Şet eldık ǧylymi basylymdarǧa zertteu maqalaŋyzdy jariialau üşın basylym talaptaryna qarai ǧylymi stilderdıŋ bırın taŋdau qajet bolady. Ötkende bız ARA, AMA turaly şolu jasadyq. Bügın Chicago Style turaly pıkırımızdı ortaǧa salamyz.
Chicago Style-nıŋ tarihyn keŋınen taratyp jazǧannan görı basqa stilderden erekşelıgı men osy stilde jazu barysynda nenı eskeru kerektıgı Sızdı köbırek qyzyqtyrady dep oilaimyn. 1906 jyldan Chicago University Press baspasynan ūsynylyp, qoldanysqa engen akademiialyq stil türı negızınen aǧylşyn tılınıŋ grammatikasy men punktuasiia erejelerın negızge alady.
Atalǧan stil negızınen ekı türde qoldanylady:
1. Üsynylǧan derektı jazbalar men bibliografiialyq körsetkışterı;
2. Author-date, iaǧni avtordyŋ ūsynuy.
Būl ekeuınıŋ qaisysyn taŋdasa da, avtorlar maqala taqyryby men keltırılgen derekközderınıŋ sipatyna män beruı qajet. Stildıŋ būl ekı türı de akademiialyq ortada keŋınen qoldanylady.
Mysaly, bırınşı türın, iaǧni jazbalar men bibliografiialyq stilın gumanitarlyq ǧylym salasyndaǧy ǧalymdary, äsırese, ädebiet, tarih, öner salalary mamandary arasynda keŋ qoldanysqa ie. Būl bibliografiialyq aqparattardy ūsynuda öte tiımdı. Bız ötken joly şet eldık salmaqty zertteu bazasynda Abai turaly tūşymdy, egjei-tegjeilı ǧylymi-zertteu maqalasy älı jariialanbaǧanyn, jariialansa da, bızdıŋ közımızge tüse qoimaǧanyn salyp edık.
20-30 bettık maqalany öz betıŋızşe ızdenıp, özındık tūjyrymdaryŋyzdy tolyqtyryp jazu üşın är ǧalym türlı uaqyt jūmsauy mümkın. Jalpy, Abai taqyryby qazaq üşın, qazaq gumanitarlyq ǧylymynyŋ bolaşaǧy üşın özektı taqyryp. Abai turaly ǧylymi maqalany Chicago Style-nde qaita jazyp, aqparat derekterın tolyq taldap engızıp şyǧu üşın (eger material aǧylşyn tılınde äzırlenıp, daiyn tūrsa) bır-bır jarym aidai uaqyt ketedı eken. Demek, būrynǧylar aitatyn, ǧylym joly auyr jol ekendıgıne taǧy da közımız jetedı.Al Author-date stilın jaratylystanu, äleumettık ǧylymdarmen ainalysatyn mamandar qoldanady. Būl stilde mätındegı derekközder ädette jaqşada körsetılıp, avtordyŋ tegı men jariialanǧan künıne qysqaşa derek berıledı. Qysqaşa derekközder bibliografiialyq aqparat berılgen ädebietter tızımımen tolyqtyryluy kerek. Jalpy halyqaralyq stil talaptary men maqala saraptamasynyŋ erekşelıgıne qarai otyryp, otandyq ǧylymdaǧy talai taldaulardyŋ özımızdıŋ zertteu ortamyzda qalyp bara jatqandyǧyna köŋıl qynjylady. Bız özımızdıŋ akademikterımızdıŋ, doktorlarymyzdyŋ ırgelı zertteu maqalalary atalǧan bazalarda jaryq körgenın qalaimyz. Keibır jaǧdaida akademiialyq ortada salmaqty orny bar ǧalymdarymyzdyŋ öz doktoranttarymen bırlese jariialaǧan maqalalary bügıngı uaqytta ǧylymi körsetkış ekenı de ras. Äitse de, baiqaǧanymyz: sol belgılı ǧalymdarymyzdyŋ esım-soiy halyqaralyq bazalarda özınıŋ zertteu taqyrybynan bölek, är deŋgeidegı ǧylymi-zertteu maqalalar arqyly qalyptasyp kele jatqany oilandyrarlyq jaǧdai. Sebebı, halyqaralyq bazalarda jariialanǧan maqalalar arqyly elımızdıŋ akademiialyq ortasyna degen şet eldık ǧalymdardyŋ baǧasy berıletının, közqarasy qalyptasatynyn ūmytpauymyz qajet bolar... Chicago Style-ın talap etetın jurnalǧa maqala äzırleseŋız, Chicago Manual of Style -dıŋ onlain türın paidalanyp, qosymşa derek közı retınde paidalanuyŋyzǧa bolady.
Arai JÜNDIBAEVA,
filosofiia (PhD) doktory,
lingvist, ädebiet zertteuşısı
Ūqsas jaŋalyqtar
