Taiauda prokatqa şyǧarylǧan «Qajymūqan» filmın tüsırgen top jetekşısı kartinanyŋ qalai äzırlenıp, tüsırılgenı jäne qiyndyqtary jaiynda oi bölıstı.
"Qajymūqan" filmı – Qanaǧat Mūstafinnıŋ tarihi-ömırbaiandyq kinotuyndysy. Būl film qazaq halqynyŋ ataqty baluany, älemge tanymal sportşy Qajymūqan Mūŋaitpasovtyŋ ömırı men erlıkterıne arnalǧan.
Qajymūqan – qazaq halqynyŋ sporttyq jäne ūlttyq qaharmany, klassikalyq küresten älem chempiony bolǧan tūlǧa.
Körkem filmde Qajymūqannyŋ baluandyq joly, onyŋ sporttaǧy jetıstıkterı, bäsekelesterı, sondai-aq qazaq halqynyŋ kürdelı äleumettık jäne saiasi kezeŋderdegı ömırı körsetıledı. Sonymen qatar, Qajymūqannyŋ qarapaiym auyldan şyǧyp, älemdık arenada ataqty baluanǧa ainalu jolyndaǧy qiyndyqtary men tabandylyǧy – basty nazarda. Film Qajymūqannyŋ erlıgı men qaisarlyǧy arqyly ūlttyq ruhty därıpteidı.
Qazaqtyŋ tarihi-mädeni qūndylyqtaryn jaŋǧyrtyp, jastardy otansüigıştıkke, tabandylyqqa jäne öz halqyna degen maqtanyş sezımıne tärbieleuge baǧyttalǧan kinotuyndynyŋ rejisserı Qanaǧat Mūstafin filmnıŋ tüsıru barysy men ideiasyn aityp, sūhbat berdı.
- "Qajymūqan" filmın tüsırude basty şabyt közı qandai boldy?
- Jalpy ideia 2011 jyly keldı. Kölıkte kele jatyp radiodan Qajymūqan Mūŋaitpasūlynyŋ tuǧan künın atap öteiın dep jatqanyn estıdım. Jazuşy äkem Qūrmanǧazy Qaramanūlynyŋ (marqūm) üide ülken kıtaphanasy bolatyn. Sol kezde äkemde Qajymūqan turaly kıtap bar şyǧar dep üige bardym. Oǧan deiın men Qajymūqan Mūŋaitpasūly turaly mektep baǧdarlamasynan ǧana bıletınmın. Al äkemnıŋ kıtaphanasynan baluan turaly ekı kıtapty tauyp alyp oqyp, aŋyz adamdy tanyp, şabyttandym.
Keŋes kezınde «Znai naşih!» degen kino bolatyn. Sony tauyp alyp, internetten qaradym. Qarasam, ol kinoda Qajekeŋnıŋ tek ekı jyl ömırın körsetıptı.
Ekınşı mäsele, Sovet ideologiiasynda qazaqty bırınşı planǧa eşqaşan şyǧarmaityn. Sol sebeptı qolbala siiaqty bolǧan eken. Oǧan rejisserdıŋ eş kınäsı joq. Ol kezde zaman sondai edı. Basty keiıpkerler orystar bolatyn.
Sodan soŋ Qajymūqannyŋ bükıl ömırın körsetıp, kino tüsırsem dep armandadym. Ssenarii jaza bastap, qosalqy avtordy taŋdadym. Qajekeŋnıŋ bükıl ömırın körsetıp, naǧyz patriot bolǧanyn körsetkım keldı. Qajymūqan Mūŋaitpasūly Türkiiada, Şvesiiada da jeŋımpaz atanǧan kezde de elıne qaita kelgen. Sondai patriot kısınıŋ ömırın körsetsem eken dep niettendım. Sol oimen 2011 jyldan berı ssenarii jazdyq.
- Qajymūqan Mūŋaitpasūlynyŋ ömır joly auqymdy jäne kürdelı ekenı belgılı. Būl filmdı tüsırude sızdı ne erekşe qyzyqtyrdy? Film qanşalyqty tarihi derek negızınde tüsırıldı?
- Qajekeŋnıŋ ömırın bärı bıledı. Sol sebeptı tarihtan qatty auytquǧa bolmaidy. Körkem film bolǧandyqtan jyldardy titrmen jazbadyq. Sebebı oqiǧalar öte köp. Bärın qamtu üşın kei jyldardan sekırıp kettık. Negızgı maqsat – jas ūrpaqqa ruh beru, Qajekeŋnıŋ bolmysyn körsetıp, äkege qūrmetın körsetu.
- Filmdı bastamas būryn Qajymūqan äuletımen jüzdestıŋız be?
- İä, ärine, Qajymūqannyŋ äuletımen kezdestım. Ssenarii jazylyp bıtken soŋ Baqytjan Qajymūqanovqa (nemeresı) oqytyp, sol kısınıŋ batasyn aldyq. Qajymūqan Mūŋaitpasūlynyŋ jerlengen jerıne baryp, Qūran oqyp, qoi soidyq. 2019 jyly pitchingke qatysyp, jeŋıp şyqtyq.
Kinony 2020 jyly tüsıre bastadyq. Alaida pandemiiaǧa tap boldyq. Soŋynan üş jyl montaj jasadyq. Üş jarym saǧat materialdyŋ ekı saǧatyn kesuge tura kelgenın de aita ketuım kerek. Kesılgen materialdyŋ köp jerı tüsınıksız bolyp qaldy. Sol üşın qaita tüsırılım jasau kerek boldy. Filmde atasy nemeresıne Qajymūqan turaly aityp otyratyn bölım bar. Solai ǧana material tolyqtai jinalyp, köŋılımızden şyqty. Qazır būl kino prokatqa şyǧaryldy. Körermen jyly lebızın bıldırıp jatyr.
- Sonymen bırge synap jatqandar da bar. Būl kartinanyŋ el nazaryn audarǧanyn bıldıretın şyǧar. Al bas keiıpkerdı taŋdauda qandai kriteriilerdı basşylyqqa aldyŋyz?
- Kasting öte qiyn boldy. Men kasting direktoryna boiy 1 metr 94 sm biık bolatyn akter kerek dep talap qoidyq. Qajymūqan Mūŋaitpasūlynyŋ boiy biık bolǧan. Käsıbi akterlerdıŋ ışınde boiy ūzyndary az. Sondyqtan sportşylardyŋ arasynan da akter ızdedık. Bıraq, akterden sportşy jasauǧa bolady. Al sportşydan akter jasau öte qiyn. Jürgenov universitetınıŋ studentterı arasynan taba aldyq. Bas keiıpkerdıŋ rölın somdaǧan student - Erbol Tölepbergen. Sol kezde ol 4 kurs studentı edı. Onyŋ ınısı Dias Tölepbergen ekeuıne bırneşe kezeŋ jasap, 2000 adamnyŋ ışınen ekı akter ırıkteldı. Erboldyŋ akterlık şeberlıgın köteru üşın käsıbi maman Erjan Tüsıpov jūmys ıstedı. Sebebı Qajekeŋnıŋ qart kezın 8 saǧat grimmen jasap, oinap şyǧu kerek boldy. Qajekeŋnıŋ soŋǧy künderın solai oinap şyqty.
- Qajymūqan turaly filmdı tüsıru kezınde qandai qiyndyqtar boldy? Osyndai tarihi filmderde dekorasiialar, kostiumder, sahnalarǧa köp män berıledı. Körermen qalai daiyndalǧanyn bılmeitın, bıraq ekrannan tek nätijesın köretın sol tūstaryn aita ketseŋız
- Bız basynda kostiumderdı jalǧa alatyn bolyp şeşken edık. Bıraq artynşa olai bolmaitynyn tüsındık. Bızge Qytaidyŋ massovkasy kerek boldy. Sol üşın 600-dei kiım tıgıldı. Oǧan 100 million teŋgedei qarajat kettı. Basty keiıpkerler men bükıl kostiumdı 7 kompaniia tıgıp şyqty. Bır kompaniia bızden 25 million teŋge alyp, aldap kettı. Keiınnen olarmen sottasyp, aqşany alty aidan keiın qaitardyq. Bärın özımız qoldan jasadyq. Pandemiia kezınde qoiuşy suretşı ornynan tūra almai syrqattanyp qaldy. Özım suretşı bolyp, dekorasiiany qolǧa alyp, qiyn sätten osylai şyqtyq.
- Qajymūqannyŋ tūlǧasy bügıngı körermenge qandai ülgı bola alady dep oilaisyz?
- Öz elıŋdı süie bılu, eşkımge satpau, qoiǧan maqsattaryŋa ne bolsa da jetu kerek. Būl jastarǧa ruh beretın film boldy dep oilaimyn. Qazır arzan komediia köbeiıp kettı ǧoi. Jastar bızde kıtap oqymaidy, tek kinoǧa barady. Kino arqyly osyndai babalardyŋ bolǧanyn bılıp, küreske jazylyp, älem chempiona atansa, negızgı maqsatymyz – sol.
Symbat Nauhan
«Adyrna» ūlttyq portaly
