Ekspat-munaıshy – 12 mln teńge, Qazaqstan azamaty 739 myń teńge jalaqy alady.
Qazir ekspat-munaıshylar jergilikti jumysshylarǵa qaraǵanda qansha qarjy alady degen saýaldar qoǵamda kóp qoıylatyn suraqtardyń biri. Ashyq derekkózderindegi aqparattarǵa qaraǵanda shetelden kelgen mamandar osy salada eńbektenip júrgen otandastarymyzdan 20 ese kóp tabys tabady. Qazaqstan munaıservıstik kompanııalar odaǵynyń bas dırektory Nurlan Jumaǵulov zertteý júrgizip, arnaıy keste jasapty. Munaı óndirý salasyndaǵy eńbekkerlerdiń tabysy men shetelden kelgen jumysshylardyń ortasha jalaqysyn salystyrǵanda, bizdiń elde kimniń jaıly ómir súretinin baıqaý qıyn emes.
Azattyq Rýhy tilshisi otandyq sarapshylardan pikir surap, keıbir táýelsiz zertteýlerdiń qorytyndysyna úńilip kórdi. Tómendegi Nurlan Jumaǵulovtyń munaıshylar alatyn jalaqy (syıaqynyń barlyq túri, toqsandyq, munaıshylar kúnine beriletin syıaqy, jyl sońynda beriletin syıaqyny qosqanda), ústemaqylardy esepke ala otyryp túzgen kestesi.
«Esep júrgizý barysynda eldegi jylyna 500 myń tonnadan joǵary munaı óndiretin kompanııalardyń málimetteri qoldanylǵan. Aıta ketý kerek keıbir sheteldik iri kompanııa top-menedjmenti jyl qorytyndysy boıynsha qomaqty bonýstar alady. Sol sebepti esep-qısap kezinde keıbir sandarda aýytqýlary bolýy múmkin. Ol ary ketse 20%-dan aspaýy kerek»,- dep eskertedi N. Jumaǵulov.
Oqyrman kesteniń sońǵy baǵanyndaǵy jasyl tústi bólimine nazar aýdarsa bolady. Bul jerde jergilikti jáne sheteldik jumysshylardyń ortasha aılyq jalaqsynyń mólsheri kórsetilgen. Eń iri Teńizshevroıl kompanııasynda ekspat-munaıshy 12 mln teńge jalaqy alsa, Qazaqstan azamaty 18 ese tómen jalaqyny mise tutady. Onyń aılyǵy – 739 myń teńge. Qashaǵan men Qarashyǵanaqta da osyǵan uqsas jaǵdaı. Jergilikti munaıshynyń ortasha aılyǵy 1 mln 200 myń teńge. Al dál osyndaı sheteldik mamannyń esepshotyna aıyna 10-20 mln teńge aralyǵynda qarajat túsedi. Bul málimetterdi avtor ashyq derekkózderinen alǵanyn eskertedi.
«Munaı salasyna qatysty salyq aqparattary qupııa emes. Bizde jumysshylardyń sany, rezıdent, rezıdent emes ekendigi týraly málimetter bar. Sebebi jer qoınaýyn paıdalanýshylar mundaı aqparattardy Energetıka mınrıstrliginiń resmı saıtynda jarııalap otyrady. Ol jerde aılyq, toqsan saıynǵy jáne jyldyq esep-qısapty kórýge bolady. Otandyq jáne sheteldik eńbekkerlerdiń tabysyn eseptep shyǵý qıyn emes. Qazaqstandyqtan tabys salyǵyn jáne zeınetaqy qoryna jarna aýdaryp otrady. Al syrtan kelgen jumysshylar tek jeke tabys salyǵyn quıady. Osy málimetterge súıenip, barlyq mamandardyń tabysyn bilýge bolady»,- deıdi Qazaqstan munaıservıstik kompanııalar odaǵynyń bas dırektory Nurlan Jumaǵulov.
Sarapshy Oleg Egorov bul salany 20 jyldan beri zerttep júrgenin aıtady. Onyń sózinshe, ekimyńynshy jyldary sheteldik jumysshylar jalaqy máselesinde jergilikti munaıshylarǵa ıeginiń astynan qaraıtyn. Desek te eki jaqtyń da aýyrtpashylyǵy men atqaratyn jumysy teńdeı bolatyn.
«Árıne bul másele kompanııalardyń, konsorıýmnyń óz ishinde qaralatyn edi. Biz úshin bul qorlyq boldy, Men sol jyldary amerıkalyq munaı kásipornynda jumys istedim. Ózim quralpylas mamandardyń ajalqysy 10 ese kóp boldy. Biraq olar sheteldikter edi. Qashaǵanda jalaqyny teńestirý sońǵy jyldary ǵana aıtyla bastady. Qazaqstandyq top-menedjerler otandyq munaıshylardyń jalaqysy teńespese de, sheteldikterdiń aılyǵyna jaqyndasyn degen talaptar qoıyp júr. Tehnıkalyq mamandardyń jalaqysy, qara jumys isteıtin jumysshylardyń eńbekaqysyna bola munaı óndirisi salasynda jıi tolqýlar oryn alatyn boldy»,- deıdi O. Egorov.
Aıta ketý kerek, jer qoınaýyn paıdalanýda iri munaı óndirýshi kompanııalardyń úlesi salystyrmaly túrde kóp. Mysaly, Teńiz jobasynda, Qarashyǵanaq jáne Qashaǵanda ulttyq munaı kompanııalarynyń akııasy 20%-dan aspaıdy. Teńizshevroıl- 20 paıyz, Qarashyǵanaq- 10 paıyz, al Qashaǵanda- 16 paıyz. Sondyqtan bul iri kenishterdegi sheteldik kompanııalardyń eń joǵarǵy jalaqy alatyn pozıııalaryn syrtan kelgender qoldarynda ustap otyr.
«Eger AQSh-tan keletin mamandy bizdiń munaı sektorynda ustap turý úshin onyń jalaqysy da qomaqty bolýy shart. Sebebi ol óz elinde 20 myń AQSh dollarynan kem jalaqy almaıdy. Tipti áleýmettik paketterdi qosqanda odan da kóp tóleýge májbúr. Turatyn jeri, tamaǵyna da qosymsha qarajat qarastyrylǵan. Al mundaı jeńildikter qazaqstandyq jumysshylarǵa berilmeıtini belgili. Sol sebepti bul talas týyp, daý kótergende sheteldikterdiń daıyn turatyn jaýaby»,- deıdi munaı-gaz salasynyń sarapshysy Sergeı Smırnov.
Nurlan Jumaǵuovtyń aıtýynsha, «Bolashaq» baǵdarlamasymen sheteldik JOO bitirip kelgen mamandardy munaı-gaz salasyna jumysqa shaqyrý jolǵa qoıylmaı otyr. Olar shetelde oqydy, keıbiri tájirıbeden ótti, endi óz elinde mamandyǵyn shyńdaýǵa múmkindik alýy kerek edi. Men osyndaı saýaldy úlken jıyndarda qoıǵanda, sol shetelden kelgen jerlesterimiz munda jalaqynyń az ekenin aıtady.
«Saudi Aramco» dep atalatyn arab munaı kompanııasynda isteıtin qazaq jigiti jylyna 500 myń AQSh dollaryndaı paıda tabatynyn aıtady. Onyń aıyna 1 mln teńgeden artyq tólemeıtin jergilikti kásiporynǵa jumysqa kelmeıtini anyq», - deıdi sarapshy.
Rıshat Asqarbekuly
