Resei, Türkiia, Äzırbaijan jäne elımızdıŋ keibır aimaqtyranan kelgen käsıbi ǧalymdar, tarihşylar, etnograftar, arheologtar jäne ölketanuşylardyŋ qatysuymen «Maŋǧystau oblysynyŋ materialdyq jäne materialdyq emes tarihi-mädeni mūralary» atty ǧylymi ekspedisiiasy öz jūmysyn bastap kettı.
Maŋǧystau oblysy mädeniet basqarmasynyŋ basşysy Päniia Sarmurzinanyŋ aituynşa, 3 turdan tūratyn keşendı ekspedisiia «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasy aiasynda ötkızılude jäne bırneşe taqyryptyq baǧyttardy qamtidy. Al şarany ūiymdastyru Maŋǧystau oblysynyŋ äkımdıgı, respublikadaǧy belgılı ǧylym ordasy Älkei Marǧūlan atyndaǧy arheologiia instituty jäne «Yessenov University» tarapynan qoldau tapqan.
«Maŋǧystau oblysynyŋ materialdyq jäne materialdyq emes tarihi-mädeni mūralaryn zertteu maqsatynda şetelden ǧalymdar tartyldy. Onyŋ aiasynda sakraldy baǧyttaǧy tarih jäne mädeniet eskertkışterın, oblys tūrǧyndarynyŋ dästürlı jäne tūrmystyq baǧyttaryn, halyq şyǧarmaşylyǧyn (folklor) zertteu közdelgen. Äsırese etno-äleumettık, atap aitqanda öŋırdegı etnikalyq mädeni prosesterdı, etnikalyq özın-özı tanu mäselelerı, ūltaralyq qatynastar men tıl jaǧdaiy, epigrafikalyq eskertkışterdı (fiksasiia) zertteu, Maŋǧystaudyŋ tarihy, mädenietı, eskertkışterı boiynşa ǧylymi-tanymdyq basylymdar daiyndauǧa materialdar jinaqtap, keşendı ekspedisiia qorytyndysy boiynşa ǧylymi esepter daiyndau josparymyzda bar», - deidı ol.
Ekspedisiia barysynda Maŋǧystauda ornalasqan Qazaqstannyŋ jalpyūlttyq maŋyzy bar sakraldy oryndary, noǧaily kezeŋınıŋ eskertkışterı jäne aimaqtyŋ şyŋyrau-qūdyqtary zertteledı. Ǧylymi ekspedisiia ölkenıŋ baǧa jetpes tarihi mūrasy ūlttyq ideologiianyŋ bölıgı, elımızdıŋ ūlttyq mädeni qūndylyqtaryn keŋınen tanymal etu jäne älem nazaryna ūsynu, tuǧan ölkege degen süiıspenşılık pen patriotizmdı arttyruǧa baǧyttalǧan.
Keşendı ekspedisiia alty baǧytty qamtymaq. Atap aitqanda Maŋǧystau oblysynyŋ tūrǧyndary arasynan HH ǧ. 20-30 jj. qatysty etnografiialyq mälımetter jinaqtau, belgılı nemıs etnografy Rihard Karuts jolymen - 100 jyldan soŋ, 14-17 ǧasyrdaǧy Maŋǧystaudaǧy noǧaily kezeŋı, Üstırttegı şyŋyrau - qūdyqtardy zertteu, Maŋǧystaudyŋ sakraldy eskertkışterı: ejelgı Maŋǧystaudyŋ teŋız ailaqtary (arhivtık-bibliografiialyq zertteuler, kartografiialyq materialdardy zerdeleu), «Ot kiesı» Otpantau keşenınıŋ turistık äleuetı; aŋyz örgen Maŋǧystau meşıtterı, Maŋǧystau tübegı eskertkışterınıŋ epigrafikasy men arhitekturasy jäne Maŋǧystau petroglify.
Üş turdan tūratyn ekspedisiianyŋ bırınşı merzımı 10 künge sozylmaq. Al marşruttyŋ jalpy ūzaqtyǧy 2000 şaqyrym. Onyŋ aiasynda Qoşqar ata, Aqşora, Jalǧyztam (Beltoran), Üştam, Kentı-baba qorymdary, Sūltan-üpı jerasty meşıtı, qorymy jäne saiy, Qapamsai, Masat-ata, Şopan-ata, Şaqpaq-ata jerasty meşıtterı men qorymdary, «Otpan Tau» tarihi-mädeni keşenı, Aqmyş saiy, Şerqala jäne Airaqty taulary, Kögez etnoauyly, Şetpe auyly, Qarauylkümbet kümbeztamy, Myrzaiyr, Tynymbai şoqy jerı, Bozjyra tauy (panorama), Küieutam – Ūly Kındıktı dıni-qabırleu keşenı, Oǧylandy qorymy - Beket ata jerasty meşıtı, Üstırttegı şyŋyrau-qūdyqtar jäne t.b. jerasty meşıtterı men qorymdary bar.
Ekspedisiianyŋ ǧylymi keŋesşısı - Resei Ǧylym Akademiiasynyŋ Resei tarihy institutynyŋ bas ǧylymi qyzmetkerı, professor, tarih ǧylymdarynyŋ doktory Vadim Trepavlov.
Aita ketu kerek, halyqaralyq ekspedisiia qūramynda jergılıktı mamandar da bar, olar - ölkenatuşy Alqajan Edılhan, etnograf, jazuşy, ölketanuşy - Otynşy Köşbai, tarihşy, folklorist - Sūltanbek Qūdaibergen, türkıtanuşy - Bekbolat Tölegenūly, arheolog - Andrei Astafev, tarihşy, arabist, ölketanuşy - Nūrlan Qūlbaev.
«Maŋǧystau oblysynyŋ materialdyq jäne materialdyq emes tarihi-mädeni mūralaryn zertteu maqsatynda şetelden ǧalymdar tartyldy. Onyŋ aiasynda sakraldy baǧyttaǧy tarih jäne mädeniet eskertkışterın, oblys tūrǧyndarynyŋ dästürlı jäne tūrmystyq baǧyttaryn, halyq şyǧarmaşylyǧyn (folklor) zertteu közdelgen. Äsırese etno-äleumettık, atap aitqanda öŋırdegı etnikalyq mädeni prosesterdı, etnikalyq özın-özı tanu mäselelerı, ūltaralyq qatynastar men tıl jaǧdaiy, epigrafikalyq eskertkışterdı (fiksasiia) zertteu, Maŋǧystaudyŋ tarihy, mädenietı, eskertkışterı boiynşa ǧylymi-tanymdyq basylymdar daiyndauǧa materialdar jinaqtap, keşendı ekspedisiia qorytyndysy boiynşa ǧylymi esepter daiyndau josparymyzda bar», - deidı ol.
Ekspedisiia barysynda Maŋǧystauda ornalasqan Qazaqstannyŋ jalpyūlttyq maŋyzy bar sakraldy oryndary, noǧaily kezeŋınıŋ eskertkışterı jäne aimaqtyŋ şyŋyrau-qūdyqtary zertteledı. Ǧylymi ekspedisiia ölkenıŋ baǧa jetpes tarihi mūrasy ūlttyq ideologiianyŋ bölıgı, elımızdıŋ ūlttyq mädeni qūndylyqtaryn keŋınen tanymal etu jäne älem nazaryna ūsynu, tuǧan ölkege degen süiıspenşılık pen patriotizmdı arttyruǧa baǧyttalǧan.
Keşendı ekspedisiia alty baǧytty qamtymaq. Atap aitqanda Maŋǧystau oblysynyŋ tūrǧyndary arasynan HH ǧ. 20-30 jj. qatysty etnografiialyq mälımetter jinaqtau, belgılı nemıs etnografy Rihard Karuts jolymen - 100 jyldan soŋ, 14-17 ǧasyrdaǧy Maŋǧystaudaǧy noǧaily kezeŋı, Üstırttegı şyŋyrau - qūdyqtardy zertteu, Maŋǧystaudyŋ sakraldy eskertkışterı: ejelgı Maŋǧystaudyŋ teŋız ailaqtary (arhivtık-bibliografiialyq zertteuler, kartografiialyq materialdardy zerdeleu), «Ot kiesı» Otpantau keşenınıŋ turistık äleuetı; aŋyz örgen Maŋǧystau meşıtterı, Maŋǧystau tübegı eskertkışterınıŋ epigrafikasy men arhitekturasy jäne Maŋǧystau petroglify.
Üş turdan tūratyn ekspedisiianyŋ bırınşı merzımı 10 künge sozylmaq. Al marşruttyŋ jalpy ūzaqtyǧy 2000 şaqyrym. Onyŋ aiasynda Qoşqar ata, Aqşora, Jalǧyztam (Beltoran), Üştam, Kentı-baba qorymdary, Sūltan-üpı jerasty meşıtı, qorymy jäne saiy, Qapamsai, Masat-ata, Şopan-ata, Şaqpaq-ata jerasty meşıtterı men qorymdary, «Otpan Tau» tarihi-mädeni keşenı, Aqmyş saiy, Şerqala jäne Airaqty taulary, Kögez etnoauyly, Şetpe auyly, Qarauylkümbet kümbeztamy, Myrzaiyr, Tynymbai şoqy jerı, Bozjyra tauy (panorama), Küieutam – Ūly Kındıktı dıni-qabırleu keşenı, Oǧylandy qorymy - Beket ata jerasty meşıtı, Üstırttegı şyŋyrau-qūdyqtar jäne t.b. jerasty meşıtterı men qorymdary bar.
Ekspedisiianyŋ ǧylymi keŋesşısı - Resei Ǧylym Akademiiasynyŋ Resei tarihy institutynyŋ bas ǧylymi qyzmetkerı, professor, tarih ǧylymdarynyŋ doktory Vadim Trepavlov.
Aita ketu kerek, halyqaralyq ekspedisiia qūramynda jergılıktı mamandar da bar, olar - ölkenatuşy Alqajan Edılhan, etnograf, jazuşy, ölketanuşy - Otynşy Köşbai, tarihşy, folklorist - Sūltanbek Qūdaibergen, türkıtanuşy - Bekbolat Tölegenūly, arheolog - Andrei Astafev, tarihşy, arabist, ölketanuşy - Nūrlan Qūlbaev.
Kämşat IZBASAROVA,
QR Jurnalister Odaǧynyŋ müşesı
