«Adyrna» aqparattyq agenttigi oqyrmandarǵa qyzyǵyraq bolar degen oımen Aqtóbe oblysynyń tynys-tirshiligi týraly suhbattar men maqalalar serııasyn uıymdastyrýdy qolǵa alǵan edi. Endeshe oblystyń eskertkishter men qoǵamdyq kópshilik sharalar turaqtylyq týrasyndaǵy portal tilshileriniń Aqtóbe oblysynyń ákimi Orazalın Ońdasyn Seıilulynan alǵan málimdemesin nazarlaryńyzǵa usynamyz.
Búgingi tańda Aqtóbe oblysynyń aýmaǵynda respýblıkalyq dárejedegi mańyzy bar eskertkish – 9, jergilikti dárejedegi mańyzy bar eskertkishter – 850. Jergilikti bıýdjetten qarajat bólinip, tas dáýirinen bastap, orta ǵasyrlyq qalalar, XVII-XIX ǵasyrlar sáýlet óneri eskertkishteri bolyp sanalatyn qorǵandar men qorymdar zerttelip, belgisiz bolyp kelgen eskertkishter esepke alynýda. Atap aıtqanda Almaty qalasyndaǵy Á.Marǵulan atyndaǵy arheologııa ınstıtýtynyń ǵalymdar oblys aýmaǵyndaǵy Temir, Muǵaljar, Hromtaý, Qarǵaly jáne Áıteke bı aýdandaryndaǵy eskertkishterdi anyqtap, arheologııalyq qazba jumystaryn júrgizdi. Nátıjesinde, buryn-sońdy ǵylymı aınalymǵa engizilmegen kóne qonystar men petroglıfterdi anyqtady. Munymen qatar qazba jumystary kezinde neolıt, tas dáýirinen qalǵan arheologııalyq oljalar tapty. Sonymen qatar Sh.Ýálıhanov atyndaǵy tarıh jáne etnologııa ınstıtýtynyń bas ǵylymı qyzmetkeri, t.ǵ.d. professor S.Ájiǵalıdyń jetekshiligimen «Dońyztaý» ekspedıııasy júzege asyrylýda. Ekspedıııasynyń maqsaty tarıhı-mádenı qundylyǵy asa joǵary halyqtyq sáýlet óneri men mádenıet eskertkishterin keshendi túrde zerttep, ǵylymı aınalymǵa engizý jáne nasıhattaý bolyp tabylady.
Q.Jubanov atyndaǵy Aqtóbe óńirlik ýnıversıtetimen birlesip, Oıyl aýdany aýmaǵyndaǵy HIH ǵasyrdyń aıaǵy men HH ǵasyrdyń basyna jatatyn qazaqtyń qorymdary men meshitterine ǵylymı túrde zertteý jumystaryn júrgizdi. Zertteý barysynda Oıyl ózeniniń boıyndaǵy Botakóz batyr kesenesi, Egizqara beıiti, Tilepmola, Temirmola, Jaýymbaımola, Balapan jáne t.b. qorymdar men keseneler, tasqorshaýlar jáne dinı-áýlıelik oryndardyń tarıhy, etnografııasy, semantıkasy, ǵylymı túrde júıelenip, zertteldi.
2018 jyly Áıteke bı men Yrǵyz aýdandary aýmaǵyndaǵy jalpyulttyq jáne óńirlik mańyzy bar 30-dan astam eskertkishtiń ornalasqan oryndary men jaı-kúıin anyqtaldy, fotofıksaııa jumystary júrgizilip, koordınattary naqtylandy. Bul óńirdegi HIH ǵasyr men HH ǵasyrdyń basyna jatatyn kesene-ǵıbadathanalardyń qatarynda Nurseıit, Qalı, Nazar, Janys, Keper, Almat tamy sııaqty mazarlar bar. Eskertkishter kúıdirilgen jáne shıki kirpishten salynǵan, kúmbezdi bolyp keledi. Bul eskertkishterde dalalyq sáýlet óneriniń tamasha dástúrleri aıqyn seziledi. Ókinishke oraı, ejelgi saıahatshylar men zertteýshilerdiń nazaryn ózine aýdarǵan halqymyzdyń sáýlet óneri eskertkishteriniń basym kópshiligi qazirgi tańda tabıǵı faktorlardyń áserinen joıylyp ketýdiń aldynda tur, kópshiligi joıylyp ta ketti. Máselen, Áıteke bı aýdanyndaǵy Qultas meshitiniń munarasy 1980-jyldary bıiktigi 11 metr dep ǵylymı aınalymǵa engizilip, sýretke túsirilgen. Al qazir munara qulap, meshittiń tek orny ǵana qaldy. Sondaı-aq N.Sháıkenov, D.Berkimbaev, U.Qulymbetov, Bókenbaı batyr, Jalańtós bahadúr, Eset batyr Kókiuly, Edige batyr, Abaı Qunanbaıuly tárizdi kórnekti qoǵam, memleket qaıratkerleriniń eskertkishteri men eskertkish-músinderi ornatyldy. Asharshylyq jáne saıası repressııa qurbandaryna arnalǵan eskertkish belgi qoıyldy. Oblys boıynsha barlyǵy 97 eskertkishke, onyń ishinde qala aýmaǵyndaǵy 39 eskertkishke, aýdandardaǵy 58 eskertkishke biregeı jáne jekelegen QR-kodtar ornatyldy. Eskertkishterge kelýshiler QR kodtar arqyly arnaıy mobıldi qosymshadan eskertkish boıynsha negizgi málimetterdi (ornalasqan jeri, eskertkishtiń tarıhy, tarıhı orynmen baılanysty ańyz-áńgimeler) ala alady.
2017 jyly Qobda aýdanynda ornalasqan Qobylandy batyr memorıaldyq keshenine rekonstrýkııa jasalyp, sonymen birge, Qazaqstan Respýblıkasynyń ortaǵasyrlyq biregeı eskertkishteriniń biri - Abat-Baıtaq qorymynyń aýmaǵyn abattandyrý boıynsha jumystar júrgizildi. Ótken, jyly Temir aýdanyndaǵy Dosjan ıshan meshitinde konservaııalaý jumystary bastaldy jáne Han molasy qorymyn abattandyrý (qorshaý qondyrý) jumystaryn júrgizý úshin jobalyq-smetalyq qujattar daıyndaldy. Bıyl Yrǵyz aýdanyndaǵy Almat tamy mavzoleıine, Shalqar aýdanyndaǵy Ońalbek ata kesenesine jáne Alǵa aýdanyndaǵy Sháken ıshan meshitine ǵylymı-restavraııalaý jumystaryn júrgizý úshin jobalyq-smetalyq qujattar men jumys jobalary ázirlenetin bolady.
«Adyrna» ulttyq portaly
