«Ulttyq ǵaryshtyq zertteýler men tehnologııalar ortalyǵy» quramynda Jerdiń magnıt órisin ólsheýge arnalǵan KazSciSat-1 nanospýtnıgi men 17 metr ruqsaty bar KazSTSat-1 JQZ tehnologııalyq spýtnıgi, sondaı-aq jerústi basqarý kesheni men aqparatty óńdeýdiń maqsatty kesheni bar «ǵylymı-tehnologııalyq maqsattaǵy qazaqstandyq júıeni qurýǵa qatysqandyǵyn eskermeı ketýge bolmas.
2018 jylǵy 4 jeltoqsanda AQSh-tyń Vandenberg ǵarysh aılaǵynan Falcon-9 zymyranymen ushyrylǵannan keıin, osy ýaqytqa deıin KazSciSat-1 spýtnıgimen 400-den astam baılanys seansy ótkizildi. Jerdiń ıonosferasyndaǵy fızıkalyq proesterdi jáne olardyń jer proesterimen ózara baılanysyn zertteý maqsatynda Jer mańy ǵarysh keńistiginiń monıtorıngi boıynsha mindetter oryndalýda.
Qazaqstanda "Mır" stanııasynda jáne Halyqaralyq ǵarysh stanııasynda bizdiń batyrlarymyz-ǵaryshkerler T.Áýbákirov, T. Musabaev jáne
A. Aıymbetovtyń qatysýymen bes ǵylymı baǵdarlama iske asyrylǵany aýyz toltyryp aıtarlyq jetistik.
Búgingi tańda Qazaqstan Respýblıkasy ıfrlyq damý, ınnovaııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstriniń tapsyrmasy boıynsha Qazǵarysh pen
"Ulttyq ǵaryshtyq zertteýler men tehnologııalar ortalyǵy" AQ qazaqstandyq ǵaryshkerdiń Halyqaralyq ǵarysh stanııasyna ushýynyń altynshy ǵylymı baǵdarlamasyn qalyptastyrý boıynsha úlken jumys júrgizip jatyr. Arnaıy qurylǵan jumys toby Qazaqstannyń ǵylymı uıymdary men joǵary oqý oryndarynyń ǵalymdary usynǵan Halyqaralyq ǵarysh stanııasynyń bortynda eksperımentter júrgizý úshin jobalardy muqııat iriktep aldy. Baǵdarlama Qazǵaryshta kelisýden ótken soń, Roskosmoda saraptamadan ótedi.
Búginde álemde ǵarysh salasynyń bes negizgi draıveri bar. Birinshisi-shyǵyndardy azaıtýǵa múmkindik beretin tehnologııalar. Ekinshisi-jeke ınvestıııalardyń úlesin arttyrý. Úshinshisi-derekterdiń úlken massıvine (Big Data) táýeldi bolyp kele jatqan jahandyq ekonomıka. Tórtinshi-ǵarysh qyzmetin ekonomıkalyq ósýdiń kózi retinde qarastyrý, al besinshi-áskerı jáne strategııalyq ázirlemeler.
Qaı sala bolmasyn, qarjylaı qoldaýsyz júzege asýy ekitalaı ekendigi belgili. Sondyqtanda ǵarysh salasyn damytýda atqarylatyn taǵy bir baǵyt, ol bıýdjettik baǵdarlamalardy daıyndaýmen baılanysty. Bul ǵarysh qyzmeti salasynda 2021-2023 jyldarǵa arnalǵan qoldanbaly ǵylymı zertteýler jasaý, Halyqaralyq ǵarysh stanııasynyń bortynda ǵylymı eksperımentterdiń qazaqstandyq baǵdarlamasyn daıyndaý, sondaı-aq Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń granttyq jáne baǵdarlamalyq-nysanaly qarjylandyrý jobalaryn qalyptastyrý bolyp tabylady.
Sonymen qatar ǵarysh ǵylymynyń 2025 jylǵa deıingi damý paıymy júıeli túrde ázirlengendigi de úlken jetistik ekendigin aıta ketý kerek. Bul baǵdarlamalyq qujat joǵaryda aıtylǵan jetistikterge jáne damýdyń tejeýshi faktorlaryn eńserýge negizdeledi.
Joǵaryda aıtylǵan baǵdarlama sheńberinde ǵarysh salasyndaǵy ǵylymı-zertteý jumystary men ázirlemelerge biryńǵaı kózqaraspen birqatar mamandandyrylǵan mindetterdi sheshý usynylady. Baǵdarlama ǵaryshtyq navıgaııalyq tehnıka, ǵarysh apparattarynyń, nanospýtnıkterdiń, Qazaqstanda alǵash ret qoldanylǵaly otyrǵan asa jeńil klasty zymyran-tasyǵyshtyń komponentterin, zamanaýı IT-sheshimderdi, geokeńistiktik jáne ýaqytsha derekterdiń biryńǵaı bazasyn, tabıǵı jáne tehnogendik proesterdiń monıtorıngi tehnologııalaryn, joǵary ónimdi esepteý tehnologııalaryn paıdalana otyryp, jaqyn jáne alys ǵaryshty zertteýdiń apparattyq-baǵdarlamalyq quraldary boıynsha jumystardy qamtıtyn bolady.
Kelesi bir baǵyt — ınvestıııalyq jobalardy ázirleý, ǵylymı ınfraqurylymdy jańǵyrtý jáne damytý bolyp otyr. Olardyń birnesheýin atap ótsek, olar: Tabıǵı jáne tehnogendik apattardy boljaýdyń jáne jerústi-ǵaryshtyq monıtorınginiń halyqaralyq ortalyǵy jáne geodınamıkalyq polıgondy qurý, Assy-Túrgen observatorııasyndaǵy eksperımenttik astronomııalyq keshendi jańǵyrtý, Tıan-Shan astronomııalyq observatorııasynyń bazasynda Ǵylymı-bilim berý ortalyǵyn jáne astrotýrızmdi qurý.
Ǵary salasynda kadrlardy daıarlaý máselesi óte mańyzdy ekeni belgili. Osyǵan oraı elimizdiń jetekshi joǵary oqý oryndarymen birlesip, "Ulttyq ǵaryshtyq zertteýler men tehnologııalar ortalyǵy" AQ magıstrler men PhD doktorlardy daıyndaý úshin beıindi kafedralardyń fılıaldaryn qurý boıynsha jumystar atqarýda. Ortalyqtyń jetekshi ǵalymda osy joǵary oqý oryndarynda sabaq berse, zerthanalar men observatorııalar stýdentter men magıstranttardyń dıplomaldy jáne óndiristik tájirıbelerin, taǵylymdamalaryn uıymdastyrýǵa kómek beredi.
Búginde ǵarysh salasynyń bilikti mamany bolý úshin aǵylshyn tilin jaqsy bilý jáne IT-tehnologııalardy meńgerý qajet.
Ǵarysh salasynyń damýy «Ǵalym» mamandyǵyn qaıtadan sánge aınaldyryp jáne bedelin arttyra túsedi dep úmittenemiz.
Erke Jomart,
«Adyrna» ulttyq portaly
