Búgingi tańda oqýshylardyń úırený úrdisine áser etetin faktorlar óte kóp, sondaı-aq olardyń paıdaly jaqtarymen qosa zııandy jaqtary da bar, naqtyraq aıtsaq zamanaýı damyǵan quraldardy paıdalanyp sabaqty ótkizý álde qaıda qyzyqty jáne kórneki bolatyny shyndyq, sonymen qatar óte qolaıly. Mysalǵa kúrdeli bıologııalyq aǵzany aýyzsha baıandap bersek eshkim túsinbeıdi, al sýretin kórsetsek túsiniktirek bolady, al onyń qalaı jumys jasaıtynyp anımaııa arqyly kórsetsek ol tipti de túsiniktirek bolatyny belgili. Sonymen qatar materıaldar izdeý kezinde ınternet jelisin paıdalansa, olda tıimdi ári ýaqyt jaǵynan da utymdy bolar edi.
Biraq dál qazir jalpy bettik ata-analardyń ortaq qıyndyqtary balalaryn kompıýterlik oıyndardyń sońynan ketip qalýdan arashalaý bolyp tur, sundaı kezde ata-analarǵa oqýshyǵa damyǵan jańa tehnologııalyq quraldardy paıdalanýǵa ruqsat ber deýdiń ózi qıyndyq týǵyzyp otyr. Sebebi, áli ońy men solyn tanymaǵan jas jetkinshek, ýaqytyn oıyndarmen kóp ótkizýi múmkin, ol birtindep qumarlyqqa jalǵasady, bul árket sozyla kele oqýshyny oqý, eńbektený degen áreketten jurdaı ete bastaıdy. Bul naǵyz qazirgi tańdaǵy sheshýge tıisti birinshi másele bolyp tur.
The New York Times (https://www.nytimes.com/2020/02/06/learning/what-students-are-saying-about-how-much-they-use-their-phones-and-whether-we-should-be-worried.html) saıtynda jaryqqa shyqqan “What Students Are Saying About How Much They Use Their Phones, and Whether We Should Be Worried” - “Stýdentter ózderinińtelefondaryn qanshalyqty paıdalanatynytýraly ne aıtady jáne biz alańdaýymyz kerekpe” – júrgizilgen saýalnamalar jáne oǵan jasalǵan analızder usynylǵan. Oqýshylar ózderide kóptegen ýaqyttaryn telefonmen ótkizetinderin biletini jazylǵan, sondaı-aq osy áreketteriniń ózderi úshin paıdaly emes ekendikterinde biletinderi kórsetilgen. Kóp ýaqyttaryn oıyndar oınaýmen, áleýmettik jelilerde ótkizedi eken, dál sondaı bizdiń eldiń jastarynyń jaǵdaıynda da aıyrmashylyq joq. Olarda óz ýaqyttaryn zaıa ketirip jatyr. Tek ýaqytty zaıa ketirý bolsa jaqsy ǵoı, onyń saldary qandaı zardaptardy týdyratynyn kózi ashyq kókiregi oıaý ata-analar bolmasa, kóp sandy adamdar áli túsine bermeıdi.
Telefon paıdalanýdyń nemese áleýmettik jelilerdi kóp paıdalanýdyń zııandy jaqtaryna toqtala keteıik.
Oılaý júıesin damytpaý, qaterli áreketterge barý, este saqtaý qabiletiniń joǵalýy syndy basqada kóptegen zııandy jaqtaryn tizip otyrmasaqta qazirgi kezeńde kóptegen aqparattyq quraldarda ol týraly únemi aıtylyp keledi. endi osy qıyndyqtan qalaı urpaqtardy aman alyp shyǵýǵa bolady.
Endi ózimizdiń qozǵap otyrǵan basty máselemizge oralaıyq. Oqytý salasynda burynǵy qalyptasqan júıeni paıdalanyp, oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, «a» degennen oqýshylardy artynan ertip ketýge múǵalimderde múmkindik bolmaı otyr, sebebi oqýshylar zamanǵa beıimdelgen, ózderine tán oılaý júıesi, ózderine tán qabyldaý erekshelikteri bar, sondaı-aq talaptary da joq emes, osy kezeńde oqytý tásilderin aýystyryp, barynsha jańa tehnologııalardy paıdalanbasaq, vıdeo oıyndardy, fılmderdi kórip ósken urpaq bizdiń tárbıemizdi qabyl alýy múmkin emes. Osy sebeptermen biz jańa tehnologııany paıdalanýǵa múddelimiz, ony durys, ónimdi paıdalaný úshin árıne ustazdardyń biliktiligin arttyrý kerek, únemi jańa oqytý tásilderin meńgertý úshin trenıngterge qatystyryp otyrý kerek, ózi úlgili, ózi damyǵan muǵalimniń de oqýshylarǵa bereri mol bolady.
Al jańa tehnologııany paıdalanýdy qalaı júıeli jáne oryndy júrgize alamyz? Bul týraly álem elderinde kóptegen tájirıbeler jasalyp jatyr, sonyń ishinde jaqsy tásilderdiń biri mektepte oqýshyǵa telefon ustaýǵa jol bermeý, al úıde ata-ana oǵan múmkindik bermeý.
Árıne oqýshylar bir mánisin taýyp, telefondy istetýdiń jolyp tabýǵa tyrysady, mysaly tapsyrmany ınternetten izdeımin, úı jumysyn synyptyń tobynan suraımyn degen sııaqty. Nemese basqada derek kózderin taýyp ony óz qajettiligine jaratatyny týraly aıtýy ábden múmkin.
Sol úshin úı jumysyn bermeıtin oqytý júıesiniń tıimdiligi artyqtaý bolady degen oıdamyn. Biriaq olar kerisinshe mektepte kóp ýaqyttaryn ótkizedi, sol jerde tapsyrmany da oryndaıdy, shektelgen ınternet jelisi bar kompıýterlerdi de qoldanady, oıyn joq bolǵandyqtan kompıýter aldynda da uzaq otyrmaıdy, bos otyrǵannan góri tapsyrmasyn oryndaýdy jón kóredi nemese birtindep qalyptasady. Sonymen qatar sport zaldarynda ártúrli oıyndarmen aınalysýyna bolady árıne kýratorlarynyń qadaǵalaýymen. Bul oqýshynyń ýaqytty tıimdi ári paıdaly jaqqa paıdalanýy dep aıtsaq artyq ketpegen bolar edik.
Biraq, qıyndyqtar joq emes, bizdiń elde qazir kóptegen mektepter eki aýysymda oqıdy, oqýshylardyń mektepte uzaq ýaqyttar ótkizýine múmkindik joq. Osyny sheshýimiz kerek, urpaq bolashaǵymyz ekeni ras, olardyń sanaly, saý deneli bolyp ósýi úshin mektepterdiń sanyn kóbeıtip, joǵaryda usynǵan oqý júıesin júzege asyrý óte mańyzdy dep oılaımyn.
Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ fılosofııa jáne saıasattaný fakýltetiniń professory Danat Janataıuly jáne fızıka-tehnıkalyq fakýltettiń fızıka mamandyǵynyń 1-kýrs magıstranty Erjan Baýyrjan
