Ulttyq kınony qoldaý memlekettik ortalyǵy qurylyp, jumysyn bastaǵanda, eltip ketpesek te, eteginen tartpadyq, kúdigimiz bolsa da, kesir sóz aıtpadyq, jaqsylyqtan úmittendik, qoldadyq-qolpashtadyq.
Aqyry ne boldy?
Áýeli Ulttyq kınony qoldaý memlekettik ortalyǵynyń basshysy Gúlnar Bolatqyzy Sársenova para aldy degen kúdikpen ustalǵanda, tiksinip qaldyq. Sonyń aldynda ǵana Gúlnar Bolatqyzy túrli saıttarda ári-sári oıǵa jeteleıtin jazbasyn jantalasa jarııalaǵan. Ol jazbasynda bıylǵy koronovırýs ákelgen lańnyń qıynshylyǵy, sonda da el kıno óneriniń maıtalmandaryn oǵan moıymaı qarsy turatynyna senetinin, osy jolda muqym kınogerler men kınosúıer qaýymdy áreket etýge shaqyratynyn «eljireı» aıtady. Súıdeıdi de, óziniń bul qıyn kezeńde ne paıda keltirmek ekenin jazady. Gúlnar hanym ótken jylǵy birinshi pıtchıngte óziniń «Nartaı» atty kórkem fılmine (ózi Kıno ortalyǵyna basshysy bolyp kele salyp) bólingen 380 mıllıon teńgeni Ortalyqqa qaıtaratynyn, oǵan qosa, óz qaltasynan Kıno ortalyǵy ıgiligi úshin jáne 40 mıllıon qosatynyn aıtady. «Pah!» dedik! «Jasa!» dedik biz de «eljirep». Sóıtsek, «baqsaq, baqa eken» degendeı, ertesine-aq aıypqa ilindi... Sárá, «tyqyrdy» sezgen-aý... Sebebi, Gúlnar Bolatqyzynyń «Nartaı» fılmi birinshi pıtchıngten eki-úsh jyl buryn bastalyp qoıylǵan eken. Fılmine dep alǵan 380 mıllıon teńgeni osyǵan deıin jaratpasa, onda qarjyǵa zárý bolmaǵany ǵoı? Endeshe ol qarjyny alǵandaǵy maqsaty ne? Qansha zárý kınogerlerdiń aýzynan jyryp? Kim biledi, biz baıqaǵan bul jaıt júz aıyptyń biri ǵana bolar...
Bıyl ekinshi ret ótken pıtchıngtiń qorytyndy tizimin kórgende kúdigimiz qoıýlana tústi. Ulttyq kınony qoldaý memlekettik ortalyǵynyń ádiletsizdiktiń ordasyna shyndap aınala bastaǵanyna kýá boldyq. Bul qalpynda bul Ortalyq óziniń negizgi mindetin atqarýǵa múldem qabiletsiz ekenine kózimiz jetti. Qajet deseńiz, bul dármensiz Kıno ortalyǵynyń QATELIKTERIN tizbelep bereıik:
1. Ortalyq byltyr ǵan asyǵys-úsigis, shala-sharpy qabyldanǵan «Kıno týraly zańnyń» negizinde qurylǵan. Sol zańǵa sáıkes, Ortalyqta úmitker fılmder «Ulttyq kıno» mártebesine talasady. Al bulardyń túsiniginshe («kıno týraly zań» negizinde árıne), «kıno toby quramyndaǵy shyǵarmashylyq toptyń belgili bir bóligi qazaqstandyq» bolsa, «prodıýserler qazaqstandyq» bolsa, «kórkemdik deńgeıi joǵary» («kórkemdik deńgeıi» dep neni uǵatyny da belgisiz) bolsa, ulttyq mártebege ıe bolady eken! Kórip turǵandaryńyzdaı, munda ulttyq túr, túsinik, tanym, ulttyq fılosofııa, ulttyq paıym, ulttyń tili týraly bir aýyz sóz joq! Bul tizbelengen qasıettersiz fılmge ulttyq mártebe berýdiń ózi – absýrd! Atalǵan pıtchıngte kınojobalardyń on-aq paıyzy qazaq tilinde bolýy, sanaýly sapaly qazaqtildi, naǵyz ulttyq mártebege laıyqty fılm jobalarynyń aqtyq tizimnen kórinbeýi – osy shalaǵaılyqtyń nátıjesi!
2. Ekinshi pıtchıng nátıjesi tiziminde «Aýyl» degen ataýmen jalgyz «avtorlyq» fılm júr. Onyń ózin fılm úshin emes, Serik Apyrymovtyń jeke bedeli úshin qosqan sııaqty. Aram shóptiń ortasynda buqqan adal óskin ispetti, negizi qaýqarsyz, tamyrsyz «kommerııalyq» baǵyttaǵy fılmniń ortasynda avtorlyq jobanyń jalǵysyrap turýy – úlken qatelik. Sebebi, avtorlyq fılmder – shyn óner týyndysy. Avtorlyq fılmder – ulttyń aqyl oıy, parasaty. Bizdiń el «jyltyraq» qaýqarsyz fılmdermen emes, aqyl oıdyń nátıjesi, eldiń mártebesin aspandatar shyn óner týyndysy – avtorlyq fılmdermen álemdik arenada óz orynyn saılaýy kerek. Óıtkeni, avtorlyq fılmderdiń órisi keń, qulashy shalqar, olarǵa elaralyq shekara da, basqa da kedergi bola almaıdy – olar bar adamzat ıgiligine aınala alady. Avtorlyq fılmder - ulttyń rýhanı azyǵy da, paıda akeler qarjy kózi de bola alady. Oǵan mysal kóp, biraq biz kóp sozbas úshin,bar-joǵy on-aq myń dollarǵa túsirilip, Veneııa kınofestıvalinde «Altyn arystanǵa» ıe bolyp, álemniń júzdegen eline satylyp ketken Jafar Panahıdyń «Sheńber» atty fılmin ǵana atap aıtaıyq ta, kelesi qatelike kósheıik. Aıtpaqshy, Reseıdiń azýyn aıǵa bilegen kınoprodıýseri A.Rodnıanskıı de bir suhbatynda shet elde F.Bondarchýktiń fılmderinen góri, A.Zvıagınevtiń fılmderi tabysty júretindigin basa aıtqan edi.
3. Jobalardy irikteý-pıtchıngi Ortalyq basshylary qansha onlaın ótkizdik dep kúpingenderimen, óte jumbaq, ashyq emes. Avtorlarǵa pıtchıng alańynda jaqaýrata suraq qoıylǵanymen, qatelikteri aıtylmaıdy. Pıtchıng alańynan shyqqan avtorlar ózderiniń jobalarynyń qabyldanǵan-qabyldanbaǵalnyn, durys-burysyn bile almaı pushaıman bolady. Eksperttik keńestiń eleginen kelesi satyǵa óte almasa, so kúıi jobalary «kinási» anyqtalmaǵan, belgisiz kúıinde qalady. Odan ári VAK sarasyna attandyrǵan jaǵdaıda da joba ıelerin begisizdik kútip turady. Mysalǵa, bıyl Eksperttik keńes quptaǵan 58 joba VAK irikteýinen soń 42 joba blyp, qysqaryp oraldy. Ne úshin qysqartty? Ne kinási bar? Ne sebepti? Jaýap joq! Osy ma, ádil, ashyq, onlaın pıtchıng?
4. Eksperttik keńes músheleriniń eki-úsheýi ǵana qazaq tilindegi kınojobalardy oqyp, pikir aıta alady. Mundaı jaǵdaıda obektıvtilik jóninde, ulttyq mártebe jóninde, ulttyń kınotýyndysy jóninde, jalpy, ulttyq óner jóninde oı qozǵaýdyń ózi artyq.
Qatelikterdi tize bersek, shubatylyp shyǵa berýi múmkin. Jeter osy.
Endi ne istemek kerek?
Qaıtsek, sory qalyń qazaq kınosyn qutqaramyz?
Biz tirelgen jaýap jalǵyz: Ulttyq kınony qoldaý ortalyǵynyń mindetterin «Qazaqfılm» quziretine berý kerek!
Onyń mynandaı artyqshylyqtary bar:
1. «Qazaqfılm» ıeliginde kıno óndirisine kerekti qoıma, ǵımarattar, stýdııalar, tehnıkalar, atshaptyrym kórikti aýlasy bar. Osyndaı kınoǵa arnalǵan yńǵaıly ǵajap ǵımarat bola tura Uttyq kınony qoldaý ortalyǵy nege qýyqtaı, terezesi joq jeke ǵımaratta qyrýar aqsha tólep, tyǵylyp otyr?
2. «Qazaqfılm» Kórkemdik keńes (eksperttik keńes) jasaqtaýda anaǵurlym alǵyr. Tájıirbeli. Jáne munda eksperttik keńestiń Ulttyq kınony qoldaý ortalyǵyndaı belgili ýaqyttarda ǵana emes, jyl boıy, úzdiksiz jumys isteý múmkinshiligi bar. Sondaı-aq, munda ár úmitker kınogermen jeke-jeke keńes quryp, bar qatelikteri men jetistikterin kózbe-kóz aıtyp, sheshimin protokol jasap, sońynan birden shyǵara alady. Ashyqtyq, ádildik degen osy emes pe?
3. «Qazaqfılm» mamandary stýdııany modernızaııalaý, jetildirýmen qatar, shyn máninde ulttyq dúnıeler jasaýǵa, ashyqtyqqa jáne ónerge degen adaldyqqa mán berip otyr. Osy!
Al, eger Kıno ortalyǵyn osylaı óz bilgenimen jibersek, qazaqtyń qasıetti kınodalasyn aramshóp basyp, óner ordasy taıaý arada shyrmaýyq, oshaǵan, ıtsıgekterden kórinbeı qalýy bek múmkin!
Danııar Salamat
