The New York Times (https://www.nytimes.com/2020/02/06/learning/what-students-are-saying-about-how-much-they-use-their-phones-and-whether-we-should-be-worried.html) saitynda jaryqqa şyqqan “What Students Are Saying About How Much They Use Their Phones, and Whether We Should Be Worried” - “Studentter özderınıŋtelefondaryn qanşalyqty paidalanatynyturaly ne aitady jäne bız alaŋdauymyz kerekpe” – jürgızılgen saualnamalar jäne oǧan jasalǧan analizder ūsynylǧan. Oquşylar özderıde köptegen uaqyttaryn telefonmen ötkızetınderın bıletını jazylǧan, sondai-aq osy äreketterınıŋ özderı üşın paidaly emes ekendıkterınde bıletınderı körsetılgen. Köp uaqyttaryn oiyndar oinaumen, äleumettık jelılerde ötkızedı eken, däl sondai bızdıŋ eldıŋ jastarynyŋ jaǧdaiynda da aiyrmaşylyq joq. Olarda öz uaqyttaryn zaia ketırıp jatyr. Tek uaqytty zaia ketıru bolsa jaqsy ǧoi, onyŋ saldary qandai zardaptardy tudyratynyn közı aşyq kökıregı oiau ata-analar bolmasa, köp sandy adamdar älı tüsıne bermeidı.
Telefon paidalanudyŋ nemese äleumettık jelılerdı köp paidalanudyŋ ziiandy jaqtaryna toqtala keteiık.
Oilau jüiesın damytpau, qaterlı äreketterge baru, este saqtau qabıletınıŋ joǧaluy syndy basqada köptegen ziiandy jaqtaryn tızıp otyrmasaqta qazırgı kezeŋde köptegen aqparattyq qūraldarda ol turaly ünemı aitylyp keledı. endı osy qiyndyqtan qalai ūrpaqtardy aman alyp şyǧuǧa bolady.
Endı özımızdıŋ qozǧap otyrǧan basty mäselemızge oralaiyq. Oqytu salasynda būrynǧy qalyptasqan jüienı paidalanyp, oquşylardyŋ qyzyǧuşylyǧyn oiatyp, «a» degennen oquşylardy artynan ertıp ketuge müǧalımderde mümkındık bolmai otyr, sebebı oquşylar zamanǧa beiımdelgen, özderıne tän oilau jüiesı, özderıne tän qabyldau erekşelıkterı bar, sondai-aq talaptary da joq emes, osy kezeŋde oqytu täsılderın auystyryp, barynşa jaŋa tehnologiialardy paidalanbasaq, video oiyndardy, filmderdı körıp ösken ūrpaq bızdıŋ tärbiemızdı qabyl aluy mümkın emes. Osy sebeptermen bız jaŋa tehnologiiany paidalanuǧa müddelımız, ony dūrys, önımdı paidalanu üşın ärine ūstazdardyŋ bılıktılıgın arttyru kerek, ünemı jaŋa oqytu täsılderın meŋgertu üşın treningterge qatystyryp otyru kerek, özı ülgılı, özı damyǧan mūǧalımnıŋ de oquşylarǧa bererı mol bolady.
Al jaŋa tehnologiiany paidalanudy qalai jüielı jäne oryndy jürgıze alamyz? Būl turaly älem elderınde köptegen täjıribeler jasalyp jatyr, sonyŋ ışınde jaqsy täsılderdıŋ bırı mektepte oquşyǧa telefon ūstauǧa jol bermeu, al üide ata-ana oǧan mümkındık bermeu.
Ärine oquşylar bır mänısın tauyp, telefondy ıstetudıŋ jolyp tabuǧa tyrysady, mysaly tapsyrmany internetten ızdeimın, üi jūmysyn synyptyŋ tobynan sūraimyn degen siiaqty. Nemese basqada derek közderın tauyp ony öz qajettılıgıne jaratatyny turaly aituy äbden mümkın.
Sol üşın üi jūmysyn bermeitın oqytu jüiesınıŋ tiımdılıgı artyqtau bolady degen oidamyn. Bırıaq olar kerısınşe mektepte köp uaqyttaryn ötkızedı, sol jerde tapsyrmany da oryndaidy, şektelgen internet jelısı bar kompiuterlerdı de qoldanady, oiyn joq bolǧandyqtan kompiuter aldynda da ūzaq otyrmaidy, bos otyrǧannan görı tapsyrmasyn oryndaudy jön köredı nemese bırtındep qalyptasady. Sonymen qatar sport zaldarynda ärtürlı oiyndarmen ainalysuyna bolady ärine kuratorlarynyŋ qadaǧalauymen. Būl oquşynyŋ uaqytty tiımdı ärı paidaly jaqqa paidalanuy dep aitsaq artyq ketpegen bolar edık.
Bıraq, qiyndyqtar joq emes, bızdıŋ elde qazır köptegen mektepter ekı auysymda oqidy, oquşylardyŋ mektepte ūzaq uaqyttar ötkızuıne mümkındık joq. Osyny şeşuımız kerek, ūrpaq bolaşaǧymyz ekenı ras, olardyŋ sanaly, sau denelı bolyp ösuı üşın mektepterdıŋ sanyn köbeitıp, joǧaryda ūsynǧan oqu jüiesın jüzege asyru öte maŋyzdy dep oilaimyn.
Äl-Farabi atyndaǧy QazŪU filosofiia jäne saiasattanu fakultetınıŋ professory Danat Janataiūly jäne fizika-tehnikalyq fakultettıŋ fizika mamandyǧynyŋ 1-kurs magistranty Erjan Bauyrjan
