«ادىرنا» اقپاراتتىق اگەنتتىگى وقىرماندارعا قىزىعىراق بولار دەگەن ويمەن اقتوبە وبلىسىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگى تۋرالى سۇحباتتار مەن ماقالالار سەرياسىن ۇيىمداستىرۋدى قولعا العان ەدى. ەندەشە وبلىستىڭ ەسكەرتكىشتەر مەن قوعامدىق كوپشىلىك شارالار تۇراقتىلىق تۋراسىنداعى پورتال تىلشىلەرىنىڭ اقتوبە وبلىسىنىڭ اكىمى ورازالين وڭداسىن سەيىلۇلىنان العان مالىمدەمەسىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
بۇگىنگى تاڭدا اقتوبە وبلىسىنىڭ اۋماعىندا رەسپۋبليكالىق دارەجەدەگى ماڭىزى بار ەسكەرتكىش – 9, جەرگىلىكتى دارەجەدەگى ماڭىزى بار ەسكەرتكىشتەر – 850. جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن قاراجات ءبولىنىپ، تاس داۋىرىنەن باستاپ، ورتا عاسىرلىق قالالار، XVII-XIX عاسىرلار ساۋلەت ونەرى ەسكەرتكىشتەرى بولىپ سانالاتىن قورعاندار مەن قورىمدار زەرتتەلىپ، بەلگىسىز بولىپ كەلگەن ەسكەرتكىشتەر ەسەپكە الىنۋدا. اتاپ ايتقاندا الماتى قالاسىنداعى ءا.مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتىنىڭ عالىمدار وبلىس اۋماعىنداعى تەمىر، مۇعالجار، حرومتاۋ، قارعالى جانە ايتەكە بي اۋداندارىنداعى ەسكەرتكىشتەردى انىقتاپ، ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزدى. ناتيجەسىندە، بۇرىن-سوڭدى عىلىمي اينالىمعا ەنگىزىلمەگەن كونە قونىستار مەن پەتروگليفتەردى انىقتادى. مۇنىمەن قاتار قازبا جۇمىستارى كەزىندە نەوليت، تاس داۋىرىنەن قالعان ارحەولوگيالىق ولجالار تاپتى. سونىمەن قاتار ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، ت.ع.د. پروفەسسور س.اجىعاليدىڭ جەتەكشىلىگىمەن «دوڭىزتاۋ» ەكسپەديتسياسى جۇزەگە اسىرىلۋدا. ەكسپەديتسياسىنىڭ ماقساتى تاريحي-مادەني قۇندىلىعى اسا جوعارى حالىقتىق ساۋلەت ونەرى مەن مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىن كەشەندى تۇردە زەرتتەپ، عىلىمي اينالىمعا ەنگىزۋ جانە ناسيحاتتاۋ بولىپ تابىلادى.
ق.جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتىمەن بىرلەسىپ، ويىل اۋدانى اۋماعىنداعى ءحىح عاسىردىڭ اياعى مەن حح عاسىردىڭ باسىنا جاتاتىن قازاقتىڭ قورىمدارى مەن مەشىتتەرىنە عىلىمي تۇردە زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدى. زەرتتەۋ بارىسىندا ويىل وزەنىنىڭ بويىنداعى بوتاكوز باتىر كەسەنەسى، ەگىزقارا بەيىتى، تىلەپمولا، تەمىرمولا، جاۋىمبايمولا، بالاپان جانە ت.ب. قورىمدار مەن كەسەنەلەر، تاسقورشاۋلار جانە ءدىني-اۋليەلىك ورىنداردىڭ تاريحى، ەتنوگرافياسى، سەمانتيكاسى، عىلىمي تۇردە جۇيەلەنىپ، زەرتتەلدى.
2018 جىلى ايتەكە بي مەن ىرعىز اۋداندارى اۋماعىنداعى جالپىۇلتتىق جانە وڭىرلىك ماڭىزى بار 30-دان استام ەسكەرتكىشتىڭ ورنالاسقان ورىندارى مەن جاي-كۇيىن انىقتالدى، فوتوفيكساتسيا جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ، كوورديناتتارى ناقتىلاندى. بۇل وڭىردەگى ءحىح عاسىر مەن حح عاسىردىڭ باسىنا جاتاتىن كەسەنە-عيباداتحانالاردىڭ قاتارىندا نۇرسەيىت، قالي، نازار، جانىس، كەپەر، المات تامى سياقتى مازارلار بار. ەسكەرتكىشتەر كۇيدىرىلگەن جانە شيكى كىرپىشتەن سالىنعان، كۇمبەزدى بولىپ كەلەدى. بۇل ەسكەرتكىشتەردە دالالىق ساۋلەت ونەرىنىڭ تاماشا داستۇرلەرى ايقىن سەزىلەدى. وكىنىشكە وراي، ەجەلگى ساياحاتشىلار مەن زەرتتەۋشىلەردىڭ نازارىن وزىنە اۋدارعان حالقىمىزدىڭ ساۋلەت ونەرى ەسكەرتكىشتەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى قازىرگى تاڭدا تابيعي فاكتورلاردىڭ اسەرىنەن جويىلىپ كەتۋدىڭ الدىندا تۇر، كوپشىلىگى جويىلىپ تا كەتتى. ماسەلەن، ايتەكە بي اۋدانىنداعى قۇلتاس مەشىتىنىڭ مۇناراسى 1980-جىلدارى بيىكتىگى 11 مەتر دەپ عىلىمي اينالىمعا ەنگىزىلىپ، سۋرەتكە تۇسىرىلگەن. ال قازىر مۇنارا قۇلاپ، مەشىتتىڭ تەك ورنى عانا قالدى. سونداي-اق ن.شايكەنوۆ، د.بەركىمباەۆ، ۇ.قۇلىمبەتوۆ، بوكەنباي باتىر، ءجالاڭتوس ءباھادۇر، ەسەت باتىر كوكىۇلى، ەدىگە باتىر، اباي قۇنانبايۇلى ءتارىزدى كورنەكتى قوعام، مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ ەسكەرتكىشتەرى مەن ەسكەرتكىش-مۇسىندەرى ورناتىلدى. اشارشىلىق جانە ساياسي رەپرەسسيا قۇرباندارىنا ارنالعان ەسكەرتكىش بەلگى قويىلدى. وبلىس بويىنشا بارلىعى 97 ەسكەرتكىشكە، ونىڭ ىشىندە قالا اۋماعىنداعى 39 ەسكەرتكىشكە، اۋداندارداعى 58 ەسكەرتكىشكە بىرەگەي جانە جەكەلەگەن QR-كودتار ورناتىلدى. ەسكەرتكىشتەرگە كەلۋشىلەر QR كودتار ارقىلى ارنايى ءموبيلدى قوسىمشادان ەسكەرتكىش بويىنشا نەگىزگى مالىمەتتەردى (ورنالاسقان جەرى، ەسكەرتكىشتىڭ تاريحى، تاريحي ورىنمەن بايلانىستى اڭىز-اڭگىمەلەر) الا الادى.
2017 جىلى قوبدا اۋدانىندا ورنالاسقان قوبىلاندى باتىر مەموريالدىق كەشەنىنە رەكونسترۋكتسيا جاسالىپ، سونىمەن بىرگە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ورتاعاسىرلىق بىرەگەي ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ءبىرى - ابات-بايتاق قورىمىنىڭ اۋماعىن اباتتاندىرۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلدى. وتكەن، جىلى تەمىر اۋدانىنداعى دوسجان يشان مەشىتىندە كونسەرۆاتسيالاۋ جۇمىستارى باستالدى جانە حان مولاسى قورىمىن اباتتاندىرۋ (قورشاۋ قوندىرۋ) جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتار دايىندالدى. بيىل ىرعىز اۋدانىنداعى المات تامى ماۆزولەيىنە، شالقار اۋدانىنداعى وڭالبەك اتا كەسەنەسىنە جانە العا اۋدانىنداعى شاكەن يشان مەشىتىنە عىلىمي-رەستاۆراتسيالاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتار مەن جۇمىس جوبالارى ازىرلەنەتىن بولادى.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
