Bóritastaǵannyń jumbaǵyn kim sheshedi?

3221
Adyrna.kz Telegram

Tabıǵattyń aıaly qolymen jaratylǵan  tańǵajaıyp qubylystardyń biri – Tarbaǵataıdaǵy Bóritastaǵan.

Ólkeniń tabıǵat jaratqan qupııa syrlarynyń áli de ashylmaǵan, zerttelmegen qubylystary kezdesedi. Tabıǵattyń aıaly qolymen jaratylǵan sondaı tańǵajaıyp qubylystarynynyń biri – Tarbaǵataıdaǵy Bóritastaǵan. Erekshe bitimdi tastyń ataýyna qatysty birneshe nusqa bar: bireýler «Bóritostaǵan» dese, keıbiri «Bóritastaǵan» deıdi.

Otynshy jazǵan oı Ol týraly el jadynda saqtalǵan qııal-ǵajaıyp áńgimeler áli de aıtylady. Kezinde osy óńirdiń týmasy, alash arystarynyń biri – Otynshy Áljanuly «Dala ýálaıaty» gazetine Bóritastaǵan týraly qyzyqty ańyzdy yqsham mátinde jarııalaǵan: «Tarbaǵataı taýynyń soltústiktegi hám Qalba taýynyń ońtústiktegi bókterleriniń ortasynda Sarydala degen jazyq bar. Bul dalanyń ortasynda Bóritastaǵan degen nedáýir bıik taý jartasy japadan-jalǵyz turady. Ushar basynda úıilgen tastar bar. Jurt ony burynǵy shamandar bolǵan zamannan qalǵan desedi. Bul oqshaý taý týrasynan el bylaısha aıtady.b-ritasta-an-2

«Burynǵy zamanda bir úlken alyp dáý Tarbaǵataı taýynda eshki baǵyp júripti. Bul alyptyń denesiniń zorlyǵy sonsha, Túıemoınaqtyń basynda otyrǵanda munyń aıaǵy Botamoınaqta jatady eken. Kúnderdiń bir kúni bul alyp dáýdiń qosaǵy eshkilerin baǵyp, jip ıirip otyrǵanda kebenekterine qasqyr shaýypty. Onyń bórilerge qaperinde laqtyrǵan urshyǵy baryp Sarydalanynyń ortasyna túsip, sol arada taý bolyp qalypty deıdi...»

Týǵan eliniń erekshe jerlerin ańyz jelisinde áserlep sýretteýdi maqsat etken alash zııalysy Tolaǵaı týraly ertegini de qosyp jazǵan. «Qalba jotalarynan bólek bitimmen menmuńdalap kórinip, ańyzǵa laıyq suranyp turatyn Tolaǵaıdy el Tarbaǵataıdan kóterip aparǵan» de­gen ertegi halyqtyń nanymyna aınaldyrylǵan.

 Tas týraly ańyz

Bóritastaǵan týraly el arasynda saqtalǵan taǵy bir ańyzda «Tym erte kezeńderde osy Tarbaǵataı taýlarynyń birinde óte iri deneli alyp keıýana ómir súripti. Kúnderdiń bir kúninde jaryqtyq alyp anamyz otarly qoıyn jazyqqa aıdap salyp qapersiz jaıyp otyrady. Tereń oıǵa berilgen kúıi bir ýaq yńyldap bir ánniń qaıyrymyn keltiredi. Ara-arasynda urshyǵyn ıirip sol balalyq shaqtyń qıly qyzyqtaryn saǵyna eske alǵandaı sátte tynysh jatqan otardyń sheti  qaıta-qaıta dúr kóteriledi. Sondaı jaısyz, ábden mazany ketirgen qapysyz kezde taý shatqalynan beıqam sátte tosynnan shyǵatyn kókbórilerge jyny kelgen keıýana aldyndaǵy otar taǵy qulaqtaryn kere ıirilip qalǵanda ne isterin bilmeı, qolyndaǵy urshyǵyn qııandap ketken malǵa qaıyrý bermeı mazany alǵan bórilerge qulashtap turyp jiberip kep qalady.

Tynysh jatqan otaryna da, beıqam otyrǵan ózine de maza bermegen qasqyrlarǵa ábden zyǵyrdany qaınaǵan alyp keıýana ıirip otyrǵan urshyǵynyń basyn laqtyryp kókjal bitkendi úrkitip otyrǵan desedi. Urshyqtyń tasyn kóz aldyńyzǵa elestetip kórińiz», – delinedi.

«Qudaıdyń móri»

Bóritastaǵan – tańqalarlyq poshymdy ashyq tústy granıtty jartas. Shyǵystan batysqa sozyńqy kelgen, sheńber boıy bir shaqyrymǵa jýyq, al bıiktigi shamamen 19 m. Jartastyn ońtústik beti tik derlik, al soltústik jaǵy kertpeshti, tóbesine shyǵýǵa bolatyn jadaǵaı jıegi bar. Qazaqtar osy jerge jıi kelip qurbandyq shalatyn bolǵan, jartas tóbesinde ósetin butalardyń butaǵyna nemese túbine shyt baılap otyrǵan, bolmasa jaı túıip sol jerge tastap ketip otyrǵan.

b-ritasta-an-3

Sarydalanyń jazyǵynda qaırańdaǵan kemege uqsas Bóritastaǵan jartasynyń uzyndyǵy 200, eni 50 qadamnan  asady. Aınalasy tik quz tárizdes, tek teristik batysy ǵana jadaǵaılaý, tóbesine saıahattaýshylar kóbinese osy jaǵynan shyǵady.

«Qudaıdyń umyt qalǵan qalǵan móri» (Nesipbek Aıtuly) Bóritastaǵan jaıly jergilikti jerde alǵashqy ǵylymı-zertteý júrgizgen matematıka ǵylymdarynyń doktory, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri Toqtar Núrekenov boldy. Elge kelgen kezinde jeke qyzyǵýshylyǵymen júrip, erekshe tastar taýyp alǵan. Bul kezdeısoq oljalarda meteorıt quramyna tán mıneraldar barlyǵyn arnaıy zerthanada tekserý júrgizip anyqtaǵan.  Keıin Bóritastaǵannyń ońtústigindegi Tarbaǵataı baýraıyndaǵy qyzyltasty alqapqa Reseı ǵalymdary zertteý júrgizgeni belgili boldy.


Zańǵar KÁRIMHAN 

"history".kz

Pikirler