne ışkı ıster ministrlıgınıŋ akademiialarynda: ruhani bılım, aqparattyq tehnologiialar jäne aqparattyq soǧys mındettı kurstary engızıluı mümkın.
- Käsıporyndarda, ūiymdarda, äskeri bölımder men bölımşelerde saiasi bılım engızıluı mümkın (KSRO-daǧy «Bılım qoǧamy» siiaqty agitprop jūmys).
- İdeologiialyq, ügıt-nasihat qyzmetkerlerınıŋ märtebesın köterıp, olardy oqytu men bılıktılıgın arttyru kurstary aşyluy mümkın;
Mirhat MADİIаROV,
äl-Farabi atyndaǧy QazŪU aǧa oqytuşysy,
tarih ǧylymdarynyŋ kandidaty
Ūqsas jaŋalyqtar
