Elimizde alǵash ret alty jylǵa josparlanǵan «Tarıhı-dıahrondyq ádisti qoldaný arqyly onomastıkalyq ataýlardy júıelendirý qyzmeti» jobasyiske asyrylmaq. Bul joba jazý reformasyn paıdalana otyryp, Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy eldimekenderdiń tarıhı ataýlaryn qalpyna keltirýge múmkindik beredi.
Uzaqmerzimdi aýqymdy jobanyń negizgi mindetteri men naqty nátıjesin aıqyndaý maqsatynda 2020 jyldyń 11 naýryzynda QR Mádenıet jáne sport mınıstrligi Til saıasaty komıtetiniń uıymdastyrýymen ǵylymı-zertteý tobynyń otyrysy ótti.
Kún tártibinde jobanyń jyldyq jospary tanystyrylyp, alǵashqy kezeńde qaı óńirler zertteletindigi aıqyndaldy. Sonymen qatar mamandar tıimdi ǵylymı ádisterdi qoldaný jaıyn ortaǵa saldy.
Aýqymdy jobanyń negizgi maqsattary men mindetteri jaıynda Sh.Shaıahmetov atyndaǵy «Til-Qazyna» ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵynyń atqarýshy dırektory E.Tileshov:
Onomastıkalyq ataýlardy birizdendirýge baǵyttalǵan aýqymdy joba «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy til saıasatyn iske asyrýdyń 2020-2025 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasynyń» mindetterin iske asyrý baǵytynda júrgizilmek. Negizgi maqsat - Respýblıkadaǵy onomastıkalyq qyzmetti retke keltirýdiń negizgi ǵylymı dáıekterin basshylyqqa ala otyryp, jer-sý ataýlaryna qatysty tarıhı derekterdi ǵylymı aınalymǵa túsirý jáne tarıhı onomastıkalyq ataýlardy qalypqa keltirý, júıelendirý. Qazirgi Qazaqstan aýmaǵyndaǵy toponımderdiń dıahrondyq kartasyn ázirleý arqyly toponımderdiń ózgerý dınamıkasyn kórsetý ári birizdilendirý, - deıdi.
Alty jylǵa josparlanǵan joba Qazaqstannyń barlyq oblystaǵy eldi mekenderdiń tarıhı ataýlaryn qalpyna keltirýge negizdeledi.
Bıylǵy 2020 jyly zertteý jumysyn bastaýǵa Soltústik Qazaqstan jáne Qaraǵandy oblystary alynyp otyr. Top músheleri onomastıkalyq ataýlardy ǵylymı aınalymǵa túsirý úshin Qazaqstan Respýblıkasy men Reseı Federaııasyndaǵy muraǵattar men kitaphanalarda bolyp, ǵylymı-zertteý materıaldaryn jınastyrady, ár kezeńge baılanysty býklet túrindegi kartalar jınaǵyn ázirleıdi, resmı saıttarda, BAQ betterinde joba barysy, ǵylymı-zertteý nátıjeleri boıynsha maqala jarııalaıdy, suhbat, aqparat berip otyrady,- dedi Sh.Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh jáne etnologııa ınstıtýtynyń dırektory, tarıh ǵylymdarynyń doktory, zertteý tobynyń jetekshisiZ. Qabyldınov.
Bul jobany oryndaýda Sh. Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh jáne etnologııa ınstıtýtymen, Memleket tarıhy ınstıtýtymen, A. Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtymen, Geografııa ınstıtýtymen, óńirlerdegi onomastıka bólimderimen, salanyń jetekshi ǵalymdarymen tyǵyz baılanys ornatylyp, birlesken jumystar atqarylady.
Sonymen qatar joba boıynsha dáleldi qujat jınaý úshin avtorlar Reseı Federaııasyndaǵy arhıvterden materıaldar qarap, alýǵa múmkindik alady. Bul onomastıka salasyndaǵy jańa múmkindik, ári jańa qadam ekendigi daýsyz.
Basqosý barysynda S.Seıfýllın atyndaǵy QazATÝ professory, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, zertteý tobynyń múshesi S. Imanberdıeva onomastıkalyq ataýlardy júıelendirýdiń ǵylymı-ádistemelik baǵyttaryna toqtaldy.
Qaı óńirde bolsa da jer-sý attaryna baılanysty ańyz, ápsanalar jeterlik. Al bizdiń ǵylymı-zertteý jumysynda ańyz, ápsanalar dáleldi materıal bola almaıdy. Zertteý ádisimiz – tarıhı-dıahrondyq bolǵandyqtan, aldymen ár ataýdyń etımologııasy anyqtalady, ýaqyt kezeńderi aralyǵynda ataýlardyń ózgerýi, ekstralıngvıstıkalyq faktorlardyń áseri taldanady, toponımderdiń sýbstrattary aıqyndalyp, toponımderdiń dıahrondyq reestri túziledi. Osy reestrdi basshylyqqa ala otyryp, bolashaqta karta jasaý júzege asyrylady, - deıdi.
Iá, «jer-sýdyń aty tarıhtyń haty». Ony oryndy, ornyqty qoldaný, halyqqa mańyzy men mazmunyn ashyp túsindirý ǵalymdardyń basty mindeti.
Al alty jylǵa sozylatyn bul jobanyń jemisi ne bolmaq?.. Bul týrasynda Sh.Shaıahmetov atyndaǵy «Til-Qazyna» ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵy Termınologııa jáne onomastıka basqarmasynyń basshysy mindetin atqarýshy, fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty B.Ysqaq baıandady.
- Joǵaryda anyqtalǵandaı jobanyń maqsaty aıqyn. Kútiletin nátıje:
- Onomastıkalyq tarıhı ataýlardaǵy orfografııalyq qatelerdi túzetýge, olardyń jazylý barysyn birizdendirýge kómegin tıgizedi;
- Dıahrondyq ádis boıynsha tarıhı ataýlardyń etımologııasy anyqtalady, maǵynasy aıqyndalady;
- ulttyq onomastıkanyń ǵylymı-teorııalyq, praktıkalyq bazasyn qamtamasyz etýge, onomastıkalyq keńistikti standarttaýǵa úles qosady;
- qalpyna keltirilgen tarıhı ataýlardy latyn grafıkaly álipbı negizinde retteýge qıyndyq týǵyzbaıdy;
- jańa ataýlardy berýde ataýlardyń negizsiz alynýyn boldyrmaýǵa kómektesedi;
- jyl saıyn óńirler boıynsha ǵylymı-zertteý materıaldary jınaqtalyp, jobanyń altynshy jylynda ujymdyq ǵylymı monografııalyq eńbek jaryq kórip, nátıjesinde respýblıkalyq 3D ınteraktıvti karta ázirlenedi, - dedi.
Joba tanystyrylymyn E.Tileshovsáttilik tilep támamdady.
