كەڭەستىك داۋىردەن باستاۋ العان قازاق انيماتسياسى وسى كۇندە كەڭىنەن قانات جايىپ، قالىڭ كورەرمەننىڭ كوزايىمىنا اينالدى. بۇگىنگى الەۋمەتتىڭ تسيفرلى نارىققا بەيىمدەلىپ، ساپالى ءارى تانىمدى دۇنيەلەردىڭ جارىققا شىعۋىنا جول اشىلدى. 1967 جىلى العاشقى قادامىن جاساعان مۋلتيپليكاتسيا ونەرىنە بيىل 53 جىل تولىپ وتىر. ارينە، قازاق انيماتسياسى دەگەندە امەن قايداروۆتىڭ تەلەارنا تاريحىنداعى ولشەۋسىز ەڭبەگىن ەسكە الامىز. قازىر سول يگى ءداستۇردى كىمدەر جالعاستىرۋدا؟ ماڭداي تەرمەن كەلگەن ەڭبەك ءتيىستى باعاسىن الىپ ءجۇر مە؟ دەگەن سەكىلدى سۇراقتاردى قال-قادىرىمىزشە زەردەلەپ كورەلىك.
باسشىلىققا الاتىن ماسەلەلەردىڭ قاتارىندا الدىمەن مۋلتيپليكاتسيا شەڭبەرىندەگى كونكۋرستاردى ءسوز ەتكەنىمىز دۇرىس. جالپى، وتاندىق انيماتسيا بەلسەندى دامىپ كەلەدى جانە ءبىزدىڭ ماماندارىمىزدىڭ جەتىستىكتەرى حالىقارالىق ارەنادا دا توپ جارۋدا. ماسەلەن، جاس رەجيسسەر-انيماتورلار تۇردىبەك مايدان مەن تىلەك تولەۋعازى تۇسىرگەن «مۇزبالاق» تولىقمەترلى انيماتسيالىق ءفيلمى نەمىس انيماتسيالىق فيلمدەر ينستيتۋتىنان (DIAF) Schlingel بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر فيلمدەرىنىڭ 24-ءشى حالىقارالىق كينوفەستيۆالىندە جانە يزرايلدە وتكەن Near Nazareth Festival-ىندە «ۇزدىك انيماتسيالىق فيلم» جۇلدەلەرىنە يە بولدى. بۇگىندە ءبىزدىڭ مۋلتفيلمدەرگە وتاندىق تەلەارنالارمەن قاتار شەتەلدىك (تۇركيا، يران، ەۋروپا ەلدەرى) پروديۋسەرلەر قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر.
وسىعان وراي مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى Əسەل جەڭىسپەكقىزى مينيسترلىك تاراپىنان ەلىمىزدە قازاق انيماتسياسىنىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرىپ، جاس دارىنداردى قولداۋ ماقساتىندا «ÁMEN Animation Film Festival» بيىل ەكىنشى رەت ۇيىمداستىرىلعانىن تىلگە تيەك ەتتى.
«فەستيۆالدە قازىلار القاسىنىڭ قۇرامىنا الەمگە ايگىلى جاپوندىق انيماتور اشينو يوشيحارۋدىڭ ونلاين-فورماتتا قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتىپ، قولداۋ ءبىلدىرىپ وتىرمىز»، دەدى ۆەدومستۆونىڭ باسپاسوز حاتشىسى.
دەگەنمەن 3D انيماتور اسحات شۇلەنباەۆ بۇل پىكىرگە كەلىسپەيتىنىن العا تارتتى. «وسىنداي يگى ءىستىڭ قولعا الىنىپ جاتقانى مەنى دە قاتتى قۋانتتى. الايدا فەستيۆالدە رەجيسسەرلەردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە شەكتەۋ قويماۋ كەرەك سەكىلدى. ماسەلەن، مەنىڭ جاسىم بۇل كونكۋرسقا ساي كەلمەيدى. سوعان سايكەس جاس ايىرماشىلىقتى 35-40 جاسقا دەيىن ۇزارتىپ، ءاربىر جاستىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىنە قاراي باعالانسا دۇرىس بولار ەدى. بۇل ەلىمىزدە انيماتسيالىق باعىتتا ۇيىمداستىرىلىپ جاتقان جالعىز بايقاۋ. ونىڭ وزىندە دە ءجۇلدە قورى وتە از. سەبەبى ءبىر انيماتسيالىق ءدۇنيەنى جارىققا شىعارۋعا ايلاپ، ءتىپتى ونىڭ ساپالى ءارى تانىمدىق ماتەريال بولىپ شىققانىن قالاساڭىز جىلداردى كەتىرۋگە بولادى. سوندىقتان ەڭبەككە كەتكەن ءولشەۋسىز ۋاقىت پەن ماتەريال ءوز باعاسىن الۋى ءتيىس. قوعامدا ءباسەكەلەستىك كوبەيسە، سۇرانىس ارتقان ءونىمنىڭ ساپاسى دا بەكي تۇسەتىنىنە سەنىمىم مول»، دەيدى اسحات شۇلەنباەۆ.
جاس وركەننىڭ بولاشاعىن ويلاعان مەملەكەت انيماتسيا سالاسىنىڭ دامۋىنا جەتە كوڭىل اۋدارۋى كەرەك. وتاندىق انيماتسيانى دامىتۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىك قولداۋ − وسى ءسوزدىڭ دالەلى. جالپى، انيماتسيالىق فيلمنىڭ ماقساتى قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرى مەن ونەرىن، مادەنيەتى مەن ادەت-عۇرپىن بالاعا تۇسىنىكتى ءارى قىزىقتى ەتىپ جەتكىزۋ دەسەك، ادامگەرشىلىك، مەيىرىمدىلىك، دوستىق، وتانىن ءسۇيۋ جانە تاعى باسقا قاسيەتتەردى – بالا انيماتسيالىق فيلمدەر ارقىلى ساناسىنا ءسىڭىرەدى، سونداي-اق قازاق تىلىندەگى كونتەنتتى كوبەيتىپ، كۇن تارتىبىندەگى كەلەلى ءماسەلەلەردىڭ ءبىرازى وڭ شەشىمىن تابار ەدى.
اسحات شۇلەنباەۆ سونىمەن قاتار بايىرعى قازاق ويىندارىنىڭ زاماناۋي نۇسقادا جەتىلۋىنە سەپتىگىن تيگىزىپ كەلە جاتقان بىرەگەي مامان. ول ءوز كەزەگىندە كومپيۋتەرلىك باعدارلامالاۋشى، تالانتتى انيماتور رەتىندە دە تانىمال.
اتاپ ايتساق، وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىن، سونىڭ ىشىندە «اق سۇيەك»/ WHITE BONE جاڭا كومپيۋتەرلىك ويىن جوباسىنىڭ اۆتورى اتاندى. ويىننىڭ وفلاين نۇسقاسى Steam ونلاين-پلاتفورماسىندا ساتىلسا، ال ونلاين نۇسقاسى ءالى دە جەتىلدىرىلىپ جاتىر.
− ويىندا تۇرىمتاي، قاسىم، الدان، بەگىم جانە كەنجە ەسىمدى بەس كەيىپكەرىمىز بار. جوبانى ءازىرلەۋ كەزىندە ءاربىر دەتالعا، كيىم-كەشەككە، تابيعات كورىنىستەرىنە، ءتىپتى مۋزىكالىق ارلەۋگە دە ءجىتى ءمان بەرىلدى. ينتەرفەيس ءداستۇرلى كوشپەندىلەر ستيلىندە ازىرلەندى. «اق سۇيەك» ەكى ساتىلى ويىننان، ءبىرنەشە دەڭگەيدەن جانە كونە قالالارعا ساياحاتتاۋدان تۇرادى. ويىن شارتى سايىس (اركادا) ءتۇرىندە ويلاستىرىلعان. سوندىقتان ويىندا شاپشاڭدىق پەن اقىل-ويدىڭ ۇتقىرلىعى كوبىرەك قاجەت، − دەيدى اسحات شۇلەنباەۆ.
بۇل جۇمىسىنان بولەك، اباي قۇنانبايۇلىنىڭ «عاقليالارى»، ساكەن مايعازيەۆتىڭ «قازاعىم، قاسيەتىڭنەن اينالايىن» ءجانە ديماش قۇدايبەرگەننىڭ «ۇمىتىلماس كۇن» ءانى، مىڭداعان عاسىردىڭ كونە جاۋھارى – «ءتۇركىستان» قالاسى، سونداي-اق «ماڭگى قازاق كۇنتىزبەسى» سەكىلدى تىڭ جوبالارى 3D ۇلگىسىمەن كوپشىلىككە جول تارتقان بولاتىن.
الايدا كەيىپكەرىمىز 3D انيماتسيانى جوعارى وقۋ ورىندارىندا ۇيرەتەتىن پاندىك باعدارلامالاردىڭ جانە كۋرستاردىڭ ازدىعىن ايتادى. ءوزى بولسا بۇل سالانى ارنايى شەتەلدىك ءبىلىم وردالارىنان ۇيرەنىپ مەڭگەرگەن. ماسەلەن، كورشىلەس رەسەيدە انيماتسيانى ۇيرەتەتىن كۋرستاردىڭ جارناماسىنان اياق الىپ جۇرە المايسىز. الەمدەگى ەڭ ۇزدىك 10 انيماتسيالىق ستۋديانىڭ ىشىندە دە «سويۋزمۋلتفيلم» كوش باستاپ تۇر. سولاردىڭ قاتارىندا Walt Disney Animation Studious, Warner Bros.Cartoons, PIXAR, Studio Ghibli, DreamWorks Animation SKG, Aardman Animations, Rainbow S.r.l, «مەلنيتسا» جانە Blue Sky Studios-تى دا اتاپ وتۋگە بولادى. وكىنىشتىسى، ۇزدىكتەردىڭ قاتارىندا وتاندىق بىردە-ءبىر ستۋديانىڭ جوقتىعى. بۇگىنگى تاڭدا وتاندىق انيماتسياعا ايتارلىقتاي قاراجات ءبولىنۋدە دەسەك، ونىڭ ءناتيجەسىن تاياۋ ارادا كورگىمىز كەلەتىنىن جاسىرمايمىز.
ەلىمىزدە تاۋەلسىزدىك جىلدارى ازىرلەنگەن انيماتسيالىق تۋىندىلاردىڭ باسىم بولىگى مەملەكەتتىك تىلدە جارىق كورگەن. سوڭعى ون جىلدا مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرىسىمەن 50-دەن استام انيماتسيالىق فيلم ءتۇسىرىلىپتى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە ەلىمىزدە 10-نان استام جەكە ستۋديا بوي كوتەرگەنىن ايتا كەتكەن ءجون.
«قازىردە ەلىمىزدەگى نەگىزگى انيماتسيالىق فيلمدەردىڭ ءوندىرۋشىسى «شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» اق بازاسىندا 2009 جىلدان قايتا قۇرىلعان «انيماتسيالىق كينو» شىعارماشىلىق-وندىرىستىك ءبىرلەستىگى ەكەنى بەلگىلى. بىرلەستىك 10 جىل ىشىندە 40-تان اسا قىسقامەترلى جانە 3 تولىقمەترلى انيماتسيالىق فيلمدى جارىققا شىعاردى. ولاردىڭ ىشىندە قازاق مۋلتيپليكاتسياسى تاريحىنداعى تۇڭعىش ۇلتتىق تولىقمەترلى «ەر توستىك جانە ايداھار»، ءبۇركىتپەن ادام دوستىعى تۋرالى «مۇزبالاق» جانە تۇركى قولباسشىسى تۋرالى «كۇلتەگىن» كارتينالارىن اتاپ ايتۋعا بولادى. ودان بولەك، قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ «عاسىرلار توعىسىندا» اتتى كىتابىنىڭ جەلىسى بويىنشا «قازاق ەلى»، سونداي-اق «قازاقستان – ءبىزدىڭ ورتاق شاڭىراعىمىز» اتتى انيماتسيالىق توپتامالار جارىق كوردى»، دەيدى مينيسترلىكتىڭ باسپاسوز حاتشىسى.
ودان بولەك، 2016 جىلى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا «ساق-دالا» كينوستۋدياسى «قازاق ەلى» اتتى تاريحي تولىقمەترلى انيماتسيالىق فيلم ءتۇسىردى. ءوزىنىڭ ماڭىزدىلىعى جاعىنان ايرىقشا بۇل انيماتسيالىق تۋىندى جانىبەك پەن كەرەيدىڭ بالالىق شاعى مەن ەسەيۋ جىلدارى تۋرالى باياندايدى.
نەگىزىنەن كۆازيمەملەكەتتىك ورگاندارمەن وسى باعىتتا ءبىرشاما ءىس-شارا اتقارىلىپ جاتىر. بۇل تۋرالى مينيسترلىكتىڭ وكىلى: «2019 جىلدىڭ 3 قاڭتارىندا «كينەماتوگرافيا تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى قابىلدانىپ، «ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعى» كوممەرتسيالىق ەمەس اكتسيونەرلىك قوعامى قۇرىلدى. وسى جىلدىڭ باسىندا ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعى ەكىنشى پيتچينگ وتكىزگەن بولاتىن. كينو يندۋسترياسىنىڭ تانىمال كاسىبي ماماندارىنان قۇرالعان كوماندا كينوورتالىققا كەلىپ تۇسكەن 250 ءوتىنىمدى قاراستىرىپ، قارجىلاي قولداۋعا ۇمىتكەر بولا الاتىن 88 جوبانى ىرىكتەپ الدى، سونىڭ ىشىندە 6 انيماتسيالىق فيلم بولدى»، دەپ تولىقتىردى.
ناتيجەسىندە، ورتالىقتىڭ جانىنداعى ساراپتاما كەڭەسىنىڭ اعىمداعى جىلعى 27 اقپان − 6 ناۋرىز ارالىعىنداعى وتىرىسىندا 5 انيماتسيالىق كينوجوبا وڭ قورىتىندىعا يە بولىپ، ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيانىڭ 2020 جىلدىڭ 25 مامىرىنداعى وتىرىسىندا دا ءبىراۋىزدان قولداۋ تاۋىپ، كەلەسى انيماتسيالىق كينوجوبالار وندىرىسكە جىبەرىلدى. بۇل ونىمدەردىڭ قاتارىندا «التىن ادام» («شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» اق), «كەنجە قىز» («Aday Production انيماتسيالىق ستۋدياسى» جشس), «بەسىك جىرى» («Dala animation» جشس), «تاريح كەرۋەنى» انيماتسيالىق سەريالى («ىرىسى اق قازاقستان» جشس) جانە «ەركەتايدى» («Art Maral» جشس) اتاۋعا بولادى.
ال ەندى «كينەماتوگرافيا تۋرالى» زاڭ اياسىندا قابىلدانعان شەشىمدەر بۇگىندە تولىق ىسكە اسىرىلۋدا ما دەگەن سۇراعىمىزعا اتالعان مينيسترلىكتىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى: «ارينە، كوپتەن كۇتكەن «كينەماتوگرافيا تۋرالى» زاڭ قابىلدانىپ، مينيسترلىكتىڭ كينو ونەرى سالاسىنداعى ساياساتى تۇجىرىمدامالىق نەگىزدە ءوزگەردى. ماسەلەن، كينوجوبالاردى قارجىلاندىرۋ تۋرالى شەشىمدى ۋاكىلەتتى ورگان ساراپتاما كەڭەسىنىڭ وڭ قورىتىندىسى جانە ۇلتتىق فيلمدەردى مەملەكەتتىك قارجىلىق قولداۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيانىڭ ۇسىنىمى نەگىزىندە قابىلدايدى. قولدانىستاعى زاڭناماعا سايكەس، ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعى اشىق كونكۋرس جاريالاۋ ارقىلى اتالعان كەڭەس پەن كوميسسيانىڭ قاراۋىنا كينوجوبالاردى جيناقتاپ ەنگىزەدى»، دەپ ناقتىلاپ جاۋاپ بەردى.
سونداي-اق اتالعان زاڭنىڭ 12-بابىنا سايكەس، الەۋمەتتىك ماڭىزى بار فيلمدەر، دەبيۋتتىك فيلمدەر جانە وقيعالى فيلمدەر مەملەكەت تاراپىنان 100% قارجىلاندىرىلادى ەكەن. الەۋمەتتىك ماڭىزى بار فيلمدەر − قوعامنىڭ پاتريوتتىق، رۋحاني-ادامگەرشىلىك، زياتكەرلىك جانە ءمادەني الەۋەتىن ارتتىرۋعا، وسكەلەڭ ۇرپاقتى ءتاربيەلەۋگە باعىتتالعان وزەكتى، سونىڭ ىشىندە تاريحي فيلمدەردى ۆەدومستۆو باسشىلىققا الىپ وتىر.
ءبىزدى مينيسترلىك تاراپىنان وتاندىق انيماتسيالىق تۋىندىلاردى شەتەلدىك نارىققا شىعارۋدا ۇلكەن جوسپارلار قۇرىپ وتىرعاندىعى قۋانتتى.
«كوپتەگەن ءىرى فەستيۆال شەڭبەرىندە وتەتىن كينونارىق باعدارلاماسىندا ءبىزدىڭ مۋلتفيلمدەر مىندەتتى تۇردە كورسەتىلىپ وتىرادى. ءتىپتى حالىقارالىق ديستريبيۋتورلار وتاندىق مۋلتفيلمدەردى ءوز ەلدەرىندە كورسەتۋ ءۇشىن رەجيسسەرلەرمەن تىكەلەي بايلانىسقا شىققان بولاتىن. وكىنىشكە قاراي، پاندەمياعا بايلانىستى كوپتەگەن جوسپارىمىز ىسكە اسپاي قالدى. ءبىرنەشە كينوفەستيۆال ءالى دە اشىلماي جاتىر. الايدا بۇل تەك ۋاقىت ەنشىسىندە»، دەدى Əسەل جەڭىسپەكقىزى. بۇدان بولەك، ءباسپاسوز حاتشىسى 2019 جىلدىڭ قازان ايىندا ت.ءجۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ «انيماتسيالىق ءفيلمنىڭ رەجيسسۋراسى» جانە «سۋرەتشى-انيماتور» ماماندىقتارى بويىنشا وقيتىن «كينو جانە تەلەديدار» فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرى ءۇشىن رەسەيدىڭ جەتەكشى انيماتسيالىق ستۋديالارىنىڭ باسشىلارىمەن كەزدەسۋ ۇيىمداستىرىلعانىن ەسكە سالدى.
«سويۋزمۋلتفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ ديرەكتورى بوريس ماشكوۆتسەۆپەن جانە «WizartAnimation» كومپانياسىنىڭ باس پروديۋسەرى يۋري موسكۆينمەن كەزدەسۋ قورىتىندىسى بويىنشا تاراپتار ستۋدەنتتەرگە اتالعان كينوستۋديالاردا وقۋ ءتاجىريبەسىنەن ءوتۋ مۇمكىندىگىن بەرۋ تۋرالى كەلىسسوزدەر ءجۇرگىزىلگەن.
ايتا كەتۋىمىز كەرەك، ءوتكەن جىلى شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ Youtube جەلىسىندەگى ارناسىنا ءار جىلدارى جارىققا شىققان مۋلتفيلمدەر، سونىڭ ىشىندە «ەر توستىك جانە ايداھار»، «قازاق ەلى» تولىقمەترلى فيلمدەر جانە 20 قىسقامەترلى مۋلتفيلم («قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟»، «اقساق قۇلان»، «ايۋ مەن قويان»، «جەرۇيىق»، «ماقتانشاق قىز»، «تيمۋر مەن جانتيك»، «قازاقستان – ءبىزدىڭ ورتاق شاڭىراعىمىز» سياقتى انيماتسيالىق فيلمدەردىڭ توپتاماسى جۇكتەلگەن. بۇل ارنادا ەڭ تانىمالى − «قوشقار مەن تەكە» ءمۋلتفيلمى. ونى 700 مىڭنان استام كورەرمەن تاماشالاعان.
قورىتا ايتقاندا، وتاندىق انيماتسيانىڭ دامۋى قازاق فولكلورىمەن تىعىز بايلانىستا ەكەنىن استە ۇمىتپاۋىمىز ءتيىس. بولاشاقتا بۇگىنى مەن تاريحىن تارازى باسىنداي تەڭ ۇستاعاندار عانا ۋاقىت تالابىنان ۇتىلمايدى دەگىمىز كەلەدى.
ايىم ءداۋىت
