Qazaq topyraǧynda nebır ūly tūlǧalar düniege keldı. Solardyŋ bırı de bıregeiı – Jūmabek Täşenov. Qairetker Keŋestık kezeŋde qazaq jerınıŋ aumaqtyq tūtastyǧynyŋ saqtaluyna orasan zor üles qosty. Dese de, ūltşyl azamattyŋ erlıgı köpşılıkke beimälım. Osy turasynda «Adyrna» tılşısı ūltyn şeksız süigen tūlǧanyŋ ömır jolyn nazarlaryŋyzǧa ūsynady.
Jūmabek Täşenov kım?
Jūmabek Ahmetūly – memleket jäne qoǧam qairatkerı, ekonomika ǧylymynyŋ kandidaty. Ol Qazaqstannyŋ Qostanai, Soltüstık Qazaqstan, Pavlodar, Kökşetau, Aqmola sekıldı bes oblysyn Reseige berıluden saqtap qalǧan. 1960 jyldary N.S. Hruşev qazaq jerın bölşekteu ideiasyn jüzege asyrǧysy keledı. KOKP OK bırınşı hatşysy soltüstıktegı bes oblysty - Reseige, maqta egetın audandardy - Özbekstanǧa, Maŋǧystau tübegın - Türkımenstanǧa berudı josparlap, Aqmolada keŋes ötkızedı. Būl jiynda tyŋ ölkesıne bırıktırılgen oblystardy Resei jerıne erıktı türde qosu mäselesı qozǧalǧan bolatyn. Alaida Qazaq KSR Ministrler Keŋesınıŋ Töraǧasy Täşenov Hruşevtıŋ josparyna qarsy tūrady.«Elımnıŋ jerın taqqa aiyrbastamaimyn!»
«Menıŋ ata-anam men olardyŋ äke-şeşelerı jäne bızdıŋ barlyq ata-babalarymyz osy jerde jerlengen. Endı sız sol jerdı Reseige bermekpısız? Joldastar, oilanyŋyzdar, qai qazaq būnymen kelıspek?! Mysalǧa men būl mäselenıŋ qarastyryluyna ǧana emes, tıptı kün tärtıbıne qoiyluyna mülde qarsymyn!»-deidı ol. Būǧan şamdanyp qalǧan Hruşev: «Qai jerdı qai respublikanyŋ menşıgıne beru - KSRO Joǧarǧy Keŋesınıŋ erkı. Saiasi Biuronyŋ kelısımıne qarsy şyǧatyn sen kımsıŋ?»-dep jauap qaitara bergende, Jūmabek atamyz: «Olai bolsa būl KSRO Konstitusiiasyna qarsy şyqqandaryŋyz. Al onda ärbır respublikanyŋ aumaǧy onyŋ būljymas menşıgı delıngen. Ony özgertuge eşkımnıŋ, eşbır organnyŋ qūqyǧy joq. Eger Konstitusiianyŋ būl talaby būzylatyn bolsa, bızdıŋ halyqaralyq ūiymdardyŋ aralasuyn sūrauǧa haqymyz bar», - dep basşyny toitaryp tastaidy. Osylaişa Hruşev öz raiynan qaituǧa mäjbür bolady.«Jüregıŋız adamdıkı emes, arystandıkı şyǧar..»
Täşenovtyŋ būl sözderın estıp, qatarlas otyrǧan D. Qonaev onyŋ batyldyǧyna taŋǧalǧanyn jasyra almai, qonaq üige kele jatyp: «Sızdıŋ jüregıŋız, Jūmeke, adamdıkı emes, arystandıkı şyǧar» degen eken. Bügınde bız atamyzdyŋ osy erlıgınıŋ arqasynda ūlan-baitaq dalanyŋ mūragerı bolyp otyrmyz. Totilatarlyq jüiege qarsy tūrǧan adamdy Keŋes ükımetınıŋ ūnatpaityny aidan anyq. Osy oqiǧadan soŋ Jūmabek Ahmetūly töraǧa qyzmetınen bosatylyp, Şymkent oblystyq atqaru komitetı töraǧasynyŋ qatardaǧy orynbasary qyzmetıne tömendetıledı. Al 1975 jyly derbes zeinetkerlıkke şyǧady. Alaida ol zaŋ boiynşa berıletın 500 som zeinetaqynyŋ tek 180 somyn ǧana alady.Respublika basşylyǧynda bolǧan 6 jylda Täşenov ne ıstedı?
Qazaqstan Respublikasyna eŋbegı sıŋgen ekonomist Ǧarai Saǧymbaev J.Täşenev respublika basşylyǧynda bolǧan 6 jylda Qazaqstannyŋ ekonomikasy men mädenietı qaryştap alǧa basqanyn aitady. Professordyŋ aituynşa, sol jyldar aralyǧynda elde elektr energiiasy quatyn öndıru – 2 ese, mūnai qazu - 1,6 ese, kömır öndıru - 2 ese, sement şyǧaru – 15 ese, maqtadan mata toqu – 5 ese, toqyma syrt kiım şyǧaru – 3 ese, mineraldy tyŋaitqyş öndıru – 2 ese, aiaq kiım tıgu – 4 ese, et öndıru – 2 ese, qant öndıru – 1,5 ese, mal maiyn şyǧaru – 1,4 ese, ösımdık maiyn şyǧaru – 2 ese ösken. Egıs kölemı – 6 millionnan 22 million gektarǧa, ırı qara mal sany – 5,5 million, qoi men eşkı – 28,5 million basqa deiın östı. Halyq şaruaşylyǧynda 125 myŋ joǧary bılımdı, 215 myŋ orta bılımdı mamandar qyzmet ettı. Bes jylda 690 myŋ päter salynyp, 2,4 myŋ käsıporyndar men mekemeler ıske qosylady. 6140 kıtaphana, 5140 klub, 4777 kinoqondyrǧylar, 25 muzei, 19 oblystyq teatrlar jūmys ıstep tūrdy. Osylaişa, halyqtyŋ tūrmys-tırşılıgı edäuır jaqsarǧan.Aita keteiık, Jūmabek atamyzdyŋ ūsynysy boiynşa «Abai joly» romany Bükılodaqtyq Lenindık syilyǧyna ūsynyldy.«Aşqan da sen emes, jabatyn da sen emes..»
Sondai-aq, körnektı tūlǧa 1958 jyly elımızge belgılı «Qazaq ädebietı» gazetınıŋ jabylmauyna sebepker bolady. Ol Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq Komitetı biurosynyŋ otyrysynda qazaq gazetterın jauyp, audarma basylymdarǧa ainaldyru kerek degen barlyq janǧa qarsy şyǧady. Sol kezde tıptı «Sosialistık Qazaqstannyŋ» bas redaktory Qasym Şärıpov te basylymdy «Kazpravdanyŋ» audarmasyna ainaldyruǧa qarsylyq tanytpaidy. Onyŋ būl äreketıne narazy bolǧan Täşenov jurnalistke: «Sosialistık Qazaqstandy» aşqan da sen emes, jabatyn da sen emessıŋ, ne dep tūrsyŋ özıŋ!»– dep dürse qoiady. Üş saǧatqa sozylǧan būl jinalysta Jūmabek Ahmetūly bırneşe ret söz söilep, qazaq gazetterın jabudyŋ negızsız ekenın däleldep şyǧady. Keŋestık kezeŋde Täşenov syndy elın süigen batyrlar bolmaǧan jaǧdaida jerımız ūstaǧannyŋ qolynda, tıstegennıŋ tısınde kete barar edı. Qazaq elı qasyq qany tamǧanşa halqyna adal qyzmet etken dara tūlǧany mäŋgılık ardaqtap ötedı dep senemız...Diana ASAN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
