Keńestik dáýirden bastaý alǵan qazaq anımaııasy osy kúnde keńinen qanat jaıyp, qalyń kórermenniń kózaıymyna aınaldy. Búgingi áleýmettiń ıfrly naryqqa beıimdelip, sapaly ári tanymdy dúnıelerdiń jaryqqa shyǵýyna jol ashyldy. 1967 jyly alǵashqy qadamyn jasaǵan mýltıplıkaııa ónerine bıyl 53 jyl tolyp otyr. Árıne, qazaq anımaııasy degende Ámen Qaıdarovtyń telearna tarıhyndaǵy ólsheýsiz eńbegin eske alamyz. Qazir sol ıgi dástúrdi kimder jalǵastyrýda? Mańdaı termen kelgen eńbek tıisti baǵasyn alyp júr me? degen sekildi suraqtardy qal-qadirimizshe zerdelep kórelik.
Basshylyqqa alatyn máselelerdiń qatarynda aldymen mýltıplıkaııa sheńberindegi konkýrstardy sóz etkenimiz durys. Jalpy, otandyq anımaııa belsendi damyp keledi jáne bizdiń mamandarymyzdyń jetistikteri halyqaralyq arenada da top jarýda. Máselen, jas rejısser-anımatorlar Turdybek Maıdan men Tilek Tóleýǵazy túsirgen «Muzbalaq» tolyqmetrli anımaııalyq fılmi nemis anımaııalyq fılmder ınstıtýtynan (DIAF) Schlingel balalar men jasóspirimder fılmderiniń 24-shi Halyqaralyq kınofestıvalinde jáne Izraılde ótken Near Nazareth Festival-inde «Úzdik anımaııalyq fılm» júldelerine ıe boldy. Búginde bizdiń mýltfılmderge otandyq telearnalarmen qatar sheteldik (Túrkııa, Iran, Eýropa elderi) prodıýserler qyzyǵýshylyq tanytyp otyr.
Osyǵan oraı Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń baspasóz hatshysy Əsel Jeńispekqyzy mınıstrlik tarapynan elimizde qazaq anımaııasynyń damýyna serpin berip, jas daryndardy qoldaý maqsatynda «ÁMEN Animation Film Festival» bıyl ekinshi ret uıymdastyrylǵanyn tilge tıek etti.
«Festıvalde qazylar alqasynyń quramyna álemge áıgili japondyq anımator Ashıno Ioshıharýdyń onlaın-formatta qatysýyn qamtamasyz etip, qoldaý bildirip otyrmyz», dedi vedomstvonyń baspasóz hatshysy.
Degenmen 3D anımator Ashat Shúlenbaev bul pikirge kelispeıtinin alǵa tartty. «Osyndaı ıgi istiń qolǵa alynyp jatqany meni de qatty qýantty. Alaıda festıvalde rejısserlerdiń jas erekshelikterine shekteý qoımaý kerek sekildi. Máselen, meniń jasym bul konkýrsqa saı kelmeıdi. Soǵan sáıkes jas aıyrmashylyqty 35-40 jasqa deıin uzartyp, árbir jastyń ózindik ereksheligine qaraı baǵalansa durys bolar edi. Bul elimizde anımaııalyq baǵytta uıymdastyrylyp jatqan jalǵyz baıqaý. Onyń ózinde de júlde qory óte az. Sebebi bir anımaııalyq dúnıeni jaryqqa shyǵarýǵa aılap, tipti onyń sapaly ári tanymdyq materıal bolyp shyqqanyn qalasańyz jyldardy ketirýge bolady. Sondyqtan eńbekke ketken ólsheýsiz ýaqyt pen materıal óz baǵasyn alýy tıis. Qoǵamda básekelestik kóbeıse, suranys artqan ónimniń sapasy da bekı túsetinine senimim mol», deıdi Ashat Shúlenbaev.
Jas órkenniń bolashaǵyn oılaǵan memleket anımaııa salasynyń damýyna jete kóńil aýdarýy kerek. Otandyq anımaııany damytýǵa baǵyttalǵan memlekettik qoldaý − osy sózdiń dáleli. Jalpy, anımaııalyq fılmniń maqsaty qazaqtyń salt-dástúri men ónerin, mádenıeti men ádet-ǵurpyn balaǵa túsinikti ári qyzyqty etip jetkizý desek, adamgershilik, meıirimdilik, dostyq, Otanyn súıý jáne taǵy basqa qasıetterdi – bala anımaııalyq fılmder arqyly sanasyna sińiredi, sondaı-aq qazaq tilindegi kontentti kóbeıtip, kún tártibindegi keleli máselelerdiń birazy oń sheshimin tabar edi.
Ashat Shúlenbaev sonymen qatar baıyrǵy qazaq oıyndarynyń zamanaýı nusqada jetilýine septigin tıgizip kele jatqan biregeı maman. Ol óz kezeginde kompıýterlik baǵdarlamalaýshy, talantty anımator retinde de tanymal.
Atap aıtsaq, osydan birneshe jyl buryn qazaqtyń ulttyq oıyndaryn, sonyń ishinde «Aq súıek»/ WHITE BONE jańa kompıýterlik oıyn jobasynyń avtory atandy. Oıynnyń oflaın nusqasy Steam onlaın-platformasynda satylsa, al onlaın nusqasy áli de jetildirilip jatyr.
− Oıynda Turymtaı, Qasym, Aldan, Begim jáne Kenje esimdi bes keıipkerimiz bar. Jobany ázirleý kezinde árbir detalǵa, kıim-keshekke, tabıǵat kórinisterine, tipti mýzykalyq árleýge de jiti mán berildi. Interfeıs dástúrli kóshpendiler stılinde ázirlendi. «Aq súıek» eki satyly oıynnan, birneshe deńgeıden jáne kóne qalalarǵa saıahattaýdan turady. Oıyn sharty saıys (arkada) túrinde oılastyrylǵan. Sondyqtan oıynda shapshańdyq pen aqyl-oıdyń utqyrlyǵy kóbirek qajet, − deıdi Ashat Shúlenbaev.
Bul jumysynan bólek, Abaı Qunanbaıulynyń «Ǵaqlııalary», Sáken Maıǵazıevtiń «Qazaǵym, qasıetińnen aınalaıyn» jáne Dımash Qudaıbergenniń «Umytylmas kún» áni, myńdaǵan ǵasyrdyń kóne jaýhary – «Túrkistan» qalasy, sondaı-aq «Máńgi qazaq kúntizbesi» sekildi tyń jobalary 3D úlgisimen kópshilikke jol tartqan bolatyn.
Alaıda keıipkerimiz 3D anımaııany joǵary oqý oryndarynda úıretetin pándik baǵdarlamalardyń jáne kýrstardyń azdyǵyn aıtady. Ózi bolsa bul salany arnaıy sheteldik bilim ordalarynan úırenip meńgergen. Máselen, kórshiles Reseıde anımaııany úıretetin kýrstardyń jarnamasynan aıaq alyp júre almaısyz. Álemdegi eń úzdik 10 anımaııalyq stýdııanyń ishinde de «Soıýzmýltfılm» kósh bastap tur. Solardyń qatarynda Walt Disney Animation Studious, Warner Bros.Cartoons, PIXAR, Studio Ghibli, DreamWorks Animation SKG, Aardman Animations, Rainbow S.r.l, «Melnıa» jáne Blue Sky Studios-ty da atap ótýge bolady. Ókinishtisi, úzdikterdiń qatarynda otandyq birde-bir stýdııanyń joqtyǵy. Búgingi tańda otandyq anımaııaǵa aıtarlyqtaı qarajat bólinýde desek, onyń nátıjesin taıaý arada kórgimiz keletinin jasyrmaımyz.
Elimizde táýelsizdik jyldary ázirlengen anımaııalyq týyndylardyń basym bóligi memlekettik tilde jaryq kórgen. Sońǵy on jylda Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń tapsyrysymen 50-den astam anımaııalyq fılm túsirilipti. Osynyń nátıjesinde elimizde 10-nan astam jeke stýdııa boı kótergenin aıta ketken jón.
«Qazirde elimizdegi negizgi anımaııalyq fılmderdiń óndirýshisi «Sháken Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» AQ bazasynda 2009 jyldan qaıta qurylǵan «Anımaııalyq kıno» shyǵarmashylyq-óndiristik birlestigi ekeni belgili. Birlestik 10 jyl ishinde 40-tan asa qysqametrli jáne 3 tolyqmetrli anımaııalyq fılmdi jaryqqa shyǵardy. Olardyń ishinde qazaq mýltıplıkaııasy tarıhyndaǵy tuńǵysh ulttyq tolyqmetrli «Er Tóstik jáne Aıdahar», búrkitpen adam dostyǵy týraly «Muzbalaq» jáne túrki qolbasshysy týraly «Kúltegin» kartınalaryn atap aıtýǵa bolady. Odan bólek, Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy N.Nazarbaevtyń «Ǵasyrlar toǵysynda» atty kitabynyń jelisi boıynsha «Qazaq eli», sondaı-aq «Qazaqstan – bizdiń ortaq shańyraǵymyz» atty anımaııalyq toptamalar jaryq kórdi», deıdi mınıstrliktiń baspasóz hatshysy.
Odan bólek, 2016 jyly Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń tapsyrysy boıynsha «SAQ-dala» kınostýdııasy «Qazaq eli» atty tarıhı tolyqmetrli anımaııalyq fılm túsirdi. Óziniń mańyzdylyǵy jaǵynan aıryqsha bul anımaııalyq týyndy Jánibek pen Kereıdiń balalyq shaǵy men eseıý jyldary týraly baıandaıdy.
Negizinen kvazımemlekettik organdarmen osy baǵytta birshama is-shara atqarylyp jatyr. Bul týraly mınıstrliktiń ókili: «2019 jyldyń 3 qańtarynda «Kınematografııa týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń zańy qabyldanyp, «Ulttyq kınony qoldaý memlekettik ortalyǵy» kommerııalyq emes akıonerlik qoǵamy quryldy. Osy jyldyń basynda Ulttyq kınony qoldaý memlekettik ortalyǵy ekinshi pıtchıng ótkizgen bolatyn. Kıno ındýstrııasynyń tanymal kásibı mamandarynan quralǵan komanda Kınoortalyqqa kelip túsken 250 ótinimdi qarastyryp, qarjylaı qoldaýǵa úmitker bola alatyn 88 jobany iriktep aldy, sonyń ishinde 6 anımaııalyq fılm boldy», dep tolyqtyrdy.
Nátıjesinde, Ortalyqtyń janyndaǵy Saraptama keńesiniń aǵymdaǵy jylǵy 27 aqpan − 6 naýryz aralyǵyndaǵy otyrysynda 5 anımaııalyq kınojoba oń qorytyndyǵa ıe bolyp, Vedomstvoaralyq komıssııanyń 2020 jyldyń 25 mamyryndaǵy otyrysynda da biraýyzdan qoldaý taýyp, kelesi anımaııalyq kınojobalar óndiriske jiberildi. Bul ónimderdiń qatarynda «Altyn adam» («Sháken Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» AQ), «Kenje qyz» («Aday Production anımaııalyq stýdııasy» JShS), «Besik jyry» («Dala animation» JShS), «Tarıh kerýeni» anımaııalyq serıaly («Yrysy AQ Qazaqstan» JShS) jáne «Erketaıdy» («Art Maral» JShS) ataýǵa bolady.
Al endi «Kınematografııa týraly» zań aıasynda qabyldanǵan sheshimder búginde tolyq iske asyrylýda ma degen suraǵymyzǵa atalǵan mınıstrliktiń baspasóz hatshysy: «Árıne, kópten kútken «Kınematografııa týraly» zań qabyldanyp, mınıstrliktiń kıno óneri salasyndaǵy saıasaty tujyrymdamalyq negizde ózgerdi. Máselen, kınojobalardy qarjylandyrý týraly sheshimdi ýákiletti organ Saraptama keńesiniń oń qorytyndysy jáne Ulttyq fılmderdi memlekettik qarjylyq qoldaý máseleleri jónindegi vedomstvoaralyq komıssııanyń usynymy negizinde qabyldaıdy. Qoldanystaǵy zańnamaǵa sáıkes, Ulttyq kınony qoldaý memlekettik ortalyǵy ashyq konkýrs jarııalaý arqyly atalǵan Keńes pen komıssııanyń qaraýyna kınojobalardy jınaqtap engizedi», dep naqtylap jaýap berdi.
Sondaı-aq atalǵan zańnyń 12-babyna sáıkes, áleýmettik mańyzy bar fılmder, debıýttik fılmder jáne oqıǵaly fılmder memleket tarapynan 100% qarjylandyrylady eken. Áleýmettik mańyzy bar fılmder − qoǵamnyń patrıottyq, rýhanı-adamgershilik, zııatkerlik jáne mádenı áleýetin arttyrýǵa, óskeleń urpaqty tárbıeleýge baǵyttalǵan ózekti, sonyń ishinde tarıhı fılmderdi vedomstvo basshylyqqa alyp otyr.
Bizdi mınıstrlik tarapynan otandyq anımaııalyq týyndylardy sheteldik naryqqa shyǵarýda úlken josparlar quryp otyrǵandyǵy qýantty.
«Kóptegen iri festıval sheńberinde ótetin kınonaryq baǵdarlamasynda bizdiń mýltfılmder mindetti túrde kórsetilip otyrady. Tipti halyqaralyq dıstrıbıýtorlar otandyq mýltfılmderdi óz elderinde kórsetý úshin rejısserlermen tikeleı baılanysqa shyqqan bolatyn. Ókinishke qaraı, pandemııaǵa baılanysty kóptegen josparymyz iske aspaı qaldy. Birneshe kınofestıval áli de ashylmaı jatyr. Alaıda bul tek ýaqyt enshisinde», dedi Əsel Jeńispekqyzy. Budan bólek, baspasóz hatshysy 2019 jyldyń qazan aıynda T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynyń «Anımaııalyq fılmniń rejıssýrasy» jáne «Sýretshi-anımator» mamandyqtary boıynsha oqıtyn «Kıno jáne teledıdar» fakýltetiniń stýdentteri úshin Reseıdiń jetekshi anımaııalyq stýdııalarynyń basshylarymen kezdesý uıymdastyrylǵanyn eske saldy.
«Soıýzmýltfılm» kınostýdııasynyń dırektory Borıs Mashkovevpen jáne «WizartAnimation» kompanııasynyń bas prodıýseri Iýrıı Moskvınmen kezdesý qorytyndysy boıynsha taraptar stýdentterge atalǵan kınostýdııalarda oqý tájirıbesinen ótý múmkindigin berý týraly kelissózder júrgizilgen.
Aıta ketýimiz kerek, ótken jyly Sháken Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń Youtube jelisindegi arnasyna ár jyldary jaryqqa shyqqan mýltfılmder, sonyń ishinde «Er Tóstik jáne Aıdahar», «Qazaq eli» tolyqmetrli fılmder jáne 20 qysqametrli mýltfılm («Qarlyǵashtyń quıryǵy nege aıyr?», «Aqsaq qulan», «Aıý men qoıan», «Jeruıyq», «Maqtanshaq qyz», «Tımýr men Jantık», «Qazaqstan – bizdiń ortaq shańyraǵymyz» sııaqty anımaııalyq fılmderdiń toptamasy júktelgen. Bul arnada eń tanymaly − «Qoshqar men teke» mýltfılmi. Ony 700 myńnan astam kórermen tamashalaǵan.
Qoryta aıtqanda, otandyq anımaııanyń damýy qazaq folklorymen tyǵyz baılanysta ekenin áste umytpaýymyz tıis. Bolashaqta búgini men tarıhyn tarazy basyndaı teń ustaǵandar ǵana ýaqyt talabynan utylmaıdy degimiz keledi.
Aıym DÁÝIT
