QR ŪEM Statistika komitetınıŋ mälımetıne süiensek, 2020 jyldyŋ bır ǧana tamyz aiynda ūl balalarǧa: Nūrislam (123), İbrahim (103), Rasul (78), İslam (77), Muhammad (73), al qyz balalarǧa: Raiana (478), Medina (437), Aişa (398), Amina (284), Käusar (210) syndy islam dınıne negızdelgen attar qoiylǧan. Nelıkten qazaqy esımder emes, islam dınıne negızdelgen attar köbeiıp barady, būl ürdıs ūlttyq bolmysymyzǧa kerı äserın tigızbei me?
Qazaq tılındegı jalqy esımderdı zerttegen körnektı ǧalym Telǧoja JANŪZAQOV: «Kısı esımderı özın qorşaǧan äleumettık qoǧammen tyǧyz bailanysty», - degen eken. Ǧalym HV-XVIII ǧasyrlardan bastap-aq qazaq halqy balaǧa dıni esımder qoia bastaǧanyn da aitqan. Bıraq ol zamanda at qoiudyŋ mänı bölek edı de, bügıngı at qoiudyŋ mänı mülde bölek.
Bızdıŋ elımız balaǧa arab tılındegı esımderdı bergende, ekı türlı mazmūnǧa süienıp kelgen: bırınşısı – islam dınımen bailanysty jalqy esımderge negızdeledı: «Allanyŋ 99 esımı», sondai-aq paiǧambarlar men sahabalardyŋ, olardyŋ ūrpaqtary men äielderınıŋ qūrmetıne qoiylady. Al ekınşısı – jalpy esımder. Soŋǧy kezderı qazaq at qoiuda osynyŋ bırınşısıne köbırek jügınude. Mūny bır top täuelsızdıgımızdı alyp, halyqtyŋ islam dınımen saǧyna qauyşuymen tüsındırse, ekınşı top türlı aǧymnyŋ jetegınde ketıp, kökırek közınıŋ aşyq emestıgınen, türlı qasaŋ qaǧidalarǧa baǧynyp qalatynymen de tüsındırıp jatady.
«Paiǧambarymyzdyŋ esımın keleke etıp jatqandai körınedı»
Būrynǧylar azan şaqyryp, paiǧambar (İbrahim-Abai) nemese aituly tūlǧanyŋ esımın tıkelei atamasa, bügıngıler atyn olai «būrmalaudy» qūp körmeitın jailar da kezdesedı. Mäselen türkıstandyq Zamira MERGENBAIQYZY (üi şaruasynda) jary ekeuı bırdei namazǧa jyǧylyp, Alla aldyndaǧy qūlşylyǧyn būljytpai oryndauǧa tyrysyp jürgenın aita kelıp: «Menıŋ ūlymnyŋ azan şaqyryp qoiǧan aty «Mūhammed», bıraq ata-äjesı, basqa da ülkender «Mūqaş», «Mūqatai» dep jatady. Balamdy osylai ataǧanda, ıştei jaman küide bolamyn. Äkesı balama būl esımdı qoiǧanda, Allanyŋ elşısı, paiǧambarymyz s.ǧ.s-nıŋ qūrmetıne qoiǧan edı. Al, ülkender jaǧy, älgındei, balamnyŋ atyn būrmalap aitqanda, paiǧambarymyzdyŋ esımın keleke etıp jatqandai körınedı», - deidı.
«Esımım islam dınıne negızdelse de, men mūsylman emespın»
Öskemendık Samat TALǦATŪLYNA (sauda ökılı) ata-anasy Allanyŋ 99 esımınıŋ bırın yrymdap qoiǧan eken. Äitse de, Samat öse kele özınıŋ dınge degen közqarasynyŋ özgergenı jaily: «Ata-anam men düniege kelgende, arnaiy yrymdap «Samat» degen esım bergen. Arab tılınen audarǧandaǧy maǧynasy – «mäŋgılık, qolbasşy». Balalarynyŋ dūrys, tüzu jolmen jürsın degen nietınen tuǧan şyǧar, sūramappyn. Tek atymnyŋ mänı jaily öse kele özım ızdep tauyp aldym. Jäne uaqyt öte menıŋ de dınge, islamǧa degen közqarasym özgere bastady. Ärtürlı ǧylymi eŋbekter qaradym, ainalamdaǧy, jalpy qoǧamdaǧy jaǧdailardy saraptai kele, eşqandai dınge täueldı bolǧym kelmedı. Esımım islam dınıne negızdelse de, men mūsylman emespın. Agnostpyn. Men öz jolymdy özım taŋdadym.Bıraq ärtürlı dın ökılderıne, olardyŋ tüsınıkterıne syi-qūrmetpen qaraimyn. Radikal baǧyt bolmasa, adam balasyna ziiany timese boldy. Sosyn qazaqy paiym-tüsınıgımızge, ūlttyq erekşelıkterımızge syzat tüsırmese eken. Sol sekıldı tılımızdı de qūrtpasa. Äitpese, soŋǧy kezderı «maşallah», «inşallah», «subhannalah» degen sözderdı esti-esti qūlaq ta üirenıp barady. Ol dūrys emes qoi. Älde, solai söilese, «Allanyŋ erekşe rahymyna bölene qala ma?», - dep pıkırın bıldıredı.
Jalpy, islam dınıne negızdelgen esımderge qatysty qoǧamnyŋ pıkırı ekıge jarylǧan. Bız pıkır sūraǧan jandar da bırı qostap, äbestık körmeitının aitsa, ekınşısı arabşa esımderge tübegeilı qarsy ekendıgın bıldırdı.
«Maǧynasyz esım qoiǧanşa, arab-parsy tılındegı maǧynaly at qoiǧan dūrys»
Älıbek Baibol (foto aşyq derekközden alyndy)
Älıbek BAIBOL (dramaturg, ädebiettanuşy, jazuşy, QR Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı). Arabşa-mūsylmanşa esım qoiuǧa qarsy emespın. Maǧynasyz esım qoiǧanşa, arab-parsy tılındegı maǧynaly at qoiǧan dūrys dep oilaimyn. Bır kezderı Aziadaǧa, sammitke, daǧdarysqa bailanysty esımder köbeiıp kettı ǧoi. Al esım adamǧa qyzmet etuı kerek. Ärı adam esımınıŋ kosmologiialyq mänı de bar. Alla da rizyq-nesıbeŋızdı esımıŋızge qarai beredı. Eger dūrys esım berılmese, ömırde joly bolmai, taǧdyry da soǧan säikes boluy nemese jaratuşynyŋ jıbergen nesıbesı iesın tappauy da mümkın.
Eger ūly aqynymyz Abaidyŋ şyǧarmalaryna nazar audarsaq, arab-parsy sözderın köp köremız. Abai sol arqyly qazaq leksikonyn baiytty. Sol sebepten mūnda tūrǧan eşteŋe joq degen oidamyn.
Özım üş qyzdyŋ äkesımın. Tūŋǧyşymdy – Iŋkär, odan keiıngısın – Jasmin, kışkentaiymyzdy – Raiana dep atadyq. Bırı – qazaqy esım bolsa, ekınşısı – arabşa «Är-Raian» jūmaqtyŋ bır qaqpasy degen maǧynany bıldıretınınen bärı habardar bolsa kerek. İä, bılem, soŋǧy jyldary öte köp qoiylǧan esım. Bız trendke ılesıp, sän quyp emes, kelınşegıme osylai esım qoiu jaily aian berılgendıkten osylai ataǧandy jön kördık.
Jalpy, at qoiu ärkımnıŋ öz erkınde, dese de män-maǧynaǧa män berse deimın.
«Men üşın Arlan esımı Ahmedke qaraǧanda jaqynyraq»
Ainūr İsaeva (foto feisbuk paraqşasynan alyndy)
Ainūr İSAEVA (jurnalist): «Är ūlt daralanyp tūruy tiıs. Aty men zaty, tüsınıgı, ömırlık qaǧidasy barı-barı basqadan özgeşe bolǧanda onyŋ kım ekenın, qai ūlttyŋ ökılı ekenın ainytpai bıletın bolamyz. Mäselen, İvan dese, slavian elınıŋ azamaty dep bılemız. Sol sekıldı qazaqtyŋ da esımı ūltyn anyqtaǧany abzal dep bılemın. Men üşın ūlttyŋ müddesı, dınnıŋ müddesınen joǧary (qūdai men dındı şatastyrmauyŋyzdy sūraimyn). Men üşın Arlan esımı Ahmedke qaraǧanda jaqynyraq. Ärine, qazaqta arab, parsy tılınen engen esımder köp. Olar äbden qazaqylanyp ta ketken. Dese de, tübımız türkı halqymyz. Sol sebepten tereŋ maǧynaly öz esımderımızden qaşpaiyq».
Esım qoiu ärkımnıŋ öz enşısındegı dünie. Kım de bolsa, oqyǧany men toqyǧanyna, körgenı men tüigenıne qarap at qoiar. Äitse de... Qaperge alar dünie köp. Joǧarydaǧy pıkırler oi tüiıp, taŋdau jasauyŋyzǧa türtkı bolar.
Älıbek Baibol (foto aşyq derekközden alyndy)
Älıbek BAIBOL (dramaturg, ädebiettanuşy, jazuşy, QR Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı). Arabşa-mūsylmanşa esım qoiuǧa qarsy emespın. Maǧynasyz esım qoiǧanşa, arab-parsy tılındegı maǧynaly at qoiǧan dūrys dep oilaimyn. Bır kezderı Aziadaǧa, sammitke, daǧdarysqa bailanysty esımder köbeiıp kettı ǧoi. Al esım adamǧa qyzmet etuı kerek. Ärı adam esımınıŋ kosmologiialyq mänı de bar. Alla da rizyq-nesıbeŋızdı esımıŋızge qarai beredı. Eger dūrys esım berılmese, ömırde joly bolmai, taǧdyry da soǧan säikes boluy nemese jaratuşynyŋ jıbergen nesıbesı iesın tappauy da mümkın.
Eger ūly aqynymyz Abaidyŋ şyǧarmalaryna nazar audarsaq, arab-parsy sözderın köp köremız. Abai sol arqyly qazaq leksikonyn baiytty. Sol sebepten mūnda tūrǧan eşteŋe joq degen oidamyn.
Özım üş qyzdyŋ äkesımın. Tūŋǧyşymdy – Iŋkär, odan keiıngısın – Jasmin, kışkentaiymyzdy – Raiana dep atadyq. Bırı – qazaqy esım bolsa, ekınşısı – arabşa «Är-Raian» jūmaqtyŋ bır qaqpasy degen maǧynany bıldıretınınen bärı habardar bolsa kerek. İä, bılem, soŋǧy jyldary öte köp qoiylǧan esım. Bız trendke ılesıp, sän quyp emes, kelınşegıme osylai esım qoiu jaily aian berılgendıkten osylai ataǧandy jön kördık.
Jalpy, at qoiu ärkımnıŋ öz erkınde, dese de män-maǧynaǧa män berse deimın.
«Men üşın Arlan esımı Ahmedke qaraǧanda jaqynyraq»
Ainūr İsaeva (foto feisbuk paraqşasynan alyndy)
Ainūr İSAEVA (jurnalist): «Är ūlt daralanyp tūruy tiıs. Aty men zaty, tüsınıgı, ömırlık qaǧidasy barı-barı basqadan özgeşe bolǧanda onyŋ kım ekenın, qai ūlttyŋ ökılı ekenın ainytpai bıletın bolamyz. Mäselen, İvan dese, slavian elınıŋ azamaty dep bılemız. Sol sekıldı qazaqtyŋ da esımı ūltyn anyqtaǧany abzal dep bılemın. Men üşın ūlttyŋ müddesı, dınnıŋ müddesınen joǧary (qūdai men dındı şatastyrmauyŋyzdy sūraimyn). Men üşın Arlan esımı Ahmedke qaraǧanda jaqynyraq. Ärine, qazaqta arab, parsy tılınen engen esımder köp. Olar äbden qazaqylanyp ta ketken. Dese de, tübımız türkı halqymyz. Sol sebepten tereŋ maǧynaly öz esımderımızden qaşpaiyq».
Esım qoiu ärkımnıŋ öz enşısındegı dünie. Kım de bolsa, oqyǧany men toqyǧanyna, körgenı men tüigenıne qarap at qoiar. Äitse de... Qaperge alar dünie köp. Joǧarydaǧy pıkırler oi tüiıp, taŋdau jasauyŋyzǧa türtkı bolar.
Foto aşyq derekközden alyndy
Aijan PERDEBEKQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly
