قر ۇەم ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، 2020 جىلدىڭ ءبىر عانا تامىز ايىندا ۇل بالالارعا: نۇريسلام (123), يبراھيم (103), راسۋل (78), يسلام (77), مۋحامماد (73), ال قىز بالالارعا: رايانا (478), مەدينا (437), ايشا (398), امينا (284), كاۋسار (210) سىندى يسلام دىنىنە نەگىزدەلگەن اتتار قويىلعان. نەلىكتەن قازاقى ەسىمدەر ەمەس، يسلام دىنىنە نەگىزدەلگەن اتتار كوبەيىپ بارادى، بۇل ءۇردىس ۇلتتىق بولمىسىمىزعا كەرى اسەرىن تيگىزبەي مە؟
قازاق تىلىندەگى جالقى ەسىمدەردى زەرتتەگەن كورنەكتى عالىم تەلعوجا جانۇزاقوۆ: «كىسى ەسىمدەرى ءوزىن قورشاعان الەۋمەتتىك قوعاممەن تىعىز بايلانىستى»، - دەگەن ەكەن. عالىم حV-XVIII عاسىرلاردان باستاپ-اق قازاق حالقى بالاعا دىني ەسىمدەر قويا باستاعانىن دا ايتقان. بىراق ول زاماندا ات قويۋدىڭ ءمانى بولەك ەدى دە، بۇگىنگى ات قويۋدىڭ ءمانى مۇلدە بولەك.
ءبىزدىڭ ەلىمىز بالاعا اراب تىلىندەگى ەسىمدەردى بەرگەندە، ەكى ءتۇرلى مازمۇنعا سۇيەنىپ كەلگەن: ءبىرىنشىسى – يسلام دىنىمەن بايلانىستى جالقى ەسىمدەرگە نەگىزدەلەدى: «اللانىڭ 99 ەسىمى»، سونداي-اق پايعامبارلار مەن ساحابالاردىڭ، ولاردىڭ ۇرپاقتارى مەن ايەلدەرىنىڭ قۇرمەتىنە قويىلادى. ال ەكىنشىسى – جالپى ەسىمدەر. سوڭعى كەزدەرى قازاق ات قويۋدا وسىنىڭ بىرىنشىسىنە كوبىرەك جۇگىنۋدە. مۇنى ءبىر توپ تاۋەلسىزدىگىمىزدى الىپ، حالىقتىڭ يسلام دىنىمەن ساعىنا قاۋىشۋىمەن تۇسىندىرسە، ەكىنشى توپ ءتۇرلى اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتىپ، كوكىرەك كوزىنىڭ اشىق ەمەستىگىنەن، ءتۇرلى قاساڭ قاعيدالارعا باعىنىپ قالاتىنىمەن دە ءتۇسىندىرىپ جاتادى.
«پايعامبارىمىزدىڭ ەسىمىن كەلەكە ەتىپ جاتقانداي كورىنەدى»
بۇرىنعىلار ازان شاقىرىپ، پايعامبار (يبراھيم-اباي) نەمەسە ايتۋلى تۇلعانىڭ ەسىمىن تىكەلەي اتاماسا، بۇگىنگىلەر اتىن ولاي «بۇرمالاۋدى» قۇپ كورمەيتىن جايلار دا كەزدەسەدى. ماسەلەن تۇركىستاندىق زاميرا مەرگەنبايقىزى ء(ۇي شارۋاسىندا) جارى ەكەۋى بىردەي نامازعا جىعىلىپ، اللا الدىنداعى قۇلشىلىعىن بۇلجىتپاي ورىنداۋعا تىرىسىپ جۇرگەنىن ايتا كەلىپ: «مەنىڭ ۇلىمنىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى «مۇحاممەد»، بىراق اتا-اجەسى، باسقا دا ۇلكەندەر «مۇقاش»، «مۇقاتاي» دەپ جاتادى. بالامدى وسىلاي اتاعاندا، ىشتەي جامان كۇيدە بولامىن. اكەسى بالاما بۇل ەسىمدى قويعاندا، اللانىڭ ەلشىسى، پايعامبارىمىز س.ع.س-ءنىڭ قۇرمەتىنە قويعان ەدى. ال، ۇلكەندەر جاعى، الگىندەي، بالامنىڭ اتىن بۇرمالاپ ايتقاندا، پايعامبارىمىزدىڭ ەسىمىن كەلەكە ەتىپ جاتقانداي كورىنەدى»، - دەيدى.
«ەسىمىم يسلام دىنىنە نەگىزدەلسە دە، مەن مۇسىلمان ەمەسپىن»
وسكەمەندىك سامات تالعاتۇلىنا (ساۋدا وكىلى) اتا-اناسى اللانىڭ 99 ەسىمىنىڭ ءبىرىن ىرىمداپ قويعان ەكەن. ايتسە دە، سامات وسە كەلە ءوزىنىڭ دىنگە دەگەن كوزقاراسىنىڭ وزگەرگەنى جايلى: «اتا-انام مەن دۇنيەگە كەلگەندە، ارنايى ىرىمداپ «سامات» دەگەن ەسىم بەرگەن. اراب تىلىنەن اۋدارعانداعى ماعىناسى – «ماڭگىلىك، قولباسشى». بالالارىنىڭ دۇرىس، ءتۇزۋ جولمەن ءجۇرسىن دەگەن نيەتىنەن تۋعان شىعار، سۇراماپپىن. تەك اتىمنىڭ ءمانى جايلى وسە كەلە ءوزىم ىزدەپ تاۋىپ الدىم. جانە ۋاقىت وتە مەنىڭ دە دىنگە، يسلامعا دەگەن كوزقاراسىم وزگەرە باستادى. ءارتۇرلى عىلىمي ەڭبەكتەر قارادىم، اينالامداعى، جالپى قوعامداعى جاعدايلاردى ساراپتاي كەلە، ەشقانداي دىنگە تاۋەلدى بولعىم كەلمەدى. ەسىمىم يسلام دىنىنە نەگىزدەلسە دە، مەن مۇسىلمان ەمەسپىن. اگنوستپىن. مەن ءوز جولىمدى ءوزىم تاڭدادىم.بىراق ءارتۇرلى ءدىن وكىلدەرىنە، ولاردىڭ تۇسىنىكتەرىنە سىي-قۇرمەتپەن قارايمىن. راديكال باعىت بولماسا، ادام بالاسىنا زيانى تيمەسە بولدى. سوسىن قازاقى پايىم-تۇسىنىگىمىزگە، ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىمىزگە سىزات تۇسىرمەسە ەكەن. سول سەكىلدى ءتىلىمىزدى دە قۇرتپاسا. ايتپەسە، سوڭعى كەزدەرى «ماشاللاح»، «ينشاللاح»، «سۋبحاننالاح» دەگەن سوزدەردى ەستي-ەستي قۇلاق تا ۇيرەنىپ بارادى. ول دۇرىس ەمەس قوي. الدە، سولاي سويلەسە، «اللانىڭ ەرەكشە راحىمىنا بولەنە قالا ما؟»، - دەپ پىكىرىن بىلدىرەدى.
جالپى، يسلام دىنىنە نەگىزدەلگەن ەسىمدەرگە قاتىستى قوعامنىڭ پىكىرى ەكىگە جارىلعان. ءبىز پىكىر سۇراعان جاندار دا ءبىرى قوستاپ، ابەستىك كورمەيتىنىن ايتسا، ەكىنشىسى ارابشا ەسىمدەرگە تۇبەگەيلى قارسى ەكەندىگىن ءبىلدىردى.
«ماعىناسىز ەسىم قويعانشا، اراب-پارسى تىلىندەگى ماعىنالى ات قويعان دۇرىس»
الىبەك بايبول (فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى)
الىبەك بايبول (دراماتۋرگ، ادەبيەتتانۋشى، جازۋشى، قر جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى). ارابشا-مۇسىلمانشا ەسىم قويۋعا قارسى ەمەسپىن. ماعىناسىز ەسىم قويعانشا، اراب-پارسى تىلىندەگى ماعىنالى ات قويعان دۇرىس دەپ ويلايمىن. ءبىر كەزدەرى ازياداعا، سامميتكە، داعدارىسقا بايلانىستى ەسىمدەر كوبەيىپ كەتتى عوي. ال ەسىم ادامعا قىزمەت ەتۋى كەرەك. ءارى ادام ەسىمىنىڭ كوسمولوگيالىق ءمانى دە بار. اللا دا ريزىق-نەسىبەڭىزدى ەسىمىڭىزگە قاراي بەرەدى. ەگەر دۇرىس ەسىم بەرىلمەسە، ومىردە جولى بولماي، تاعدىرى دا سوعان سايكەس بولۋى نەمەسە جاراتۋشىنىڭ جىبەرگەن نەسىبەسى يەسىن تاپپاۋى دا مۇمكىن.
ەگەر ۇلى اقىنىمىز ابايدىڭ شىعارمالارىنا نازار اۋدارساق، اراب-پارسى سوزدەرىن كوپ كورەمىز. اباي سول ارقىلى قازاق لەكسيكونىن بايىتتى. سول سەبەپتەن مۇندا تۇرعان ەشتەڭە جوق دەگەن ويدامىن.
ءوزىم ءۇش قىزدىڭ اكەسىمىن. تۇڭعىشىمدى – ىڭكار، ودان كەيىنگىسىن – جاسمين، كىشكەنتايىمىزدى – رايانا دەپ اتادىق. ءبىرى – قازاقى ەسىم بولسا، ەكىنشىسى – ارابشا «ءار-رايان» جۇماقتىڭ ءبىر قاقپاسى دەگەن ماعىنانى بىلدىرەتىنىنەن ءبارى حاباردار بولسا كەرەك. ءيا، بىلەم، سوڭعى جىلدارى وتە كوپ قويىلعان ەسىم. ءبىز ترەندكە ىلەسىپ، ءسان قۋىپ ەمەس، كەلىنشەگىمە وسىلاي ەسىم قويۋ جايلى ايان بەرىلگەندىكتەن وسىلاي اتاعاندى ءجون كوردىك.
جالپى، ات قويۋ اركىمنىڭ ءوز ەركىندە، دەسە دە ءمان-ماعىناعا ءمان بەرسە دەيمىن.
«مەن ءۇشىن ارلان ەسىمى احمەدكە قاراعاندا جاقىنىراق»
اينۇر يساەۆا (فوتو فەيسبۋك پاراقشاسىنان الىندى)
اينۇر يساەۆا (جۋرناليست): «ءار ۇلت دارالانىپ تۇرۋى ءتيىس. اتى مەن زاتى، تۇسىنىگى، ومىرلىك قاعيداسى ءبارى-ءبارى باسقادان وزگەشە بولعاندا ونىڭ كىم ەكەنىن، قاي ۇلتتىڭ وكىلى ەكەنىن اينىتپاي بىلەتىن بولامىز. ماسەلەن، يۆان دەسە، سلاۆيان ەلىنىڭ ازاماتى دەپ بىلەمىز. سول سەكىلدى قازاقتىڭ دا ەسىمى ۇلتىن انىقتاعانى ابزال دەپ بىلەمىن. مەن ءۇشىن ۇلتتىڭ مۇددەسى، ءدىننىڭ مۇددەسىنەن جوعارى (قۇداي مەن ءدىندى شاتاستىرماۋىڭىزدى سۇرايمىن). مەن ءۇشىن ارلان ەسىمى احمەدكە قاراعاندا جاقىنىراق. ارينە، قازاقتا اراب، پارسى تىلىنەن ەنگەن ەسىمدەر كوپ. ولار ابدەن قازاقىلانىپ تا كەتكەن. دەسە دە، ءتۇبىمىز تۇركى حالقىمىز. سول سەبەپتەن تەرەڭ ماعىنالى ءوز ەسىمدەرىمىزدەن قاشپايىق».
ەسىم قويۋ اركىمنىڭ ءوز ەنشىسىندەگى دۇنيە. كىم دە بولسا، وقىعانى مەن توقىعانىنا، كورگەنى مەن تۇيگەنىنە قاراپ ات قويار. ايتسە دە... قاپەرگە الار دۇنيە كوپ. جوعارىداعى پىكىرلەر وي ءتۇيىپ، تاڭداۋ جاساۋىڭىزعا تۇرتكى بولار.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى
ايجان پەردەبەكقىزى،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
