Qazaqstannyŋ ǧylymi-zertteu İnstituttary men Ortalyqtary ūlttyq tarihty tūtastai körudı qalyptastyru, tarihi jadyny, sabaqtastylyqty saqtau jäne ūqsastylyqty qalyptastyru maqsatynda, 2018-2020 jj. «Ūly dala tarihy jäne mädenietı» atty pänaralyq ǧylymi baǧdarlamany ıske asyrdy. Üş jyldyq zertteuler nätijesı boiynşa tarih pen mädeniettıŋ özektı mäselelerıne qatysty jaŋa teoriialyq-metodologiialyq täsılder men tūjyrymdar äzırlenıp, qorytyndy konferensiia aiasynda aitylyp öttı.
Konferensiia jūmysy tömendegı baǧyttar boiynşa ūiymdastyryldy:
Baǧdarlama alǧaş ret pänaralyq därejede jüzege asyryluda jäne Elbasynyŋ qoǧamdyq sanany jaŋǧyrtu turaly ideiasyn jüzege asyratyn qoǧamdyq-gumanitarlyq saladaǧy naqty nätije bolyp tabylady.
«Ūly Dala tarihy jäne mädenietı» baǧdarlamasy negızgı tört baǧytta oryndaluda: etnogenez jäne etnikalyq tarih; qazaq memlekettılıgınıŋ tarihy; Qazaqstan tarihyndaǧy ūqsastylyq pen jaŋǧyru; ūdaiy ärekettegı onlain-platforma jasau.
Baǧdarlama nätijelerı bılım, ǧylym jäne mädeniet salalarynda memlekettık saiasatty jürgızu, säikes ministrlıkter men vedomstvolardyŋ praktikalyq sūratularyn oryndau boiynşa ūzaq merzımdı ūsynymdardy qalyptastyruǧa järdemdesetın Qazaqstandaǧy bılımdı damytuǧa endıru üşın qoldanyluy mümkın. Atap aitqanda, jaŋadan aiqyndalǧan tarihi arhiv materialdary joǧary oqu oryndary men jalpy bılım beretın mektepter, oqulyqtar men oqu qūraldaryna arnalǧan baǧdarlamalardy qūrastyru kezınde paidalanylady.
Baǧdarlamanyŋ ǧylymi tūjyrymdarynyŋ boljamdyq-analitikalyq täsılı men ūsynystyq sipaty el egemendıgı men halyqtyŋ sana-sezımın nyǧaituǧa, Qazaqstannyŋ tūraqtylyǧy men qauıpsızdıgın arttyruǧa paidaly boluy mümkın. Bırqatar şyǧys jäne batys elderınıŋ zerdeleu ǧalymdardyŋ Qazaqstan Respublikasy syrtqy saiasaty boiynşa ūsynymdyq şaralar jasauyna mümkındık beredı.
Ūlttyq tarihty tarihi jad, sabaqtastylyq, Qazaqstan halqynyŋ ūqsastylyǧyn qalyptastyru türındegı zertteuler qazaq memlekettılıgınıŋ tarihyn qalpyna keltırıp, Ūly dalanyŋ tarihi-mädeni mūrasyn tūtastai körudı qalyptastyruǧa sebepşı bolady. Tūtastylyq pen jüielılık barynşa tolyq belgılenedı, öitkenı, bızdıŋ tarih – könetürkı memleketterı men qazırgı Qazaqstan tarihy – bır tızbektıŋ buyndary ekendıgın bıldıredı. Demek, eŋ köne memleketter tarihynyŋ qazırgı tarih tärızdı maŋyzy bar.
Düniejüzılık jüiedegı Qazaqstan Respublikasynyŋ rölı men alatyn ornyn zerdeleudıŋ keşendı sipaty men pänaralyq täsılınıŋ Şyǧys pen Batys örkenietterın zertteude orasan zor maŋyzy bar. Jobany oryndauşylar memlekettılık, köşpelılertanu, halyqaralyq qatynastardy zerdeleude tübegeilı jaŋa täsılderın äzırlep, tarihi prosesterge qaita oilap qarauda.
Zertteulerdıŋ tüpkı nätijesı ırgelı jinaqtauşy eŋbekter men monografiialar, Memleket Basşysyna Baiandama türındegı nätijelık keşendı esep, şetel jäne qazaqstandyq ǧylymi jurnaldardaǧy jariialanym türınde ūsynylady.
2019 jyly R. B. Süleimenov atyndaǧy Şyǧystanu instituty janyndaǧy Tarihi materialdardy zertteu boiynşa respublikalyq aqparattyq ortalyǧy men Almaty qalasy Äkımdıgımen bırlese otyryp, şetel sarapşylary qatysqan, «Ūlttyq tarihtyŋ keŋıstıgı men uaqyty» atty ǧylymi seminar ötkızdı. Seminar jūmysyna «Ūly dala tarihy men mädenietı» baǧdarlamasyn oryndauşylary, QR akademiialyq jäne bılım mekemelerınıŋ ökılderı, şetel sarapşylary (prof. Anna-Mari Vilemeno, d-r Tatiana Sirbu, Luven Universitetı, Belgiia) qatysty.
2019 jyly Ortalyq Aziiany zerdeleitın Europalyq qoǧamdastyqtyŋ (ESCAS) 16th Biennial Conference «The Globality of Central Asia» atty halyqaralyq konferensiiasynda ǧylymi baǧdarlama ūsynyldy. Baǧdarlamaǧa qatysuşylar jaŋa ǧylymi baǧdarlamasyn ūsynatyn «Jahandyq tarih konteksındegı Ūly Dala» atty arnaiy panelın ötkızdı.
2019 jyly, baǧdarlama aiasynda Belgiia, Japoniia, Resei sarapşylary qatysqan Şyǧys Qazaqstan men Pavlodar oblystaryna halyqaralyq ǧylymi ekspedisiia jürgızıldı. Ekspedisiia barysynda, ǧalymdar Aqbauyr jäne Berel qorǧandary megalittık keşenı (Şyǧys Qazaqstan oblysy) aumaǧynda, Aqkelın tarihi-memorialdyq keşenı jäne M.J. Köpeevtıŋ kesenesınde (Pavlodar oblysy) tüzdık jūmystar jürgızdı. Osylardyŋ nätijesınde, sarapşylar tarihi eskertkışterdı IýNESKO-nyŋ Düniejüzılık mūrasy tızımıne engızu ūsynysyn jasaǧan döŋgelek üstelder ötkızıldı. Būl ıs-şaralar qazaqstandyq ǧylymnyŋ imidjı men onyŋ bäsekege jaramdylyǧyn arttyruǧa sebepşı bolady.
Baǧdarlamadan alynǧan nätijeler monografiialar, qūjattar jinaǧynda, hrestomatiialarda, kıtap-albom, kıtap-katalog, sözdıkter, oqulyqtar men oqu qūraldarynda jariialandy.
Qazaqstandyq ǧalymdardy älemdık ǧalymdar qauymdastyǧynya integrasiialau maqsatynda, baǧdarlama nätijelerı şeteldık resenziialanatyn jurnaldar (Scopus, Web of Science, ThomsonReuter, RǦSİ) men QR BǦM BǦSBK ūsynǧan ǧylymi jurnaldardaǧy maqalalardan oryn aldy.
Ǧylymi jūmysty keŋınen jaiu üşın, aralyq nätijeler baǧdarlamanyŋ Ūdaiy ärekettegı onlain-platformasynda baiandalady, būqaralyq aqparat qūraldarynda (gazetter, teledidar) jariialanyp, ǧalymdardyŋ äleumettık jelılerınıŋ betterınen ūdaiy jaryq körıp otyrady. Baǧdarlama jūmysynyŋ nätijelerı yqtimal paidalanuşylar, ǧalymdar qauymdastyǧy men qalyŋ jūrtşylyq arasyna aqparattyq onlain-platforma qūraldary arqyly jaiylady.
«Ūly Dala tarihy jäne mädenietı» atty qorytyndy halyqaralyq ǧylymi-praktikalyq konferensiianyŋ jūmysyna şeteldık jäne qazaqstandyq ǧalymdar – arheologtar, tarihşylar, şyǧystanuşylar, genetikter, antropologtar, etnograftar, sonymen qatar, akademiialyq instituttar, arhivter, muzeiler men joǧary oqu oryndarynyŋ ökılderı jaŋa bılımder jäne zertteu jūmysy täjıribesımen almasu üşın qatysty. Resei, Ukraina, Qyrǧyzstan, Özbekstan, Täjıkstan, Türkiia, Siriia, Ündıstan, Qytai, Japoniia, İzrail, Germaniia, Fransiia, Ūlybritaniia men AQŞ-tyŋ 80-nen astam ǧalymy onlain-baiandama jasady. Üş jyldyq zertteuler nätijesı boiynşa tarih pen mädeniettıŋ özektı mäselelerıne qatysty jaŋa teoriialyq-metodologiialyq täsılder men tūjyrymdar äzırlenıp, qorytyndy konferensiia aiasynda aitylyp öttı.
- Ūly dalanyŋ etnogenezı jäne etnikalyq tarihy;
- qazaq memlekettılıgınıŋ tarihy;
- Qazaqstan tarihyndaǧy ūqsastylyq pen jaŋǧyru.
Baǧdarlama alǧaş ret pänaralyq därejede jüzege asyryluda jäne Elbasynyŋ qoǧamdyq sanany jaŋǧyrtu turaly ideiasyn jüzege asyratyn qoǧamdyq-gumanitarlyq saladaǧy naqty nätije bolyp tabylady.
«Ūly Dala tarihy jäne mädenietı» baǧdarlamasy negızgı tört baǧytta oryndaluda: etnogenez jäne etnikalyq tarih; qazaq memlekettılıgınıŋ tarihy; Qazaqstan tarihyndaǧy ūqsastylyq pen jaŋǧyru; ūdaiy ärekettegı onlain-platforma jasau.
Baǧdarlama nätijelerı bılım, ǧylym jäne mädeniet salalarynda memlekettık saiasatty jürgızu, säikes ministrlıkter men vedomstvolardyŋ praktikalyq sūratularyn oryndau boiynşa ūzaq merzımdı ūsynymdardy qalyptastyruǧa järdemdesetın Qazaqstandaǧy bılımdı damytuǧa endıru üşın qoldanyluy mümkın. Atap aitqanda, jaŋadan aiqyndalǧan tarihi arhiv materialdary joǧary oqu oryndary men jalpy bılım beretın mektepter, oqulyqtar men oqu qūraldaryna arnalǧan baǧdarlamalardy qūrastyru kezınde paidalanylady.
Baǧdarlamanyŋ ǧylymi tūjyrymdarynyŋ boljamdyq-analitikalyq täsılı men ūsynystyq sipaty el egemendıgı men halyqtyŋ sana-sezımın nyǧaituǧa, Qazaqstannyŋ tūraqtylyǧy men qauıpsızdıgın arttyruǧa paidaly boluy mümkın. Bırqatar şyǧys jäne batys elderınıŋ zerdeleu ǧalymdardyŋ Qazaqstan Respublikasy syrtqy saiasaty boiynşa ūsynymdyq şaralar jasauyna mümkındık beredı.
Ūlttyq tarihty tarihi jad, sabaqtastylyq, Qazaqstan halqynyŋ ūqsastylyǧyn qalyptastyru türındegı zertteuler qazaq memlekettılıgınıŋ tarihyn qalpyna keltırıp, Ūly dalanyŋ tarihi-mädeni mūrasyn tūtastai körudı qalyptastyruǧa sebepşı bolady. Tūtastylyq pen jüielılık barynşa tolyq belgılenedı, öitkenı, bızdıŋ tarih – könetürkı memleketterı men qazırgı Qazaqstan tarihy – bır tızbektıŋ buyndary ekendıgın bıldıredı. Demek, eŋ köne memleketter tarihynyŋ qazırgı tarih tärızdı maŋyzy bar.
Düniejüzılık jüiedegı Qazaqstan Respublikasynyŋ rölı men alatyn ornyn zerdeleudıŋ keşendı sipaty men pänaralyq täsılınıŋ Şyǧys pen Batys örkenietterın zertteude orasan zor maŋyzy bar. Jobany oryndauşylar memlekettılık, köşpelılertanu, halyqaralyq qatynastardy zerdeleude tübegeilı jaŋa täsılderın äzırlep, tarihi prosesterge qaita oilap qarauda.
Zertteulerdıŋ tüpkı nätijesı ırgelı jinaqtauşy eŋbekter men monografiialar, Memleket Basşysyna Baiandama türındegı nätijelık keşendı esep, şetel jäne qazaqstandyq ǧylymi jurnaldardaǧy jariialanym türınde ūsynylady.
2019 jyly R. B. Süleimenov atyndaǧy Şyǧystanu instituty janyndaǧy Tarihi materialdardy zertteu boiynşa respublikalyq aqparattyq ortalyǧy men Almaty qalasy Äkımdıgımen bırlese otyryp, şetel sarapşylary qatysqan, «Ūlttyq tarihtyŋ keŋıstıgı men uaqyty» atty ǧylymi seminar ötkızdı. Seminar jūmysyna «Ūly dala tarihy men mädenietı» baǧdarlamasyn oryndauşylary, QR akademiialyq jäne bılım mekemelerınıŋ ökılderı, şetel sarapşylary (prof. Anna-Mari Vilemeno, d-r Tatiana Sirbu, Luven Universitetı, Belgiia) qatysty.
2019 jyly Ortalyq Aziiany zerdeleitın Europalyq qoǧamdastyqtyŋ (ESCAS) 16th Biennial Conference «The Globality of Central Asia» atty halyqaralyq konferensiiasynda ǧylymi baǧdarlama ūsynyldy. Baǧdarlamaǧa qatysuşylar jaŋa ǧylymi baǧdarlamasyn ūsynatyn «Jahandyq tarih konteksındegı Ūly Dala» atty arnaiy panelın ötkızdı.
2019 jyly, baǧdarlama aiasynda Belgiia, Japoniia, Resei sarapşylary qatysqan Şyǧys Qazaqstan men Pavlodar oblystaryna halyqaralyq ǧylymi ekspedisiia jürgızıldı. Ekspedisiia barysynda, ǧalymdar Aqbauyr jäne Berel qorǧandary megalittık keşenı (Şyǧys Qazaqstan oblysy) aumaǧynda, Aqkelın tarihi-memorialdyq keşenı jäne M.J. Köpeevtıŋ kesenesınde (Pavlodar oblysy) tüzdık jūmystar jürgızdı. Osylardyŋ nätijesınde, sarapşylar tarihi eskertkışterdı IýNESKO-nyŋ Düniejüzılık mūrasy tızımıne engızu ūsynysyn jasaǧan döŋgelek üstelder ötkızıldı. Būl ıs-şaralar qazaqstandyq ǧylymnyŋ imidjı men onyŋ bäsekege jaramdylyǧyn arttyruǧa sebepşı bolady.
Baǧdarlamadan alynǧan nätijeler monografiialar, qūjattar jinaǧynda, hrestomatiialarda, kıtap-albom, kıtap-katalog, sözdıkter, oqulyqtar men oqu qūraldarynda jariialandy.
Qazaqstandyq ǧalymdardy älemdık ǧalymdar qauymdastyǧynya integrasiialau maqsatynda, baǧdarlama nätijelerı şeteldık resenziialanatyn jurnaldar (Scopus, Web of Science, ThomsonReuter, RǦSİ) men QR BǦM BǦSBK ūsynǧan ǧylymi jurnaldardaǧy maqalalardan oryn aldy.
Ǧylymi jūmysty keŋınen jaiu üşın, aralyq nätijeler baǧdarlamanyŋ Ūdaiy ärekettegı onlain-platformasynda baiandalady, būqaralyq aqparat qūraldarynda (gazetter, teledidar) jariialanyp, ǧalymdardyŋ äleumettık jelılerınıŋ betterınen ūdaiy jaryq körıp otyrady. Baǧdarlama jūmysynyŋ nätijelerı yqtimal paidalanuşylar, ǧalymdar qauymdastyǧy men qalyŋ jūrtşylyq arasyna aqparattyq onlain-platforma qūraldary arqyly jaiylady.
«Ūly Dala tarihy jäne mädenietı» atty qorytyndy halyqaralyq ǧylymi-praktikalyq konferensiianyŋ jūmysyna şeteldık jäne qazaqstandyq ǧalymdar – arheologtar, tarihşylar, şyǧystanuşylar, genetikter, antropologtar, etnograftar, sonymen qatar, akademiialyq instituttar, arhivter, muzeiler men joǧary oqu oryndarynyŋ ökılderı jaŋa bılımder jäne zertteu jūmysy täjıribesımen almasu üşın qatysty. Resei, Ukraina, Qyrǧyzstan, Özbekstan, Täjıkstan, Türkiia, Siriia, Ündıstan, Qytai, Japoniia, İzrail, Germaniia, Fransiia, Ūlybritaniia men AQŞ-tyŋ 80-nen astam ǧalymy onlain-baiandama jasady. Üş jyldyq zertteuler nätijesı boiynşa tarih pen mädeniettıŋ özektı mäselelerıne qatysty jaŋa teoriialyq-metodologiialyq täsılder men tūjyrymdar äzırlenıp, qorytyndy konferensiia aiasynda aitylyp öttı.
"Adyrna" ūlttyq portaly
