Elımızde alǧaş ret alty jylǧa josparlanǧan «Tarihi-diahrondyq ädıstı qoldanu arqyly onomastikalyq ataulardy jüielendıru qyzmetı» jobasyıske asyrylmaq. Būl joba jazu reformasyn paidalana otyryp, Qazaqstan Respublikasyndaǧy eldımekenderdıŋ tarihi ataularyn qalpyna keltıruge mümkındık beredı.
Ūzaqmerzımdı auqymdy jobanyŋ negızgı mındetterı men naqty nätijesın aiqyndau maqsatynda 2020 jyldyŋ 11 nauryzynda QR Mädeniet jäne sport ministrlıgı Tıl saiasaty komitetınıŋ ūiymdastyruymen ǧylymi-zertteu tobynyŋ otyrysy öttı.
Kün tärtıbınde jobanyŋ jyldyq jospary tanystyrylyp, alǧaşqy kezeŋde qai öŋırler zertteletındıgı aiqyndaldy. Sonymen qatar mamandar tiımdı ǧylymi ädısterdı qoldanu jaiyn ortaǧa saldy.
Auqymdy jobanyŋ negızgı maqsattary men mındetterı jaiynda Ş.Şaiahmetov atyndaǧy «Tıl-Qazyna» ūlttyq ǧylymi-praktikalyq ortalyǧynyŋ atqaruşy direktory E.Tıleşov:
Onomastikalyq ataulardy bırızdendıruge baǧyttalǧan auqymdy joba «Qazaqstan Respublikasyndaǧy tıl saiasatyn ıske asyrudyŋ 2020-2025 jyldarǧa arnalǧan memlekettık baǧdarlamasynyŋ» mındetterın ıske asyru baǧytynda jürgızılmek. Negızgı maqsat - Respublikadaǧy onomastikalyq qyzmettı retke keltırudıŋ negızgı ǧylymi däiekterın basşylyqqa ala otyryp, jer-su ataularyna qatysty tarihi derekterdı ǧylymi ainalymǧa tüsıru jäne tarihi onomastikalyq ataulardy qalypqa keltıru, jüielendıru. Qazırgı Qazaqstan aumaǧyndaǧy toponimderdıŋ diahrondyq kartasyn äzırleu arqyly toponimderdıŋ özgeru dinamikasyn körsetu ärı bırızdılendıru, - deidı.Alty jylǧa josparlanǧan joba Qazaqstannyŋ barlyq oblystaǧy eldı mekenderdıŋ tarihi ataularyn qalpyna keltıruge negızdeledı.
Biylǧy 2020 jyly zertteu jūmysyn bastauǧa Soltüstık Qazaqstan jäne Qaraǧandy oblystary alynyp otyr. Top müşelerı onomastikalyq ataulardy ǧylymi ainalymǧa tüsıru üşın Qazaqstan Respublikasy men Resei Federasiiasyndaǧy mūraǧattar men kıtaphanalarda bolyp, ǧylymi-zertteu materialdaryn jinastyrady, är kezeŋge bailanysty buklet türındegı kartalar jinaǧyn äzırleidı, resmi saittarda, BAQ betterınde joba barysy, ǧylymi-zertteu nätijelerı boiynşa maqala jariialaidy, sūhbat, aqparat berıp otyrady,- dedı Ş.Uälihanov atyndaǧy Tarih jäne etnologiia institutynyŋ direktory, tarih ǧylymdarynyŋ doktory, zertteu tobynyŋ jetekşısıZ. Qabyldinov.Būl jobany oryndauda Ş. Uälihanov atyndaǧy Tarih jäne etnologiia institutymen, Memleket tarihy institutymen, A. Baitūrsynūly atyndaǧy Tıl bılımı institutymen, Geografiia institutymen, öŋırlerdegı onomastika bölımderımen, salanyŋ jetekşı ǧalymdarymen tyǧyz bailanys ornatylyp, bırlesken jūmystar atqarylady. Sonymen qatar joba boiynşa däleldı qūjat jinau üşın avtorlar Resei Federasiiasyndaǧy arhivterden materialdar qarap, aluǧa mümkındık alady. Būl onomastika salasyndaǧy jaŋa mümkındık, ärı jaŋa qadam ekendıgı dausyz. Basqosu barysynda S.Seifullin atyndaǧy QazATU professory, filologiia ǧylymdarynyŋ doktory, zertteu tobynyŋ müşesı S. İmanberdieva onomastikalyq ataulardy jüielendırudıŋ ǧylymi-ädıstemelık baǧyttaryna toqtaldy. Qai öŋırde bolsa da jer-su attaryna bailanysty aŋyz, äpsanalar jeterlık. Al bızdıŋ ǧylymi-zertteu jūmysynda aŋyz, äpsanalar däleldı material bola almaidy. Zertteu ädısımız – tarihi-diahrondyq bolǧandyqtan, aldymen är ataudyŋ etimologiiasy anyqtalady, uaqyt kezeŋderı aralyǧynda ataulardyŋ özgeruı, ekstralingvistikalyq faktorlardyŋ äserı taldanady, toponimderdıŋ substrattary aiqyndalyp, toponimderdıŋ diahrondyq reestrı tüzıledı. Osy reestrdı basşylyqqa ala otyryp, bolaşaqta karta jasau jüzege asyrylady, - deidı. İä, «jer-sudyŋ aty tarihtyŋ haty». Ony oryndy, ornyqty qoldanu, halyqqa maŋyzy men mazmūnyn aşyp tüsındıru ǧalymdardyŋ basty mındetı. Al alty jylǧa sozylatyn būl jobanyŋ jemısı ne bolmaq?.. Būl turasynda Ş.Şaiahmetov atyndaǧy «Tıl-Qazyna» ūlttyq ǧylymi-praktikalyq ortalyǧy Terminologiia jäne onomastika basqarmasynyŋ basşysy mındetın atqaruşy, filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty B.Ysqaq baiandady. - Joǧaryda anyqtalǧandai jobanyŋ maqsaty aiqyn. Kütıletın nätije: - Onomastikalyq tarihi ataulardaǧy orfografiialyq qatelerdı tüzetuge, olardyŋ jazylu barysyn bırızdendıruge kömegın tigızedı; - Diahrondyq ädıs boiynşa tarihi ataulardyŋ etimologiiasy anyqtalady, maǧynasy aiqyndalady; - ūlttyq onomastikanyŋ ǧylymi-teoriialyq, praktikalyq bazasyn qamtamasyz etuge, onomastikalyq keŋıstıktı standarttauǧa üles qosady; - qalpyna keltırılgen tarihi ataulardy latyn grafikaly älıpbi negızınde retteuge qiyndyq tuǧyzbaidy; - jaŋa ataulardy berude ataulardyŋ negızsız alynuyn boldyrmauǧa kömektesedı; - jyl saiyn öŋırler boiynşa ǧylymi-zertteu materialdary jinaqtalyp, jobanyŋ altynşy jylynda ūjymdyq ǧylymi monografiialyq eŋbek jaryq körıp, nätijesınde respublikalyq 3D interaktivtı karta äzırlenedı, - dedı. Joba tanystyrylymyn E.Tıleşovsättılık tılep tämamdady.
Ūqsas jaŋalyqtar
