«Smart city», būl – «Aqyldy qala». Elımızdıŋ üşınşı megapolisı bügınde aqyldy, sifrly jäne qauıpsız qalaǧa ainalyp keledı.
Sifrlyq sauattylyq – adamnyŋ ömırdegı barlyq salada sifrly tehnologiialardy senımdı, tiımdı jäne qauıpsız qoldanuǧa daiyndyq. Ol qazırgı taŋdaǧy aqparattyq qoǧamda qauıpsızdıktıŋ negızı sanalady.
Elımızde jüzege asyrylyp jatqan «Sifrly Qazaqstan» memlekettık baǧdarlamasynyŋ törtınşı baǧyty – Adami kapitaldy damytu, onyŋ ışınde halyqtyŋ sifrlyq sauattylyǧyn arttyru. Būl tūrǧyda sifrlyq sauattylyqqa oqytu jalǧasuda. Biylǧy jospar – halyqtyŋ sifrlyq sauatynyŋ deigeiın 80,0%-ǧa jetkızu. Osy baǧytta 12 myŋ adam sifrlyq oqudan ötkızılmek.
QR Sifrlyq damu, innovasiialar jäne aeroǧaryş önerkäsıbı ministrlıgınde https://digitalkz.kz/kursy/ resmi saity aşylyp, onda arnaiy kurstyq oqytu bölımı jūmys ısteude. Sonymen qatar arnaiy telegram-kanal da aşylǧan.
Jalpy, oqu 5 baǧytta jüredı: «Bazalyq daǧdylar», «E-kommersiia», «Aşyq ükımet» portaly, «Aqparattyq qauıpsızdık negızderı», «Elektrondy ükımet jäne elektrondy memlekettık qyzmetter» veb-portaldary.
Sifrlyq sauat arttyru oquyna şymkenttıkter de qatysa alady. Kurs mausym aiynan bastap qazan aiynyŋ soŋyna deiın jalǧasady.
Endı üşınşı megapolistegı sifrlandyru boiynşa atqarylyp jatqan jūmystarǧa kelsek, QR Sifrlyq damu, innovasiialar jäne aeroǧaryş önerkäsıbı ministrı A.Jūmaǧaliev osyndan bıraz uaqyt būryn Şymkentte sifrlandyru boiynşa atqarylyp jatqan jūmystarǧa joǧary baǧa bergen bolatyn.
Mäselen, Şymkent qalasy bılım beru salasyn sifrlandyruda köş bastap tūr. Būl salada balabaqşalar, mektepter jäne basqa da bılım beru mekemelerıne qūjat qabyldau, joldama beru boiynşa sūranysqa ie memlekettık qyzmetter avtomattandyrylǧan.
Şahar basşysy Şymkentte «Aqyldy qalalar» etalondyq standarty men «Sifrlyq Qazaqstan» memlekettık baǧdarlamasy aiasynda 8 negızgı saladan tūratyn tūjyrymdama jüzege asyrylyp jatqanyn jäne būl baǧyttaǧy jūmystardyŋ odan ärı jalǧasatynyn aitqan edı.
«Qalany basqaru» salasy boiynşa «109» monitoring jäne jedel den qoiu qyzmetı» aǧymdaǧy jyldyŋ mausym aiynyŋ soŋyna deiın qoldanysqa engızıletın bolady.
Al qala äkımınıŋ bırınşı orynbasary E.Sadyr densaulyq saqtau salasynda medisinalyq mekemeler jyl soŋyna deiın 100% kompiuterlık tehnikamen qamtylatynyn aitady. Onyŋ mälımdeuınşe, megapoliste «103» jedel medisinalyq qyzmetın jaŋǧyrtu» jobasy ıske asyryluda. Joba negızınde mausym aiynda tūrǧyndarǧa der kezınde kömek körsetu, qoŋyraulardy üzılıssız qabyldau üşın Call-ortalyq qūru közdelıp, aşyldy. Sonymen qatar, äkımdık tarapynan körsetıletın 160 memlekettık qyzmettıŋ 141-ı avtomattandyrylǧan, būl 88,1%-dy qūraidy.
Būdan bölek, jer qatynastary salasyn sifrlandyru maqsatynda ötken jyly halyksaulet portaly ıske qosyldy. Halyksaulet arqyly mekenjaiǧa nömır beru, ony naqtylau jäne joiu qyzmetterı avtomattandyrylǧan jüie arqyly bır jūmys künınıŋ ışınde ūsynylyp jatyr. Bügınde şaharda bas jospardyŋ investisiialyq kartasy (shymkent.genplan.kz) äzırlengen. Endıgı kezekte Şymkent qalasynyŋ geoportalyn daiyndau jūmystary jürgızılıp jatyr.
Aşyq äkımdık
Şymkent qalasynyŋ äkımdıgı – Aşyq äkımdık. «Aşyq äkımdık» jobasynyŋ aiasynda azamattarǧa körsetıletın memlekettık qyzmet şarttary oryndalyp, karantin jaǧdaiyndaǧy Ahualdyq ortalyqtyŋ jūmysy ıske asyp keledı.
Al Ötınıştermen jūmys jasau bölımı azamattardyŋ ötınışterımen jūmys sapasyn arttyru maqsatynda aşylǧan.
«Aşyq äkımdıkte» qala tūrǧyndarynyŋ aryz-şaǧymdaryn qabyldaityn 10 tereze jūmys jasaidy, (onyŋ ışınde 1 tereze özıne-özı qyzmet körsetuge arnalǧan) «bır tereze» qaǧidaty boiynşa bıryŋǧai jerde memlekettık qyzmetterdı körsetedı.
Äkımdıktıŋ mälımetı boiynşa aǧymdaǧy jyldyŋ 4 aiynda 5 483 ötınış kelıp tüsıp, olarǧa tiıstı jauaptar berılgen.
5G-dıŋ auyly alys emes
Bız qalada internet jyldamdyǧy joǧary bolǧan jaǧdaida ǧana sifrly sauatty bolamyz. Qala äkımı osydan bırer apta būryn jyldamdyǧy tömen aimaqtardy internetpen qamtudy tapsyrǧan bolatyn.
Qaladaǧy şaǧynaudandardy joǧary sapaly internetpen qamtamasyz etu jaiyn baiandaǧan sifrlandyru basqarmasy basşysynyŋ m.a. R.Aqjıgıtov qala aumaǧyndaǧy 105 şaǧynaudan men tūrǧyn alaptary internet jelısımen qamtamasyz etılgenın, onyŋ ışınde mobildı internetke – 74, symdy internetke – 79, talşyqty-optikalyq bailanys arnasyna 49 şaǧynaudan qol jetkızgenın atap öttı.
Onyŋ aituynşa, bügınde internet jelısıne qatynau mümkındıgı bar üi şaruaşylyqtarynyŋ ülesı 90,7 paiyzdy qūraǧan. Onyŋ ışınde 98,5%-y mobildı keŋ jolaqty bailanysqa, al 21,8% symdy keŋ jolaqty bailanysqa qosylǧan. Al, internet jelısın paidalanuşylar ülesı 80%-dy, tırkelgen internet abonentterınıŋ sany 75,5% qūraidy eken. Būdan bölek, ol 20 şaǧynaudanda internet jelısı, al 16 tūrǧyn alapta mobildı internet sapasy naşar ekenın aitty.
Sala mamandary bailanys operatorlary tūrǧyndardyŋ densaulyqqa ziian keltıredı degen şaǧymdarynyŋ äserınen bırneşe şaǧynaudandarda bazalyq stansiialar alynyp tastalǧanyn aityp, bazalyq stansiialardy ornatuǧa arnaiy jerdıŋ qarastyrylmaǧanyn jetkızdı.
Osy rette, qala äkımı jyldamdyǧy tömen aimaqtardy 100 paiyz jyldamdyǧy joǧary internet jelısımen qamtamasyz etudı tapsyrǧan-dy.
– Qalanyŋ ärbır tūrǧyny sapaly internetke qol jetkızuı kerek. Qazır memlekettık qyzmetterdıŋ basym bölıgı internet arqyly jüzege asyrylady. Sondyqtan sapasy tömen eldımekenderge köŋıl bölıp, 5G jyldam internet jelısın qolǧa aluymyz kerek,-dedı M.Äitenov.
Qaladaǧy keibır şaǧyn audandarda 5G tūrmaq, 4G jelısınıŋ sapasy tömen ekenın aitqan şahar basşysy Şymkent qalasyn jyldamdyǧy joǧary internetpen qamtamasyz etu üşın strategiialyq jospar qūryp, 5G tehnologiiasyna ötudı jüktedı. Sonymen qatar, äkım salalyq basqarmaǧa ūialy bailanystyŋ bazalyq stansiialary men qajettı jabdyqtardy ornatuǧa tiıstı jer uchaskesın bölu boiynşa naqty tapsyrmalar jüktedı.
Osy oraida qalany sapaly internetpen qamtamasyz etudıŋ 2020-2021 jyldarǧa arnalǧan strategiialyq jospary jasaluda.
Sifrlandyru basqarmasy basşysynyŋ m.a. R.Aqjıgıtovtıŋ aituynşa, bazalyq stansiia ornatu üşın qala aumaǧynan 11 jer telımı anyqtalyp, Google maps kartasynda belgılengen. Olar N. Nazarbaev daŋǧyly, Arǧynbekov pen Aişa bibı köşesınde, Qaitpas, Şymsiti-Asar qiylysy, Qainarbūlaq şaǧyn audany, Asar şaǧyn audanyndaǧy ışkı ainalma joly, Şymkent-Almaty tas jolynan Dostyq şaǧyn audany baǧytyna qarai, Tölemetov-Ötegenov köşelerınıŋ qiylysyna qoiylady dep josparlanuda.
Strategiialyq josparda qalany internetpen qamtu mäselesı boiynşa zerdeleu jūmystaryn jürgızetın jūmysşy top qūru, tūrǧyndardy sapaly internetpen qamtamasyz etu üşın bailanys operatorlarymen memorandum tüzu, «Aqyldy künbaǧys» aqparattyq-tanymdyq keşenınıŋ qyzmetın küşeitu jäne sanyn arttyru, ornatylǧan bazalyq stansiialardyŋ adam ömırıne qauıpsızdıgı jönınde tūrǧyndar arasynda keŋınen tüsındıru jūmystaryn jürgızu qaralǧan.
Aita keteiık, «Aqyldy qalalar» etalondyq standartyna säikes Şymkent qalasynda «Aqyldy künbaǧys» aqparattyq-tanymdyq jüiesı ıske qosyldy. Atalǧan jüie saiabaqtar men qoǧamdyq oryndarda tūrǧyndardyŋ telefondaryn quattap, jalpyǧa qoljetımdı Wi-Fi paidalanuyna mümkındık beredı. Qūrylǧy kün közınen quat alatyn panelder men akkumuliatorlar arqyly jūmys jasaidy.
«Aqyldy künbaǧys» keşenı qalada 20 jerge ornatyldy. Olar: Täuelsızdık saiabaǧy – 6, Ortalyq saiabaq – 3, Metallurg saiabaǧy – 3, Jeŋıs saiabaǧy – 3, Dendro saiabaǧy – 3, Qoşqar ata – 2.
«Aqyldy künbaǧys» kün panelderı arqyly kün közınen akkumuliatorǧa quat jinaidy. Jinalǧan quat ūialy telefondardy, planşetterdı quattauǧa, jaryqtandyru şamdaryn jaǧuǧa, tanymdyq keşen qūrylǧysyn ıske qosuǧa jūmsalady.
Sonymen bırge Wi-Fi jelısın tegın taratu mümkındıgı bar. Qūpiia söz (parol) retınde retınde körnektı aqyn Abai Qūnanbaevtyŋ tuǧan jyly men 2020 jyly atap ötıletın merei toiyn qatar jazu arqyly Wi-Fi jelısın qol jetkızuge bolady.
Qala tūrǧyndary men qonaqtary arnaiy «Aqparattyq qyzmet körsetu» qosymşasy arqyly qalamyzdaǧy körıktı jerler, arhitekturaly nysandar, saiabaqtar, tamaqtanu oryndary jäne oiyn-sauyq keşenderı turaly qazaq, orys,aǧylşyn tılınde mälımet alyp, olardyŋ ornalasqan nüktesın kartadan tauyp aluyna bolady.
«Aqparattyq qyzmet körsetu» qosymşasyna qazaq tılındegı filmder men än-küiler jinaqtalǧan.
Märiiam Aitbai,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
